Społeczeństwo

W aukcji zorganizowanej przez Unię Literacką można wylicytować obiad z Olgą Tokarczuk, książka z autografem Milana Kundery od Marka Bieńczyka, wieczór w teatrze z Wojciechem Tochmanem czy prezent od Joanny Kuciel-Frydryszak. Potrwa ona do końca października, a zebrane środki zostaną przeznaczone na pomoc brygadzie Żadana. Akcję wspiera wiele osób ze środowiska literackiego i aktywistycznego, między innymi Sylwia Chutnik, Max Cegielski, Jacek Dehnel, Agnieszka Drotkiewicz, Joanna Gierak-Onoszko, Jacek Hołub, Iza Michalewicz, Mateusz Pakuła, Klementyna Suchanow, Dionisios Sturis, Mariusz Szczygieł czy Mirosław Wlekły. „Tygodnik Powszechny” objął akcję swoim patronatem.

W wywiadzie z Antonią Palarczyk w "Tygodniku Powszechnym" tak mówił o swojej decyzji, kiedy na ochotnika wstąpił do wojska: "Kiedy stało się jasne, że w Ukrainie przyjęte zostanie nowe prawo mobilizacyjne, razem z naszą grupą stwierdziliśmy, że nie będziemy czekać, aż ono wejdzie w życie, ale po prostu wstąpimy do naszej brygady. Przeszliśmy komisję medyczną, przeszkolenie i trening na poligonie. I jesteśmy teraz tu, na swoim miejscu, w swoim oddziale".

Wcześniej pisał i pomagał jako wolontariusz, organizując pomoc humanitarną dla ludności i służył wsparciem armii. Potem wstąpił do Chartii, która walczy w obwodzie Donieckim.

Bronią Charkowa. Stworzyli także radio "Chartia", które robi materiały o żołnierzach, o cywilach, o ludziach żyjących w strefie przyfrontowej. "Staramy się być takim pomostem komunikacyjnym pomiędzy naszą brygadą a światem cywilnym. W tym celu stworzyliśmy mobilne studio nagrań, z niego prowadzimy transmisje na żywo, znajdując się w dowolnym miejscu" - mówił w "Tygodniku Powszechnym".

Tak o akcji pisze Jacek Dehnel: "Chcemy, żeby wrócił do domu cały i zdrowy i pisał kolejne książki. Zarząd Unii Literackiej podjął decyzję, że chcemy wspierać Serhija w jego misji". To dlatego polscy pisarze i pisarki zorganizowali aukcję - pieniądze za sprzedane przedmioty ("Ode mnie można kupić trochę pięknych staroci: angielski półmisek, łopatkę do tortu, japoński sepet na biżuterię" - pisze Dehnel")  zostaną przeznaczone na sprzęt ochronny i medyczny.

Link do aukcji można znaleźć tutaj: https://allegro.pl/charytatywni/stowarzyszenie-unia-literacka/cele/unia-literacka-pisarze-i-pisarki-z-pomoca-dla-serhija-zadana-i-brygady-chartia?order=n

Sierpień, przez wielu uznawany za najpiękniejszy miesiąc lata, w Ukrainie był kolejnym miesiącem wojny, zniszczeń i cierpienia. Nie zmieniły tego nawet igrzyska olimpijskie, których ideą jest krzewienie pokoju. Zmagania ukraińskich sportowców i ich sukcesy (12 medali: 3 złote, 5 srebrnych, 4 brązowe) podczas igrzysk w Paryżu przyniosły zaledwie chwilę wytchnienia i radości. 

Oczy świata zwrócone są teraz na operację sił ukraińskich w obwodzie kurskim. Czy jej powodzenie odwróci układ sił i przyspieszy pokój? Dziennikarki Sestry.eu rozmawiają na ten temat z ekspertami.

W Dniu Niepodległości Ukrainy w miastach na całym świecie spotkali się ukraińscy uchodźcy i ci którzy ich wspierają. Od Warszawy, przez Rzym, aż po Nowy Jork - uczestników tych wzruszających uroczystości połączyła nadzieja w kolorach ukraińskiej flagi wplecionej w wyszywanki, obowiązkowy strój tego dnia.

Ukraińscy emigranci oraz stowarzyszenie “Tryzub i Wola” zorganizowali w sobotę 24 sierpnia 2024 r. wiec na Place Royale w Nantes z okazji 33. rocznicy uzyskania przez Ukrainę niepodległości.

‍

Ukraiński żołnierz stoi przy pomniku Włodzimierza Lenina przed Centrum Dzielnicowym Sztuki Ludowej, zniszczonym w trakcie działań wojennych. Sudża, obwód kurski w Rosji, 16 sierpnia, 2024.

‍

Ukraiński żołnierz stoi przy pomniku Włodzimierza Lenina przed Centrum Dzielnicowym Sztuki Ludowej, zniszczonym w trakcie działań wojennych. Sudża, obwód kurski w Rosji, 16 sierpnia, 2024.

‍

Ewakuacja cywilów ze wsi Ukrainsk, blisko linii frontu, w kierunku Pokrowska, 24 sierpnia, 2024.

‍

Premier Indii Narendra Modi i prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski składają kwiaty, aby uczcić dzieci zabite podczas rosyjskiej inwazji na Ukrainę, Kijów, 23 sierpnia 2024 r.

‍

Bliźnięta Switłany Tleniuk, Angelina (po lewej) i Artur, urodziły się dzięki zapłodnieniu in vitro już po śmierci męża Switłany – Bogdana, który zginął w akcji lipcu 2023 r. W sierpniu 2022 r. Switłana straciła swojego dorosłego, 24-letniego syna. Teraz wychowuje swoje małe dzieci z pomocą drugiego syna, Ołeksija, Tarnopol, 2024 r.

‍

Goryl Toni świętuje swoje 50. urodziny uroczystym piknikiem w Kijowskim ZOO, 8 sierpnia 2024 r.

‍

Stacja kolejowa w Kramatorsku, obwód doniecki. 1 sierpnia 2024 r. ukraiński żołnierz wita się ze swoją dziewczyną, która przyjechała w odwiedziny pociągiem z Kijowa.

‍

Ludzie tłoczą się na peronie podczas alarmu przeciwlotniczego na kijowskiej stacji metra Osokorky. 26 sierpnia 2024 r.

Ukraiński weteran wojskowy Wiaczesław Rybaczuk, którego brat, ukraiński żołnierz Ołeksij, zginął w rejonie Bakhmut w 2023 r., klęka w miejscu upamiętniającym poległych ukraińskich i zagranicznych bojowników, podczas Dnia Niepodległości Ukrainy, na Placu Niepodległości w Kijowie, 24 sierpnia 2024 r.

Kot czeka przy rzeczach właścicieli, ewakuowanych ze wsi Selydove, w punkcie ewakuacyjnym w Pokrowsku, 27 sierpnia 2024 r.

Uczestniczka Ukraińskiego Forum Młodzieży z okazji Międzynarodowego Dnia Młodzieży, Kijów,12 sierpnia, 2024 r.

Anna i jej sześcioro dzieci zajmują miejsca w pociągu ewakuacyjnym w obwodzie donieckim 26 sierpnia 2024 r.

Dzień Niepodległości Ukrainy na placu Zamkowym w Warszawie, 24 sierpnia, 2024

‍

Tureccy mężczyźni. Jacy są?

„Cześć, jesteś bardzo piękna. Kocham cię” – takie powitanie ze strony pierwszego Turka napotkanego na Tinderze może łatwo doprowadzić cię do wniosku, że oni wszyscy są imprezowiczami, którzy nie traktują związków poważnie. Tak jednak nie jest. Gdy zrozumiesz turecką mentalność i charakter, możesz w Turcji znaleźć dobrego partnera, a nawet męża. Moi przyjaciele są udanym ukraińsko-tureckim małżeństwem już od wielu lat.

– Tureccy mężczyźni chętnie spotykają się z ukraińskimi kobietami – mówi Tetiana. – Nas przyciąga ich emocjonalność, jasno określona męska rola i fakt, że nie ukrywają swojego podziwu dla kobiecego piękna. Spacerowałam kiedyś promenadą w pobliżu tureckiej wioski, a 10-letni chłopiec biegł za mną i krzyczał, jaka jestem piękna, bo mam blond włosy. Jest na to wytłumaczenie: Turcy, którzy dorastali w rodzinach, w których panuje cichy matriarchat, są nauczeni widzieć piękno w każdej kobiecie, a córki są zawsze księżniczkami swoich ojców. Turcy szczerze i chętnie komplementują kobiety, dlatego Europejki tak lubią tureckie kurorty nad Morzem Śródziemnym i Egejskim. Jeżdżą tam, by poprawić swoją samoocenę. Możesz przytyć czy spuchnąć od upału, a Turek i tak powie, że jesteś świeża, jak płatki róż. W Ukrainie czegoś takiego nie uświadczysz.

Nawiasem mówiąc, tureckie kobiety, zakochane w swoich ojcach od dzieciństwa, są odporne na słodkie słowa zalotników i oceniają szczerość ich intencji tylko na podstawie czynów.

I to jest jedna z najważniejszych zasad związku z tureckim mężczyzną: ciesz się słowami, ale patrz na czyny

– Musisz filtrować słowa o uczuciach – ostrzega Tetiana. – „Kocham cię, jesteś moją przyszłą żoną” – możesz usłyszeć od faceta z poważnymi intencjami, ale może to też powiedzieć czy napisać internetowy flirciarz. Taki właśnie jest turecki charakter. Nie trzeba dodawać, że nawet sprzedawca owoców na targu może powiedzieć: „Kochana, te brzoskwinie wyrosły dla ciebie”. Turcy są narodem elokwentnych sprzedawców, mają to we krwi.

Co ciekawe, ten werbalny striptiz można wyjaśnić, odwołując się turkologii. Słowo „miłość” w języku tureckim ma co najmniej trzy znaczenia i wiele konotacji: ashk, sevda i sevgi.

„Ashk” to wybuchowa miłość, ulotna namiętność, coś rodem z tureckich telenoweli, kiedy bohaterowie kipią emocjami i rozpalają wszystko dookoła, łącznie z ekipą filmową.

„Sevda” to długie i słodkie uczucie rodem ze starożytnych wierszy i listów ukraińskiej Roksolany do sułtana Sulejmana, dostarczanych szybkimi kłusakami wprost do jego namiotu podczas wojny.

„Sevgi” to uczucie lekkie, bez „gorących” podtekstów – więc możesz np. „oświadczyć się” miłej młodej damie, by zwiększyć obrót na swoim straganie. To, czy sprzedawca owoców jest w tobie naprawdę zakochany, czy po prostu chce sprzedać swój niezbyt już świeży towar – możesz ocenić sama.

Turcy to piękny naród, nie możesz im tego odebrać. Każdego roku aktorzy tureckich seriali telewizyjnych zajmują wysokie miejsca w rankingach najprzystojniejszych mężczyzn na świecie. Tureccy mężczyźni ładnie pachną, dbają o siebie i częściej niż kobiety ustawiają się w kolejkach do fryzjera.

Język turecki ma nawet specjalny „męski” komplement o nazwie „çok yak?ş?kl?s?n” – „jesteś bardzo przystojny, niesamowity”. Jest on akceptowany przez mężczyzn w każdym wieku i bez cienia nieśmiałości

– Mój związek z Turkiem był świętem, nigdy nie słyszałam tylu pięknych słów. Ale jego uroda wszystko zepsuła – twierdzi Nadieżda, moja koleżanka z Yunus Emre Institute. – Nie do zniesienia były te pełne podziwu spojrzenia naszych dziewczyn na mojego chłopaka na ulicy – a zwłaszcza moja świadomość, że jemu to się podobało. Rano spędzał dwie godziny przed lustrem, układając swoją niesforną grzywkę. Zmęczyło mnie to jego zapatrzenie w siebie i zerwałam związek.

Czerwone flagi

Spotykając Turka na europejskim Tinderze i wkraczając na terytorium tureckiej miłości warto zapytać, gdzie są jego korzenie: „Nereli?”. To rada Darii, obywatelki Republiki Turcji, która wyszła za mąż za Turka po nieszczęśliwym romansie:

– To świetne pytanie, które możesz zadać, by dowiedzieć się, skąd on pochodzi. Oczywiście różnie bywa, ale radzę skupić się na pionowej geograficznej linii biegnącej „wzdłuż Ankary”. Na zachód od tej linii, zwłaszcza w miastach takich jak Stambuł, Izmir i Antalya, żyją Turcy, którzy są bardziej zrozumiali dla Europejczyków. Na wschód – bardziej tradycyjni i religijni Turcy, Kurdowie, Zaza i inne narodowości. Na przykład w tradycyjnym Diyarbakirze, zamieszkanym głównie przez Kurdów, syn jest często „swatany” przez rodziców na długo przed osiągnięciem pełnoletności.

Typowy 25-letni mężczyzna z Turcji, który ma dobrą pracę we Francji, może również mieć żonę i trójkę dzieci w swojej ojczyźnie, o czym „zapomni” wspomnieć na randce

Kobiety w Turcji zazwyczaj nie pracują, noszą chusty, a rodziny żyją w klanach. Nad Morzem Czarnym, w kierunku Trabzonu, rozumienie pojęcia honoru jest wyostrzone i wciąż zdarzają się przypadki honorowych zabójstw i zemsty klanowej. Z reguły ludzie tutaj nie dbają zbytnio o edukację. Wśród tak konserwatywnych krewnych partnera trudno będzie bronić swobód, do których jesteśmy przyzwyczajone. Są jednak wyjątki.

Swojego wybranka Daria poznała w Niemczech, na portalu społecznościowym. (Nawiasem mówiąc, po pierwszej wojnie światowej w kraju tym powstała największa europejska diaspora Turków. Według niektórych źródeł mieszka ich tu obecnie ponad 3,5 miliona. Niemieccy Turcy pielęgnują swoje tradycje, praktykują islam i oparli się asymilacji.)

– Poważne intencje Turka rozpoznałabym po tym, że natychmiast spróbuje przedstawić swoją wybrankę wszystkim krewnym: matce, babci, ciotce, licznym siostrzeńcom – i pokazać ją wszystkim swoim znajomym – mówi Daria. – Historie w stylu: „Turek na pewno zmusi cię do przejścia na islam, noszenia chusty na głowie i zgody na kilka innych żon” – to fikcja. Od czasów Ataturka, który przyznał kobietom prawa, Turcja jest świeckim krajem. Tak, Turczynka może mówić o zbyt krótkiej spódniczce innej kobiety, ale nie chodzi tu o tradycję, a o zwykłą zazdrość”.

Sztuka rozstawania

W zalotach Turcy są bardzo wprawni. Daria opowiada historię o facecie, który, by zaimponować Ukraince, wynajął luksusowy samochód, zapraszał ją do restauracji, kupował ogromne bukiety kwiatów – i popadł w długi. Spłacił dług dopiero wtedy, gdy poślubił swoją wybrankę.

– Dla nich ważne jest, by zaimponować, rzucić kobiecie wszystko do stóp. Nawiasem mówiąc, nawet Turek, który dorastał w Europie, rzadko pozwoli swojej dziewczynie zapłacić za siebie w restauracji. Pamiętam, kiedy po raz pierwszy wyciągnęłam portfel w kawiarni, by zapłacić moją część rachunku za deser. Mimo że oboje byliśmy studentami, mój chłopak poczuł się urażony i nie chciał ze mną rozmawiać.

Turcy są bardzo emocjonalni – potrafią płakać podczas filmu, plotkować, dyskutować o polityce i romansach innych. Dlatego w każdym tureckim mieście i wiosce są herbaciarnie, do których kobiety nie mają wstępu. Niektórzy Turcy spędzają całe wieczory, pijąc czarną herbatę i rozmawiając.

Z kolei Ukrainki i ogólnie – Europejki są czasami uważane przez tureckich mężczyzn za zimne, a nawet niegrzeczne. Na przykład są zszokowani, ilekroć spotkają się z kategoryczną odmową. Turcy rzadko mówią: „nie”. Gdy chcą odmówić, mówią niezmienne: „bakal?m”, co oznacza „zobaczymy”, „będzie wola Boża” itp. Innymi słowy – „nie” lub „nigdy”, tyle że w „ekologicznej” formie.

Turcy mają też łatwość kończenia związków – niby nadal deklarują miłość, ale „zapominają” zadzwonić; mówią miłe rzeczy – i zaraz zarzucają dziewczynie, że nie reaguje wystarczająco emocjonalnie, więc pora kończyć. Powód jest zwykle jeden: nienawykli do mówienia „nie”, są w stanie kontynuować związek jako grę, dopóki się tym nie znudzą.

– Jeśli związek z Turkiem nie wypali od razu, skasuj go na Tinderze i zablokuj w innych socialach – radzi Daria. – W przeciwnym razie wróci i wpędzi cię w emocjonalny rollercoaster. Nie radzę rozpoczynać związku z Turkiem, który ma dziesiątki słowiańskich przyjaciółek i zna rosyjski, choć nie potrzebuje go w swojej pracy. Możesz być pewna, że taki facet wie, jak nami manipulować. I najpewniej robi to seryjnie.

‍

Zdjęcia: Shutterstock

Ze względu na problemy mieszkaniowe i obciążenie systemu ubezpieczeń społecznych w 2024 r. norweski rząd wprowadził szereg zmian mających ograniczyć napływ ukraińskich uchodźców. Jedną z nich jest całkowity zakaz podróżowania z Norwegii do Ukrainy. Sestry zapytały ukraińskie uchodźczynie o warunki życia w jednym z najbogatszych i najdroższych krajów w Europie.

Nie wybierzesz mieszkania – ani nawet miasta

Kateryna Czyżyk z Kijowa przyjechała do Norwegii ze swoim trzyletnim synem w marcu 2022 roku. Mieszka w Porsgrunn, mieście położonym o dwie godziny jazdy z Oslo na południe.

– Przyjazd do Norwegii w roli uchodźcy to rodzaj loterii. Nikt nie wie, co go czeka – mówi Kateryna. – Teraz wszyscy nowo przybyli Ukraińcy przechodzą przez Rode, obóz dla uchodźców (flyktninger r?de), a którym w wielkiej hali są porozstawiane namioty z piętrowymi łóżkami. Ludzie zwykle spędzają tam do dziesięciu dni, dopóki nie zostaną zarejestrowani i przesiedleni.

Ale ja i mój syn nie pojechaliśmy do Rode: w momencie naszego przyjazdu w Norwegii istniało kilka innych miejsc rejestracji Ukraińców. Zostaliśmy zarejestrowani na lotnisku, po czym wysłano nas do mutaku, czyli hostelu – to był typowy akademik ze wspólną toaletą i kuchnią na piętrze. Przez pierwszych kilka dni mieszkaliśmy w pokoju dla dziesięciu osób, potem przeniesiono nas do osobnego pokoju, ponieważ byłam z dzieckiem.

W mutaku kJaką pomoc otrzymują Ukraińcy w Norwegii? Czy łatwo jest znaleźć, mieszkanie, pracę i posłać dzieci armiono nas trzy razy dziennie, jedzenie było bardzo dobre, z mięsem i rybami. Słyszałam, że w Rode było trudniej – zbyt pikantne potrawy.

Nawiasem mówiąc, pierwsi ukraińscy uchodźcy byli zszokowani, gdy po przyjeździe zostali rozebrani, otrzymali te same ubrania, a wszystkie ich rzeczy zostały zabrane do kontroli. Takie zasady stosowano tu wobec wszystkich nowo przybyłych uchodźców. Teraz wobec Ukraińców już się ich nie stosuje.

Z naszego pobytu w mutaku zapamiętałam przede wszystkim epidemię rotawirusa; niemal wszyscy się zarazili. Wspólna toaleta na korytarzu była prawdziwym wyzwaniem.

Większość ludzi przebywa w mutakach przez około dwa miesiące, ale mój syn i ja byliśmy tam przez siedem.

Tutaj uchodźcy nie szukają mieszkań na własną rękę. Zajmuje się tym państwo

Rodziny z dziećmi często dostają mieszkanie. Jeśli jesteś sama, może to być pokój w dużym mieszkaniu dzielonym przez kilku uchodźców. To stałe lokum, które się wynajmuje. Uchodźcy nie mogą wybrać sobie miasta lub gminy, w których chcieliby żyć – zostaną osiedleni tam, gdzie akurat jest miejsce.

Mój syn i ja dostaliśmy mieszkanie w suterenie prywatnego domu. Było to miejsce oddzielone od sąsiadów, z całkiem przyzwoitymi warunkami. W mieszkaniu znajdowały się nawet meble, co w Norwegii jest rzadkością, bo większość przydzielanych uchodźcom lokali jest pusta.

Szkoła niuansów życia

Kiedy się osiedlasz, miejscowa gmina daje ci 2-3 tysiące koron (200-300 dolarów) na urządzenie się i zakup artykułów pierwszej potrzeby.

W mutaku dostawaliśmy 550 koron (około 55 dolarów) co dwa tygodnie. W Norwegii te pieniądze wystarczyłyby na co najwyżej jedne zakupy, ale ponieważ byliśmy karmieni, dawaliśmy sobie radę.

Przeprowadzając się z hostelu do osobnego mieszkania tracisz to wsparcie. Bezrobotny może natomiast ubiegać się o pomoc społeczną w wysokości 6500 koron (650 dolarów) na osobę dorosłą miesięcznie (na dziecko jest mniej). Osobno możesz ubiegać się o wsparcie ze specjalnego programu pomocy w opłaceniu czynszu: twój dochód zostanie obliczony i otrzymasz kwotę potrzebną na opłacenie mieszkania.

Po przesiedleniu do stałego miejsca zamieszkania Ukraińcy mają dwie opcje: szukać pracy lub zapisać się do specjalnego programu integracyjnego (większość uchodźców wybiera to drugie).

– Szkoła integracyjna uczy zarówno języka norweskiego, jak niuansów życia w Norwegii – wyjaśnia Kateryna. ?

Osoby uczęszczające do szkoły integracyjnej otrzymują stypendium w wysokości 17 000 koron (1700 dolarów) miesięcznie

Świadczenia socjalne są wtedy anulowane. W przypadku tych, którzy poszli do szkoły w 2022 roku, kurs trwał rok. Dla nowo przybyłych będzie on krótszy – od trzech do sześciu miesięcy, w zależności od decyzji gminy.

Jeśli nie znajdziesz pracy w trakcie nauki, po ukończeniu szkoły możesz ponownie ubiegać się o świadczenia socjalne. Zakłada się jednak, że po szkole integracyjnej osoba powinna znaleźć pracę lub przynajmniej staż. Istotą stażu jest to, że przez pewien czas pracujesz za darmo (ale zachowujesz świadczenia socjalne), zdobywasz doświadczenie, a pracodawca ma darmowego pracownika.

Manicure w Norwegii? Lepiej zapomnij

Przeciętna pensja według norweskich standardów to 3-4 tysiące dolarów miesięcznie. Za takie pieniądze można żyć w Norwegii na przyzwoitym poziomie, ale tylko wtedy, gdy pracują oboje partnerzy (małżonkowie). Nie ma tu zwyczaju, że mąż pracuje, a żona zostaje w domu.

W Ukrainie byłam manikiurzystką i w Norwegii udało mi się znaleźć praktykę w tej branży. Zaczęłam pracować jeszcze przed szkołą integracyjną, kiedy mieszkałam w mutaku. Po mieście rozeszły się wieści, że robię paznokcie dziewczynom, więc skontaktowała się ze mną Norweżka, która miała salon kosmetyczny i szukała ukraińskiej manikiurzystki (już wcześniej zatrudniała Ukrainkę i klientki były zadowolone).

Pracując dla niej na pół etatu, zarabiałam około 5000 koron (500 dolarów) miesięcznie, co w Norwegii jest niewielką kwotą. Warunki pracy były niekorzystne: płacono mi nie za klientów, ale za przepracowane godziny. Im więcej pracowałam, tym mniej dostawałam.

Kiedy więc właścicielka salonu zaproponowała mi pracę na pełen etat, pomyślałam, że moja pensja nie wystarczy nawet na opłacenie czynszu – i odeszłam. Po szkole integracyjnej znalazłam staż w innym salonie, z lepszymi warunkami. Zaliczyłam go i teraz czekam na podpisanie kontraktu.

Wśród klientek Kateryny Ukrainek jest niewiele:

– Większości naszych dziewczyn nie stać na manicure w norweskich salonach. W moim pierwszym salonie lakier szelakowy kosztował 800 koron (80 dolarów), a przedłużanie paznokci – od 1200 koron (120 dolarów). Dlatego klientkami salonów kosmetycznych są głównie Norweżki.

Nie mówię dobrze po norwesku, lecz moja praca nie wymaga biegłego posługiwania się tym językiem. W większości dziedzin znajomość norweskiego jest jednak konieczna – i to jest główna przeszkoda, z którą borykają się Ukraińcy szukający pracy.

Tutaj wszyscy rozumieją angielski, ale bez znajomości norweskiego nie dostaniesz pracy nawet w supermarkecie

Nawet branża sprzątająca w Norwegii nie jest zbyt dostępna: by dostać pracę w dobrej firmie sprzątającej, musisz mieć specjalne kwalifikacje. Kurs dający takie kwalifikacje kosztuje około 30 000 koron (3000 dolarów). Bez kwalifikacji możesz dostać pracę jedynie jako pokojówka w hotelu za minimalne wynagrodzenie.

Wielu Ukraińców znalazło pracę w usługach kurierskich. Wśród obcokrajowców panuje natomiast przekonanie, że w Norwegii możesz zarobić fortunę w fabrykach ryb, gdzie nie trzeba znać norweskiego.

Fabryki ryb rzeczywiście dobrze płacą, od 4 do 5000 dolarów miesięcznie, ale dla Ukraińca dostanie w nich pracy jest niemal niemożliwe. Bo wszystkie miejsca już dawno przejęli miejscowi

Ceny w Norwegii są wysokie. Wynajęcie małego dwupokojowego mieszkania kosztuje mnie 1100 dolarów miesięcznie (w Oslo cena jednopokojowego mieszkania zaczyna się od 1500 dolarów). Zakup podstawowych artykułów spożywczych na trzy dni to wydatek co najmniej 100 dolarów. Kilogram mrożonego fileta z kurczaka kosztuje 30 dolarów, dlatego wiele osób (w tym ja) jeździ po mięso do sąsiedniej Szwecji, gdzie zapłacisz za to 14 dolarów.  Korzystam z transportu publicznego, który również nie jest tutaj tani (podróż autobusem do innego miasta będzie kosztuje ok. 80 dolarów).

Osobliwości życia na farmie

Inna ukraińska uchodźczyni wewnętrzna, Ołena Tretiak z Charkowa, musiała kupić samochód, by móc się przemieszczać po Norwegii. Wraz z córką w wieku szkolnym i matką została osiedlona w jednej z miejscowości w okręgu Innlandet, 500 kilometrów od Oslo.

– Nasze okolice to obszar rolniczy, najbliższe miasto jest oddalone o około 190 kilometrów – mówi Ołena. – Możesz kupić używany samochód za tysiąc dolarów; samochody są tutaj przystępne cenowo (nie dotyczy to jednak kosztów ubezpieczenia i utrzymania).

Mieszkamy na farmie położonej sześć kilometrów od najbliższej wioski. Ale nawet na takim odludziu na pewno znajdzie się przedszkole, a często nawet szkoła podstawowa. Co więcej, mój przykład pokazał, że możliwe jest znalezienie na takim odludziu pracy biurowej offline. Bo tutaj życie nie koncentruje się wyłącznie w dużych miastach.

W Ukrainie Ołena pracowała w branży IT. W Norwegii początkowo chodziła do szkoły integracyjnej i w ciągu roku udało jej się nauczyć norweskiego od podstaw do poziomu B1:

– Ten język jest dość trudny, ale miałam dobrego nauczyciela. Po szkole miałam szczęście znaleźć staż w mojej dziedzinie w lokalnym oddziale agencji rządowej. Z powodu języka na początku było tak trudno, że nawet płakałam z rozpaczy. Wydawało mi się, że nic nie rozumiem.

W sumie miałam staż przez ok. siedem miesięcy (w rzeczywistości były to dwa staże w ramach różnych programów, ale pracowałam dla tej samej organizacji). Potem udało mi się znaleźć pracę na własną rękę. Koledzy z pierwszej pracy pomogli mi napisać CV. Do tego czasu udało mi się zdać egzamin językowy, potwierdzić mój ukraiński dyplom IT (nie było trudno, bo studiowałam w Ukrainie systemem bolońskim) i ukończyć zaawansowany kurs na lokalnym uniwersytecie naukowo-technicznym.

Nie otrzymałam żadnych odpowiedzi z dużych miast, natomiast udało mi się znaleźć pracę w charakterze administratorki systemu w firmie działającej w naszej gminie. Bariera językowa nadal sprawia mi trudności, ale lubię tę pracę i rzetelnie uczę się norweskiego.

Przedszkolaki jedzą kanapki i śnieg

– Moja córka norweskiego nauczyła się bardzo szybko, ponieważ w jej przedszkolu nie było innych Ukraińców. Do szkoły przeszła więc niemal bez trudności.

Nawiasem mówiąc, niektóre rzeczy w norweskich szkołach i przedszkolach są dla nas szokujące. Kiedyś w przedszkolu widziałam dzieci na dworze (było tylko 7 stopni) i ich nauczycielki w gumowych kombinezonach, które oblewały się nawzajem wodą.

Tutaj dzieci mogą leżeć w błocie, jeść śnieg, pić z kałuży (sama widziałam!) – i nikt nie powie im złego słowa

Może się wydawać, że w szkole dzieci tylko się bawią i w ogóle się nie uczą – ale tak nie jest. Spędzają dużo czasu na świeżym powietrzu (piątek to ich dzień na wędrówki po górach, bez względu na pogodę). W pierwszej klasie córka bez mojej pomocy nauczyła się czytać, pisać, liczyć do stu i poznać wiele angielskich słów.

Nie mogę natomiast powiedzieć, że podoba mi się tutejszy system żywienia – w przedszkolach i szkołach dzieci dostają same kanapki. Zresztą dorośli też na okrągło jedzą kanapki. W Norwegii kanapka jest najpopularniejszym daniem (szczególnie z rybą). Innym narodowym daniem jest pinnekj?tt - solone i suszone żeberka jagnięce na brzozowych patykach, które jada się w Boże Narodzenie – tak jak owsiankę ryżową z kremem maślanym.

Wszyscy żyją, więc dlaczego się nie śmiać?

Norwegowie kochają jeść, ale jeszcze bardziej kochają się ruszać. Jazda na rowerze i piesze wędrówki są tutaj bardzo popularne. Piękno wokół (w Norwegii chyba nie ma brzydkich miejsc) jest inspirujące, choć warunki pogodowe nie zawsze pozwalają się nim cieszyć.

Tam, gdzie mieszkamy, zeszłej zimy było minus 40 stopni (mówią, że może być nawet minus 50). Przy takich temperaturach oddychanie jest fizycznie bolesne. Natomiast lata tutaj są chłodne: średnia temperatura wynosi około 13 stopni Celsjusza. Ostatnio było 20 stopni. Dla miejscowych to już upał.

Według Ołeny powszechne przekonanie, że Norwegowie są jednym z najszczęśliwszych narodów na świecie, nie jest dalekie od prawdy:

– Cały czas się uśmiechają. Nie denerwują się drobiazgami, nie pozwalają, by problemy psuły im nastrój. Pewnego razu mężczyzna zjeżdżał na rowerze z góry, upadł i połamał nogi. Siedział potem we krwi i błocie, wciąż się uśmiechając. Widziałam też, jak w piwnicy pękła stara rura, a Norweg w śnieżnobiałej koszuli został spryskany czarną cieczą od stóp do głów. Stał tam cały mokry – i oczywiście się śmiał. Wszyscy żyją, nic strasznego się nie stało, więc dlaczego się nie śmiać? Chodzi o to, by nie denerwować się sytuacjami, których nie możesz zmienić.

To chyba jedyne podejście, które może uratować twoje nerwy, gdy na przykład zetkniesz się z lokalną medycyną. Od miesięcy bezskutecznie próbuję znaleźć rozwiązanie problemu medycznego. Kiedy powiedziałam lekarzowi, że biorę lek, który w ogóle mi nie pomaga, poradził, żebym brała go więcej. Umówiłam się na wizytę u lekarza specjalisty, ale jego gabinet jest oddalony od miejsca, w którym mieszkam, o 200 kilometrów.

Kiedy moja mama zwichnęła palec, na pogotowiu powiedziano jej, że „samo się zrośnie”, chociaż palec był wyraźnie skrzywiony

Na szczęście nasz przyjaciel założył na ten palec bandaż – w szpitalu nawet tego nie zrobili. Mimo to ludzie tutaj dożywają 80-90 lat i dłużej.

Pacjent płaci za usługi medyczne do 3000 koron rocznie (300 dolarów). Wszystko powyżej tej kwoty jest opłacane przez państwo.

Zakazana Ukraina

Norweskie realia szokują Ukraińców, dlatego wielu z nich wraca do domu. Niektórzy nie mogą nauczyć się języka, inni nie mogą zaakceptować lokalnego stylu życia. Zakaz podróżowania do Ukrainy również skłonił część z nich do opuszczenia Norwegii. Teraz jeśli Ukrainiec objęty tymczasową ochroną pojedzie do Ukrainy choćby na jeden dzień, zostanie pozbawiony wsparcia socjalnego, a być może nawet statusu, który pozwala mu pozostać w Norwegii.

Norwegia stała się pierwszym krajem Europy, który zakazał Ukraińcom posiadającym status ochrony czasowej podróżowania do Ukrainy

Wprowadzono również inne ograniczenia w celu zmniejszenia napływu uchodźców. Na przykład norweski rząd przestał pokrywać koszty importu zwierząt domowych przez uchodźców, a usługi dentystyczne nie są już bezpłatne dla uchodźców w wieku od 19 do 24 lat. Rząd ogłosił również zamiar wysłania wszystkich zdolnych do pracy uchodźców do pracy – Ukraińcy powinni pracować co najmniej 15 godzin tygodniowo. Od czerwca 2024 r. w Norwegii pracowało tylko 11 000 Ukraińców.

W swoim artykule dla LSE EUROPP Aadne Osland, profesor w Norweskim Instytucie Studiów Miejskich i Regionalnych na Uniwersytecie Stołecznym w Oslo, zauważa, że głównymi przeszkodami w integracji Ukraińców w Norwegii są bariera językowa, trudności w potwierdzeniu ich kwalifikacji oraz niepewność co do tego, jak długo pozostaną w Norwegii i czy będą mogli pozostać w kraju po wygaśnięciu tymczasowej ochrony.

‍Zdjęcia z prywatnego archiwum bohaterek‍

Jaryna Matwijew: Czym zajmuje się Brave1?

Natalia Kusznierska: Jedną z naszych misji w tej wojnie jest zminimalizowanie zaangażowania ludzi na polu bitwy poprzez wykorzystanie nowoczesnych technologii. Zaletą robotów naziemnych jest to, że mogą przejąć wiele zadań, które obecnie są wykonywane wyłącznie przez ludzi – jak misje bojowe, zwiad, ewakuacja rannych czy transport prowiantu i amunicji. Przykładowo, w ciągu tygodnia walk jeden z ukraińskich robotów ewakuacji medycznej zdołał ewakuować 20 rannych żołnierzy. Wymagałoby to zaangażowania zespołu ewakuacyjnego składającego się z kilku żołnierzy.

Całkowite zastąpienie ludzi robotami jest niemożliwe, ale dokładamy wszelkich starań, by technologia chroniła wojsko w jak największym stopniu

A tam, gdzie to możliwe, zastępowała ich.

Co dokładnie teraz robicie?

Brave1 zapewnia wsparcie organizacyjne, informacyjne i finansowe programistom, którzy zostali zweryfikowani przez służby, by mogli otrzymać kod NATO i zawrzeć kontrakty z państwem tak szybko, jak to możliwe.

Każdy ukraiński deweloper, który chce, by państwo kupiło jego rozwiązania na potrzeby Sił Bezpieczeństwa i Obrony, musi przejść kodyfikację zgodnie ze standardami NATO. W ramach tego procesu deweloperzy muszą przygotować niezbędne dokumenty, przetestować swoje rozwiązania i przejść przegląd obronny prowadzony przez specjalistów ze Sztabu Generalnego, którzy określą, czy wojsko potrzebuje tego, co oferują. Misją Brave1 jest pomóc deweloperom przejść przez ten proces możliwie szybko i przy minimalnych trudnościach.

Firmy uczestniczące w Brave1 działają w 12 pionach technologicznych zdefiniowanych przez Sztab Generalny. Są to: środki zniszczenia, rozpoznanie, nawigacja, roboty, wojna elektroniczna i komunikacja itp. Wszystko to, czego nasze wojsko potrzebuje tu i teraz.

W jaki sposób określacie, które rozwiązania i technologie są potrzebne na linii frontu?

Podstawowe zapotrzebowanie na rozwiązania technologiczne pochodzi od wojska. To jest to, czym ukraińscy deweloperzy i my, w Brave1, kierujemy się w naszej pracy. Ponadto specjaliści ze Sztabu Generalnego przeprowadzają ekspertyzę obronną wszystkich rozwiązań zarejestrowanych na platformie Brave1. To właśnie ta ekspertyza określa, czy dane rozwiązanie jest niezbędne dla wojska.

W tym roku Brave1 ma cztery priorytetowe obszary prac: UAV [bezzałogowe statki powietrzne, czyli drony – red.], wojna elektroniczna (EW), roboty i sztuczna inteligencja.

Współczesna wojna to wojna dronów

Pełnią one funkcje uderzeniowe, prowadzą rozpoznanie i służą do komunikacji. Dlatego nie ma alternatywy dla rozwoju bezzałogowych statków powietrznych. Wróg również rozumie znaczenie dronów, więc naszym kolejnym priorytetem jest opracowanie sprzętu do walki elektronicznej, który może pozbawić drony wroga łączności z operatorem. Szczególnie ważne jest opracowanie tak zwanej „okopowej” walki elektronicznej, która chroni wojsko na jego pozycjach. Równie ważne są naziemne systemy robotyczne. Ich główną wartością jest możliwość zastąpienia ludzi w wielu zadaniach, takich jak szturm, obrona pozycji, rozpoznanie i ewakuacja rannych. Im więcej robotów na linii frontu, tym więcej uratowanych istnień ludzkich.

Dzięki sztucznej inteligencji możemy zwiększyć skuteczność ataków dronów i znacznie lepiej pracować z dużymi ilościami informacji, które gromadzi nasz wywiad

Jakie najnowocześniejsze roboty stworzone podczas inwazji działają dziś na polu bitwy?

To bardzo szeroka gama robotów, a ich liczba stale rośnie. W szczególności są to platformy logistyczne, które mogą być wykorzystywane do dostarczania amunicji i prowiantu na linię frontu. Aktywne są również roboty do ewakuacji medycznej. Na przykład robot Volya-E ukraińskiego producenta ewakuował z pola bitwy ponad 100 rannych i poległych żołnierzy.

Mamy również zdalne moduły uderzeniowe, takie jak wieżyczka SzaBla [zautomatyzowany system karabinów maszynowych – red.], która odpierała rosyjskie ataki w sektorze Awdijiwki.

Ukraina jest najbardziej zaminowanym krajem na świecie. Jak można oczyścić tak rozległe terytorium z min bez strat w ludziach?

Naszą odpowiedzią jest technologia. Na naszej platformie mamy już rozwiązania, które pokazują, że to całkiem realne. Na przykład mamy drona do wykrywania min i innych ładunków wybuchowych, który pomaga przyspieszyć proces skanowania dużych obszarów. I tak obszar, do którego sprawdzenia potrzebowalibyśmy czterech saperów, teraz w tym samym czasie może być zeskanowany przez jednego drona. Takich rozwiązań jest wiele.

Dzięki Brave1 ukraińscy deweloperzy dostają dotacje na projekty, a firmy i partnerzy zagraniczni mogą inwestować w zaawansowane ukraińskie technologie obronne. Na jaką skalę działacie?

Na naszej platformie zarejestrowanych jest ponad 2400 unikalnych rozwiązań technologicznych pochodzących od z górą 1100 ukraińskich deweloperów różnego szczebla. W ubiegłym roku co miesiąc rejestrowano około 100 rozwiązań, a w tym regularnie mamy już ponad 200 rozwiązań miesięcznie. To pokazuje, jak bardzo ukraiński sektor prywatny – inżynierowie, innowatorzy i przedsiębiorstwa – zaangażował się w tworzenie rozwiązań technologicznych dla wojska. W rezultacie mamy już ponad 30 skodyfikowanych produktów, tj. systemów, które zostały lub mogą zostać zakontraktowane przez państwo.

Według wielu ekspertów w czasie wojny Ukraina stała się jednym z czołowych producentów broni na świecie. To prawda?

Podczas wojny na pełną skalę Ukraina zdecydowanie stała się jednym z głównych centrów technologii obronnych na świecie. Ukraińscy deweloperzy tworzą rozwiązania w niemal wszystkich niszach technologicznych: UAV, systemach robotyki naziemnej, wojnie elektronicznej, sztucznej inteligencji, medycynie wojskowej, nawigacji itp. Niektóre rozwiązania są unikalne nie tylko dla Ukrainy, ale także dla całego świata. Wielu naszych zagranicznych partnerów jest pod wrażeniem tego, jak duży postęp poczynił ukraiński przemysł obronny w tak krótkim czasie. A my nabieramy coraz większego rozpędu. Każdego miesiąca odnotowujemy wzrost liczby producentów, a poszczególne rozwiązania są stale ulepszane. Dlatego perspektywy są ogromne.

Czy dzięki waszym rozwiązaniom możliwe jest prowadzenie wojny technologicznej bez strat w ludziach?

Nie powinniśmy oczekiwać, że powstanie jakaś Wunderwaffe. Broń przyszłości to nie jest jakaś jedna rzecz. To zestaw rozwiązań technologicznych, które współpracują ze sobą, by stworzyć przewagę na polu bitwy. Dlatego nie koncentrujemy się na jednym lub dwóch obszarach, ale staramy się objąć wszystkie dziedziny technologii obronnej w jak największym stopniu. Jedynymi wymaganiami, które stawiamy przed wszystkimi rozwiązaniami i które naszym zdaniem definiują kluczowe cechy przyszłej broni, są wydajność i ukierunkowanie na człowieka.

Wszystkie rozwiązania muszą nie tylko zadawać straty wrogowi, ale także chronić życie i zdrowie naszych żołnierzy

Niestety, nie da się prowadzić wojny bez strat. Możemy jednak zminimalizować je tak bardzo, jak to możliwe, by ta wojna była wojną technologii, a Ukraińcy mogli żyć i budować bezpieczne państwo.

Historia pierwsza: mama Maryna

Maryna Iwanienko, lekarka

Jak mogłabym go gdzieś zabrać? On jest dorosły!

Serhij, syn Maryny Iwanienko [imiona zmienione na prośbę rozmówczyni – red.], poszedł do wojska na ochotnika, chociaż do wieku poborowego brakowały mu jeszcze cztery lata.

– Skłoniła go do tego śmierć przyjaciela z dzieciństwa, 19-letniego chłopca, który był ochotnikiem – mówi Maryna. – Nie byłam szczęśliwa, na dodatek wiele osób mnie nie rozumiało. Mówiły, że muszę go stąd „zabrać”. Ale jak mogłabym go gdzieś zabrać? Przecież jest dorosły!

Zdziwione spojrzenia i pytania niektórych znajomych wywołują u Maryny sprzeczne myśli:

– Ileż ja się nasłuchałam o byciu „matką-kukułką” – że jak mogłam pozwolić mu odejść? Pozwoliłam, bo czy było inne wyjście?

Z jednej strony miała możliwości, by zapobiec wyjazdowi syna na wojnę. Mogła np. sprawić, żeby nie przeszedłby przez wojskową komisję lekarską. Ale ile wtedy byłyby warte te wszystkie wartości, które mu wpajała?

– Mamy bardzo bliskie relacje. Zabierałam go w góry, odkąd skończył 6 lat. Zabrałam go też ze sobą na Majdan. Oczywiście nie chciałam, żeby walczył. Ale po co zabrałam go na barykady Rewolucji Godności? Żeby go ukryć? – pyta retorycznie kobieta. – Niektórzy krewni nadal nie wiedzą, że Serhij jest w wojsku.

Ukrywają to np. przed dziadkiem, który nie może się martwić z powodu zaawansowanego wieku – i który ma inne poglądy na wojnę niż Maryna i Serhij. Starają się z nim nie kłócić:

– Nasz dziadek mawia: „Mam nadzieję, że Zełenski nie zabije Serhija!”. Uspokajam go, mówiąc, że mój syn nie jest jeszcze w tym wieku. Bardzo się też martwił, że Serhij nie ma odpowiedniej pracy, więc któregoś dnia jego syn zadzwonił do niego i powiedział, że teraz już ma! „Chodzi do niej codziennie i jest karmiony trzy razy dziennie”. Dziadek był przeszczęśliwy! Powiedział: „Mam nadzieję, że go nie zgarną”. „Nie martw się, nie zrobią tego” – uspokoiłam go.

Mimo krytyki innych to, że jej syn walczy, napawa Marynę dumą. – Albo wychowujemy ich na dorosłych ludzi, albo… po co to wszystko?

Historia druga: mama Natalia

Natalia Murawiowa, rzemieślniczka, hafciarka

Mamo, nie martw się, jesteśmy w komisariacie wojskowym

Wszyscy chłopcy z rodziny Natalii, dwóch synów i siostrzeniec, walczą  na froncie od początku 2022 roku:

– „Mamo, nie martw się, jesteśmy z tatą w komisariacie wojskowym” – Natalia wspomina, co tamtego dnia usłyszała od syna. – O najstarszego się nie martwiłam. Jest w służbie i zawsze kochał broń, był gotowy. Ale młodszy... Poszedł do komisariatu wojskowego zaraz na początku – i ten „wielki mężczyzna”, 165 centymetrów wzrostu, został od razu odesłany do domu. Poza tym ma problemy zdrowotne. Jednak w grudniu 2022 roku otrzymał wezwanie do wojska.

Młodszy syn Natalii został oficerem łącznikowym w 65. samodzielnej brygadzie zmechanizowanej. Regularnie wysyła matce wiadomości z frontu. Natalia jest dumna z syna, ale nie dzieli się jego wiadomościami ze starymi znajomymi:

– Mam sąsiadkę, która przyznała, że poradziła synowi, by brał pieniądze i uciekał za granicę. Odpowiedziałam: „Ira, to u mnie nie przejdzie. Moje dzieci są na wojnę? A na co są twoje?”. Coś takiego mnie nawet nie obraża. To mnie rozwściecza!

Nowymi przyjaciółkami Natalii są matki innych żołnierzy:

– Moja koleżanka ma syna marynarza, który teraz jest artylerzystą. Matki, których synowie długo byli na wojnie, często są spokojniejsze, dużo już rozumieją. Trzymajmy się razem!

Swoje pierwsze komputery synowie Natalii poskładali samodzielnie przed 12. rokiem życia. Młodszy mówi o starszym: „Wilk, cholerny geniusz”. Bo wystarczy, że spojrzy na problem - i już ma rozwiązanie.

— Starszy marzy o domu, basenie i małym domku dla 36 kotów. Na razie ma dwa.

Historia trzecia: mama Olga

Olga Borowiec, dziennikarka, redaktorka

Nie musisz mi dziękować za mojego syna. Nigdy nikomu go nie oddałam

Wkrótce miną trzy lata, odkąd Maksym, jedyny syn Olgi Borowiec, poszedł na wojnę. To było na samym początku rosyjskiej inwazji, miał wtedy 22 lata. Był trzykrotnie ranny, lecz za każdym razem wracał do walki. Mąż Olgi również jest w wojsku. Kobieta mówi, że to, co najbardziej zaskakuje ją w reakcjach innych, to wdzięczność za jej syna:

– On nie jest jakimś przedmiotem, który komuś dałam. Nie ma potrzeby mi dziękować. Ale na pytanie: „Jak to się stało, że pozwoliłaś mu odejść?”, od razu odpowiadam jasno i zwięźle: „Wychowałam dorosłego mężczyznę”. Jeśli chcesz mi podziękować, podziękuj za wychowanie syna.

Olga wspomina, że 6-7 lat temu ona i Maksym przeszli przez bardzo trudny okres. Jej nastoletni syn był jak wyrzucona na brzeg egzotyczna ryba z kolcami, którą ona musiała uratować:

– W takiej sytuacji twoim zadaniem jest doprowadzenie tej pięknej, wyjątkowej ryby do wody. Masz dwie możliwości: albo oderwać jej kolce, wziąć w dłonie i wrzucić ją do morza, gdzie nie przeżyje – albo możesz podrapać sobie ręce, zranić się, lecz przenieść ją do wody w jednym kawałku, z tymi kolcami. Widzisz, dla mnie to, że go puściłam, oznacza, że pozwoliłam mu oddychać.

Podobnie jak w przypadku wielu innych osób, których krewni poszli na front, krąg społeczny Olgi jest teraz inny niż przed wojną. Przede wszystkim dlatego, że rodziny, z których nikt do walki nie poszedł, nie mają zrozumienia dla takich jak Olga:

– Ludzie wracają do swojego życia. Nie, nie są obojętni, ale też nie żyją wojną. Kiedyś powiedziano mi: „Cóż, nie denerwuj się tak, on nie odzywał się tylko przez dwa dni. A mój, gdy był w Karpatach, nie dzwonił przez cztery dni”. I jak tu wytłumaczyć, że brak kontaktu z bliskim w Karpatach i brak kontaktu z bliskim na froncie to zupełnie różne rzeczy?

Przyjaciele często radzą Oldze, by poszła do psychologa. Kobieta przyznaje, że pomoc psychologiczna jest ważna i potrzebna – ale nie wystarczy:

– Wiesz, ludzie zdają się wymagać od rodzin wojskowych, by „coś przeżyły”. A to jest niemożliwe do przeżycia.

Nawet dziewięciu psychologów nie zmieni mojego głównego problemu: moje dziecko jest w niebezpieczeństwie. Moja rodzina jest w niebezpieczeństwie

Psycholog może mi tylko pomóc z tym żyć. Ale nie wszyscy zdają sobie z tego sprawę.

Marynie Iwanienko wizyty we lwowskim kościele garnizonowym pomagają odzyskać siły. Tam czuje się wśród swoich. Przychodzi nie tylko się pomodlić, ale też posiedzieć i pomyśleć. W kościele jest wiele zdjęć poległych żołnierzy. Wielu to znajomi Olgi.

Maryna mówi, że jej „własna bańka”, bliskie relacje ze społecznością wolontariuszy i weteranów, pomaga jej pozostać silną:

– Zbliżyłam się do ludzi, do których prawdopodobnie nigdy bym się nie zbliżyła z powodu różnych zainteresowań i stylów życia.

Natalia Murawiowa znajduje pocieszenie w pracy:

– Nie ma nic gorszego niż czekanie na wiadomość w czterech ścianach domu. Radzę wszystkim matkom, które czekają na swoich synów, by robiły cokolwiek – byle poza domem: wyplatały siatki, uprawiały sport... Cokolwiek poza zwykłymi obowiązkami domowymi.

Według Maryny, Natalii i Olgi ważne jest, by wspierać matki żołnierzy – kobiety w wieku 40-50 lat, które dla reszty społeczeństwa pozostają „niewidzialne”. Bo one często potrzebują nie tylko psychologicznego, lecz także fizycznego wsparcia.

– Jestem zdrową osobą, więc mogę na przykład przynieść sobie duże wiadro wody – mówi Olga. – Ale mam 70-letnią przyjaciółkę, której syn jest na wojnie. Krewni nie zawsze mogą przyjechać na pierwsze wezwanie. Ktoś np. ma synową, lecz ona wychowuje dzieci i nie może opiekować się teściową. Marzę o aplikacji na telefon, dzięki której wojskowe rodziny mogłyby znaleźć wsparcie. Zarówno fizyczne, jak psychiczne. Bo czasem trzeba po prostu z kimś porozmawiać.

<frame>Wspaniale jest pójść na randkę z samą sobą, poczytać książkę w samotności lub wybrać się na samotną wycieczkę, ale czasami po prostu potrzebujesz towarzystwa. Gdzie znaleźć kogoś, kto nie sprawi, że będziesz chciał jak najszybciej uciec? Znalezienie odpowiedniej osoby nie jest łatwym zadaniem. Jest to jeszcze bardziej skomplikowane w przypadku migrantów, którzy znaleźli się w zupełnie nowym świecie. Sestry poprosiły Ukrainki o podzielenie się przez nie historiami dotyczącymi budowania relacji z obcokrajowcami. Piszemy o tym w serii artykułów dotyczących różnych krajów. Kolejnym naszym przystankiem jest Hiszpania. <frame>

Uwaga: to historie kilkudziesięciu kobiet, z którymi rozmawiał portal Sestry.eu. Ich doświadczenia mają charakter osobisty. Nie można ich traktować jako badania socjologicznego wszystkich mężczyzn z krajów wymienionych w serii artykułów.

‍

Bardzo łatwe rozstania

Kiedy zaczęłyśmy pisać o ukraińskich kobietach umawiających się z mężczyznami z innych krajów, planowałyśmy w jednym artykule połączyć Hiszpanów z Włochami. Narody te mają bowiem podobny, południowy temperament: są emocjonalne, namiętne i szczodre w komplementach. Jednak Hiszpanie podkreślają, że na „rynku uczuciowym” wyróżniają się unikalnymi cechami. Warto je poznać, jeśli zechcesz zbudować związek z którymś z nich.

Po pierwsze – radzą Ukrainki – nie wierz własnym uszom ani oczom

Już w korespondencji Hiszpan może już obsypywać Cię komplementami, które Ukraińcowi nie przyszłyby do głowy: „Eres un sue?o hecho realidad” (Jesteś spełnionym marzeniem), „Eres la persona más hermosa que he conocido« (Jesteś najpiękniejszą osobą, jaką kiedykolwiek znałem)”, „Cada vez que pienso en ti, me siento más feliz” (Za każdym razem, gdy o tobie myślę, czuję się bardziej szczęśliwy), „Eres mi inspiración y mi alegría” (Jesteś moją inspiracją i moją radością).

W zamian też oczekują komplementów.

– Tutaj, podobnie jak we Włoszech, pozycja matki jest silna – mówi Milana. – Czasami mam wrażenie, że tutejsi mężczyźni od początku oczekują silnej zachęty od kobiet. Często zaczynają nieśmiało: „Jak ci się podoba w Hiszpanii?”, „Lubisz Hiszpanów?”, „Jak ci smakuje nasze jedzenie?”, „A co myślisz o mnie...?”. To tak, jakby prosili: „Mamusiu, pochwal mnie za to, że jestem mądry, przystojny i noszę kapelusz”.

Taniec, wspólne spędzanie czasu – proszę bardzo! Uwielbiają też rozmawiać o jedzeniu, a ich serca można roztopić, karmiąc ich pysznymi tradycyjnymi hiszpańskimi potrawami – jak paella, tortilla, gazpacho.

Poważny związek? Tylko w nagłych przypadkach – kiedy on rozumie, że nie może bez ciebie żyć. Portale randkowe są po to, by zdobyć nową znajomość za jednym przesunięciem palcem po ekranie. Rozstania w Hiszpanii są bardzo łatwe.

Hiszpania, jak łagodna matka, bierze swoje swoje dzieci w ciepłe, słoneczne ramiona. Określa twoje miejsce w systemie i delikatnie kontroluje każdy twój oddech

Mężczyźni nie spieszą się do małżeństwa, bo to oznacza odpowiedzialność – a tej chcieliby uniknąć. Nawet w małżeństwie chętnie dzielą się rachunkami, choć w przeciwieństwie do mężczyzn z krajów skandynawskich nie są tak chętni do dzielenia się obowiązkami domowymi czy opieką nad dziećmi.

To normalne, że ludzie dożywają tu 90 lat lub więcej. Młodzi, którzy nie chcą wydawać pieniędzy na czynsz albo nie mogą sobie pozwolić na własne lokum, mieszkają z rodzicami. Można wynająć pokój w mieszkaniu z sąsiadami, ale znalezienie oddzielnego mieszkania jest trudne i kosztowne. Bezrobocie jest wysokie, a w niektórych regionach znalezienie przyzwoitej pracy może zająć całe lata.

Jeśli kobieta ma dzieci, nie zawsze będą one witane przez Hiszpanów z otwartymi ramionami – chociaż istnieje też radykalnie inne podejście. Ludzie nie spieszą się tu do rodzicielstwa, a wielu z nich zamiast dzieci decyduje się na zwierzęta domowe. W 2024 roku w Hiszpanii było 7,3 miliona dzieci w wieku poniżej 15 lat i około 9 milionów psów. Wiele ukraińskich kobiet jest zaskoczonych, gdy Hiszpanie w wieku 55+ piszą na portalu randkowym, że „pewnego dnia (w przyszłości) chcą mieć własne dzieci”.

O, Łunin!

Hiszpan potrafi wyznać kobiecie miłość, nie zobaczywszy jej na własne oczy – a po chwili zniknąć. Za pięknymi słowami i obietnicami często nie idą żadne czyny.

– Z mojego doświadczenia wynika, że Hiszpanie bardzo łatwo dają się ponieść, ale potem równie szybko tracą zainteresowanie dziewczyną – mówi Anhelina. – Sprawiają wrażenie wiecznych dzieci, które na pytanie: „Jak się masz?” chcą usłyszeć tylko: „Wszystko w porządku” – a nie opowieść o prawdziwych problemach, lękach i przeżyciach. Kilka razy eksperymentowałam, odpowiadając na to pytanie szczegółowo: o szukaniu mieszkania, pracy, o sytuacji w Ukrainie. Przestawali przychodzić, znikali. Zaczęłam więc opowiadać o czymś ważnym dla mnie, ale pozytywnym. Wtedy mówili: „Świetnie, cieszę się razem z tobą!”. Takie rozmowy bardziej im odpowiadają.

Lubią rozmawiać o piłce nożnej. Andrij Łunin, ukraiński bramkarz Realu Madryt, zrobił więcej dla pozytywnego wizerunku Ukrainy niż cała ukraińska ambasada. „Ukrainiec? ?! Andrij Łunin, wiem!”

Hiszpańscy mężczyźni często mówią, że marzą o kobietach otwartych i aktywnych, które nie boją się otwartego wyrażania swojej seksualności

Jednak w praktyce nie do końca tak jest. Nie bez powodu słowo „macho” jest pochodzenia hiszpańskiego. Tacy mężczyźni mają tendencję do dominowania w związkach. Hiszpan woli, gdy kobieta jest pasywna, delikatna. Taka, przy której może poczuć się jak macho.

– Zauważyłam pewną prawidłowość: jeśli mężczyzna jest mną zainteresowany, przejmuje inicjatywę – dzieli się swoimi spostrzeżeniami Jaryna. – Jeśli nie, często zarzuca kobiecie, że jest zbyt pasywna.

Hiszpan nie pozwoli sobie na przekroczenie granicy – chyba że kobieta da wyraźny sygnał, że nie ma nic przeciw zbliżeniu. Nie wynika to z cech narodowych, lecz raczej z surowego prawa dotyczącego molestowania i przemocy seksualnej. Brak jasno wyrażonej zgody na zbliżenie może skutkować grzywną lub aresztowaniem. Jednocześnie dziewczyny twierdzą, że najczęstszym oczekiwaniem na portalach randkowych jest, podobnie jak w innych krajach, przelotny związek bez zobowiązań.

300 Hiszpanów pisze: „Jak się masz?”

Nasze rozmówczynie twierdzą, że ogólnie Ukraina jest w Hiszpanii postrzegana pozytywnie, choć pokutuje wiele stereotypów.

– Wiele razy słyszałam, że jesteśmy uważane za kobiety piękne, ale zimne – mówi Angelina. –  Takie, które nie zbliżają się zbyt łatwo, nie są tak emocjonalne, jak Hiszpanki.

Istnieje też negatywny stereotyp: że Ukrainki są łatwe i dla mieszkania czy prezentów zrobią wszystko.

Tak czy inaczej, Ukraina jest traktowana w Hiszpanii z wielkim szacunkiem i współczuciem

Blondynki, niebiesko- lub zielonookie, młode, szczupłe, przypominające modelki – tak Hiszpanie wyobrażają sobie Ukrainki.

– Blondynka to tutaj po prostu fetysz – mówi 45-letnia Anna. Pokazuje zdjęcie, na które w serwisie randkowym ciągu jednego dnia 300 Hiszpanów zareagowało klasycznym: „Jak się masz?”. Na fotografii kształtna blondynka z krótkimi włosami, w czerwonej sukience i z czerwonym manicure leniwie przeciąga się na ławce w parku. Dla porównania Anna opublikowała też inne, standardowe zdjęcie. Otrzymywała 3-4 wiadomości dziennie.

Hiszpanie w ukraińskich kobietach szukają tego, co podsuwa im stereotyp. Jeśli kobieta nie pasuje do tego wyobrażenia, denerwują się.

– Kilka razy prosili mnie, żebym przedstawiła ich moim niezamężnym znajomym –  mówi Jaryna. – Kiedy pokazywałam im zdjęcie którejś z nich, słyszałam: „Ooo, więc ona jest... zwyczajna” – i koniec zainteresowania. Jednak jeśli chodzi o prawdziwe randki, to w ciągu 2,5 roku wszystkie moje ukraińskie przyjaciółki, które chciały budować relacje z Hiszpanami w wieku od 25 do 75 lat, były już w związkach, wśród których są też szczęśliwe małżeństwa. Te kobiety mają jednak pewną wspólną cechę: są dojrzałe i niezależne, mają pracę, a niektóre prowadzą własne firmy. Przy takich kobietach Hiszpanie czują się komfortowo.

Prawo do szczęścia i miłości

Jaryna była aktywna na portalach randkowych od 2005 roku – i w Ukrainie, i w Hiszpanii. Jej ojciec mieszka w Hiszpanii od dawna, więc jeździła tam wiele razy. Ale męża znalazła po przeprowadzce w 2022 roku, gdy wybuchła wojna.

– Mam 42 lata, ważę ponad 100 kg, nie mam dzieci. Od prawie roku jestem w związku z mężczyzną moich marzeń. Jest o 15 lat starszy, ale wygląda świetnie i przekroczył wszystkie moje najśmielsze marzenia. W Hiszpanii zarejestrowałam się na Tinderze, ponieważ nie miałam wystarczająco wielu znajomych, z którymi mogłabym się komunikować. Ogólnie rzecz biorąc, Tinder jest taki sam we wszystkich krajach – to prawdziwa loteria. W randkach na Facebooku mężczyźni okazali się bardziej interesujący, a komunikacja bardziej znacząca. Mojego ukochanego poznałam przypadkiem, kiedy nie szukałam już związku ani miłości. Po prostu przeglądałam profile. Kiedy zaczęliśmy się komunikować, od razu stało się to bardzo przyjemne.

Wcześniej Jaryna miała wiele przykrych doświadczeń. Najgorsza randka? Hiszpan odebrał ją z umówionego miejsca samochodem, a potem długo szukał miejsca parkingowego w centrum. Poszli do pierwszej napotkanej kawiarni. Zapytał, czy ona ma pieniądze na kawę. W połowie rozmowy wstał i wyszedł. Myślała, że coś źle zrozumiała. Zapłaciła za kawę, poszła za nim, ale jego ani samochodu już nie było.

Innym razem po świetnej rozmowie online mieli się spotkać. On miał przyjechać z innego miasta, kupiła więc bilety na pokaz fontann i się wystroiła. Godzinę przed spotkaniem napisał, że został potrącony przez motocykl, a potem wszędzie ją zablokował.

Jaryna potwierdza: Hiszpanie są bardzo emocjonalni. Pewien chłopak, który nie mógł przyjść na randkę z powodu interesów, zalał się z tego powodu łzami

– Widziałam tu więcej męskiej histerii niż przez całe moje życie w Ukrainie – mówi. –Hiszpanie stają się lepsi z wiekiem. Młodzi faceci są jak rozkapryszone księżniczki, starsi są bardziej stabilni i godni zaufania.

Jej zdaniem Hiszpania ma otwarte, demokratyczne podejście do wyglądu, kwestii posiadania dzieci – a zwłaszcza do wieku. Tu możesz spotkać 92-letnich seniorów na zajęciach salsy. Bo każdy w Hiszpanii ma prawo do szczęścia i miłości.

Kateryna Steciuk, założycielka LyraTech AI, mieszka obecnie w dwóch dwóch miastach: Warszawie i Kijowie. Jest transformacyjną liderką AI – pomaga poprawić wydajność zespołów i firm przy użyciu innowacji technologicznych w dziedzinie sztucznej inteligencji. W dorobku ma ponad 30 projektów AI, budowała zespoły AI liczące do 20 osób.

Olga Gembik: Jaką drogę przeszła Pani w sektorze technologicznym – od początku do stworzenia własnej firmy?

Kateryna Steciuk: Zajmuję się sztuczną inteligencją od prawie 10 lat. Zaczynałam jako programistka, potem zarządzałam działami, tworzyłam zespoły dla kilku dużych ukraińskich firm outsourcingowych i działów uczenia maszynowego. W końcu założyłam własną firmę usługową – LyraTech AI.

Opracowujemy niestandardowe rozwiązania dla firm z wykorzystaniem technologii sztucznej inteligencji, które usprawnią, zoptymalizują bądź zwiększą wartość firmy – albo obniżą koszty.

Tworzymy różne projekty z naciskiem na sztuczną inteligencję. Współpracujemy z dużymi przedsiębiorstwami z branży telekomunikacyjnej, farmaceutycznej i handlu detalicznego. Pracujemy również ze start-upami. Naszymi klientami są firmy z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Szwajcarii. Zamierzamy zalegalizować swą działalność w Polsce.

Zaczynałam jako programistka w firmie, pisząc w programie Java. Ale potem chciałam więcej wyzwań i nowych zadań, które obejmowałyby bardziej zróżnicowane podejścia, więcej „matematyki”.

W programowaniu wszystko jest mniej więcej zdefiniowane. W sztucznej inteligencji tak nie jest. Jest dużo niepewności, wiele miejsc, w których możesz tworzyć nowe rzeczy. I to mnie zainteresowało

Czy można przewidzieć, które produkty AI będą kształtować najbliższą przyszłość?

Wszystko się teraz szybko zmienia. To, nad czym teraz pracujemy, jeszcze trzy lata temu było bardzo trudne do zrozumienia. Wierzę w rozwój sztucznej inteligencji generatywnej, która w ciągu ostatnich dwóch lat nabrała wielkiego rozpędu.

Na przykład ChatGPT jest częścią obszaru generatywnej sztucznej inteligencji w zakresie generowania tekstu, mamy też klonowanie obrazów, wideo, audio, głosu itp. Nie wszystko jest jeszcze w tej dziedzinie idealne, ale już widzę, że może to przynieść znaczące korzyści firmom i ułatwić działanie każdej firmie czy osobie, która chce wejść na pole sztucznej inteligencji.

Czy sztuczna inteligencja zastąpi ludzi, pozbawi ich pracy?

Wiele osób obawia się, że sztuczna inteligencja wyeliminuje ludzi z licznych zawodów. Często pojawiają się opinie, że AI zastępuje nas i musimy coś z tym zrobić. Nie zgadzam się z takim postawieniem sprawy. Owszem, sztuczna inteligencja z pewnością zabierze wiele miejsc pracy, ale też stworzy nowe.

To proces podobny do rewolucji przemysłowej, kiedy przesiedliśmy się z koni do samochodów. Niektórzy ludzie stracili pracę, ale pojawiło się wiele nowych możliwości. Myślę, że bardzo fajnie jest zastąpić niektóre proste, rutynowe prace sztuczną inteligencją i w zamian dać ludziom pracę bardziej kreatywną, złożoną. Sztuczna inteligencja nie jest jeszcze w stanie rozwiązywać bardzo skomplikowanych zadań. Ludzka kreatywność będzie potrzebna zawsze, a inteligencja emocjonalna ludzi jest bardzo ważna w procesie tworzenia i pracy.

Dlatego nie obawiałabym się AI. Namawiałabym za to ludzi, którzy martwią się, że w ciągu 5-10 lat ich zawód może zostać zastąpiony przez sztuczną inteligencję, do zdobywania nowych umiejętności.

Jest tak wiele obszarów, w których możesz się rozwijać i uczyć. Sztuczna inteligencja tylko wzmocni ludzi w pracy, a nie ich zastąpi

Które ukraińskie firmy wykorzystujące sztuczną inteligencję są w czołówce zmian technologicznych?

Wiele ukraińskich firm korzysta ze sztucznej inteligencji. Nie jestem jednak pewna, czy mogę podzielić się szczegółami na ten temat.

Jednak powszechnie wiadomo, że sztuczną inteligencję wykorzystuje do generowania obrazów Nowa Poczta [ukraińska firma świadcząca usługi ekspresowej dostawy dokumentów, ładunków i paczek – red.]. Kiedy została za to skrytykowana na Twitterze, odpowiedziała, że się rozwija i stara się nadążać za duchem czasu.

Jaka jest rola AI w poprawianiu efektywności zespołów pracowników? Jakich narzędzi należy użyć, by stworzyć zespół marzeń?

Nie ma jednego produktu, którego firmy mogłyby używać i który sprawiłby, że wszystko stanie się superwydajne. Podczas warsztatów z niektórymi ukraińskimi i zagranicznymi firmami przyglądamy się, z jakich narzędzi sztucznej inteligencji mogą korzystać zespoły.

Na przykład ChatGPT jest produktem poprawiającym wydajność pracy, ponieważ może pisać, przetwarzać ogromne ilości informacji, czytać dokumenty, podsumowywać je, znajdować błędy, pisać listy, poprawiać gramatykę i generować pomysły.

Wspólnie z naszymi zespołami znajdujemy różne procesy, które można zautomatyzować. Na przykład gdy wykonujemy jakieś zadanie 20 razy dziennie i poświęcamy na nie 5 minut, warto się zastanowić, czy do niego wykorzystać sztuczną inteligencję i ile czasu dzięki temu zyskamy.

Analiza procesów w kontekście pracy zespołów ludzi jest ważna. Ale w kontekście efektywności osobistej każdy pracownik powinien również zapoznać się z istniejącymi narzędziami AI, takimi jak ChatGPT, Midjourney, generowanie obrazu, dźwięku i wideo. Ludzie muszą wiedzieć, które z tych narzędzi mogą usprawnić ich pracę.

Ważne jest, aby właściciele firm i liderzy zespołów byli zainteresowani szkoleniem pracowników. Przyniesie to korzyści firmie i członkom zespołu, którzy będą mogli zautomatyzować niektóre rutynowe czynności.

Dlatego jestem bardzo podekscytowana, że są ukraińskie firmy, które zamiast zatrudniać zewnętrznych ekspertów, same szkolą swoich pracowników, przekazując im najważniejsze rzeczy na temat AI. Bo kto tego nie robi – przegra

Czy w świecie sztucznej inteligencji będzie miejsce na inteligencję emocjonalną?

Inteligencja emocjonalna zawsze będzie ważna. Jesteśmy ludźmi, potrzebujemy ludzi, więc jej znaczenie nie zmaleje – a może w związku z wykorzystaniem zaawansowanych technologii nawet wzrośnie. W miarę wzrostu automatyzacji ludzie będą musieli być bardziej zaangażowani w kreatywność, sprawniej wyjaśniać skomplikowane procesy i łączyć to z nowymi ideami. Jeśli ktoś straci pracę, ktoś inny powinien móc go wesprzeć.

Jak narzędzia sztucznej inteligencji są wykorzystywane w Polsce?

Polski rynek AI to jeden z najszybciej rozwijających się rynków w Europie. Po pierwsze, przeniosło się tutaj wiele ukraińskich firm. Po drugie, Polacy dużo inwestują we wsparcie i rozwój takich firm. Wiele zagranicznych biur otwiera swoje oddziały w Polsce.

Na forum WTECK – AI dla biznesu, gdzie mówiłam o tym, jak wykorzystać AI do wzrostu i efektywności, było wiele firm i ciekawych przypadków. Wiele osób podchodziło do mnie i rozmawiało. Widać było, że temat sztucznej inteligencji w Polsce jest gorący i bardzo interesujący.

Futuryści przewidzieli rosnącą rolę sztucznej inteligencji, ale nie przewidzieli kształtu przyszłych wojen. W jaki sposób AI może ułatwić życie w czasach turbulencji, klęsk żywiołowych i konfliktów wywołanych przez człowieka?

Sztuczna inteligencja jest zaangażowana we wszystkie te obszary, począwszy od zmian klimatycznych. Prowadzi się też wiele badań nad jej wykorzystaniem w czasie wojny.

Wojny zawsze napędzały postęp technologiczny, a Ukraina ma wiele świetnych firm, które  rozwijają technologie wojskowe – od dronów bojowych po systemy obserwacji ruchu na polu walki. A kiedy mówimy o wizji komputerowej, tak teraz istotnej, mamy na myśli na przykład narzędzia do identyfikacji fejków, propagandy w postach itp. To także sztuczna inteligencja.

Jak mamy włączać produkty sztucznej inteligencji w codzienne życie?

Ludzie nie powinni bać się sztucznej inteligencji. Powinni się edukować. AI przestała już być technologią tylko dla naukowców – stała się szansą dla wszystkich. Każdy może być w nią zaangażowany i korzystać z jej zalet.

Giganci technologiczni rywalizują teraz o stworzenie najlepszych modeli sztucznej inteligencji, a my, użytkownicy, możemy na tym tylko skorzystać. We współczesnym świecie wiedza o sztucznej inteligencji – ogólna, lecz na wysokim poziomie – będzie niezbędna dla każdego.

<add-big-frame>Sztuczna inteligencja (AI) to zestaw narzędzi technologicznych i algorytmów (programów komputerowych), które dostarczają nam gotowych rozwiązań dla zmian w świecie cyfrowym i rzeczywistym w oparciu o różne dane. Sztuczna inteligencja została pomyślana jako wielokierunkowe narzędzie, które wykonywałoby zadania, które dotychczas potrafił wykonać tylko człowiek.

Inteligencja emocjonalna to zdolność do rozumienia i rozpoznawania emocji własnych i emocji innych ludzi, a tym samym określania intencji, pragnień i uczuć. A co najważniejsze, jest to umiejętność zarządzania emocjami i uczuciami, wpływania na własne zachowanie i zachowanie innych. Inteligencja emocjonalna została po raz pierwszy zdefiniowana przez amerykańskiego psychologa Daniela Golemana. <add-big-frame>

<frame>Wspaniale jest pójść na randkę z samą sobą, poczytać książkę w samotności lub wybrać się na samotną wycieczkę, ale czasami po prostu potrzebujesz towarzystwa. Gdzie znaleźć kogoś, kto nie sprawi, że będziesz chciał jak najszybciej uciec? Znalezienie odpowiedniej osoby nie jest łatwym zadaniem. Jest to jeszcze bardziej skomplikowane w przypadku migrantów, którzy znaleźli się w zupełnie nowym świecie. Sestry poprosiły Ukrainki o podzielenie się przez nie historiami dotyczącymi budowania relacji z obcokrajowcami. Piszemy o tym w serii artykułów dotyczących różnych krajów. Kolejnym naszym przystankiem są Wyspy. <frame>

Uwaga: to historie kilkudziesięciu kobiet, z którymi rozmawiał portal Sestry.eu. Ich doświadczenia mają charakter osobisty. Nie można ich traktować jako badania socjologicznego wszystkich mężczyzn z krajów wymienionych w serii artykułów.

Kawaler z wyboru

W Wielkiej Brytanii, podobnie jak w wielu innych rozwiniętych krajach, obserwuje się tendencję do wzrostu odsetka kawalerów i niezamężnych kobiet, a także opóźnienie momentu zawierania małżeństw. W 1972 r. średni wiek mężczyzn w chwili zawarcia pierwszego małżeństwa wynosił 27,4 lat. W 2019 r. to już 39,7 lat.

Życie w stanie kawalerskim jest często świadomym wyborem Brytyjczyka, a nie niefortunną okolicznością wynikającą niemożności znalezienia partnerki – zauważają Ukrainki mieszkające w Wielkiej Brytanii.

– Nigdzie indziej nie widziałam tylu starszych kawalerów co w Londynie – mówi Larysa. – W porównaniu z Ukrainą jest tu wielu mężczyzn bez rodzin. Mają dobre wykształcenie, pieniądze, podróżują, rozwijają się, lecz nie spieszą się z zakładaniem rodziny lub w ogóle nie zamierzają tego robić.

Kolejna pułapka czeka na te kobiety, które już poznały Anglika, ale nie mogą zrozumieć, dlaczego związek się nie rozwija. Spotykacie się i spędzacie razem czas, ale nie prowadzi to do wspólnego życia czy snucia planów na przyszłość.

– To normalne, że Brytyjczycy zaczynają rozmawiać o możliwości wspólnego życia dopiero po roku – mówi Kateryna. – Bardzo powoli przyzwyczajają się do nowych ludzi w swoim życiu, nie są tak emocjonalni jak Ukraińcy

Życie w Wielkiej Brytanii jest dość drogie, co nakłada pewne ograniczenia na „rynek małżeński”. Nie zdziw się więc, jeśli na pierwszej randce bezceremonialnie zostaniesz zapytana o zawód. Jeśli po tym nastąpi krótka przerwa, będzie to oznaczało, że mężczyzna oblicza, czy warto zaprosić cię na drugą randkę.

W związku obie strony równomiernie dzielą się obowiązkami domowymi i życiowymi problemami. Od kobiet oczekuje się partnerstwa, a mężczyźni są również aktywnie zaangażowani w prace domowe, wychowywanie dzieci i zajmowanie się ogródkiem. Na randce w restauracji często płaci się 50-50, koszty rozrywek i życia późniejsi partnerzy też dzielą po połowie.

Pub lepszy niż Tinder

Według Ukrainek mieszkających w Wielkiej Brytanii wiele stereotypów na temat Brytyjczyków, które powstały pod wpływem filmów i książek, jest bardzo bliskich prawdy.

– Tradycje są tu bardzo silne, każdy ma swoje miejsce w hierarchii społecznej i niemal niemożliwe jest to zmienić – mówi Larysa. – Jeśli jesteś osobą zamożną, wszystkie drzwi są dla ciebie otwarte. Tytuły i rangi są tu nadal ważne. Ludzie z tego samego kręgu będą spotykać się ze sobą na prywatnych przyjęciach i spotkaniach towarzyskich od dzieciństwa, a osoby o niższym statusie społecznym raczej nie wejdą do ich kręgu. By tak się stało, musisz zrobić coś naprawdę wybitnego – napisać powieść o Harrym Potterze, jak J.K. Rowling, albo zaśpiewać jakiś przebój, jak Sting.

Brytyjczycy są powściągliwi, uprzejmi – i sarkastyczni. Rzadko wchodzą na portale randkowe, ponieważ większość z nich znajduje partnerkę w prawdziwym życiu

Będzie to związek taki jak w filmie o Bridget Jones, gdzie Mark Darcy, grany przez Colina Firtha, pojawia się na przyjęciu ze swoją narzeczoną – dziewczyną z jego kręgu towarzyskiego.

Ogólnie rzecz biorąc, ten angielski film bardzo dobrze opisuje dwa typy mężczyzn, z którymi Ukrainki mają do czynienia na portalach randkowych: jedni, jak Mark Darcy, są inteligentni, cisi, powściągliwi, zimni i zrównoważeni. Ale są też tacy jak Daniel Cleaver: czarujący, wyluzowani, bezczelni i nieco narcystyczni.

Poprzedni długotrwały związek Larysy zakończył się w Ukrainie podczas pandemii koronawirusa.

– Wtedy bardziej skupiałam się na europejskich mężczyznach, bo pracowałam w międzynarodowej firmie i dużo komunikowałam się z obcokrajowcami. Byłam pod wrażeniem ich kultury komunikacji i dbania o siebie – przyznaje.

W Wielkiej Brytanii założyła sobie konto na Tinderze (jest wygodny i tańszy niż inne popularne aplikacje randkowe, jak eHarmony, Match, Bumble – jeśli korzystasz z ich płatnych wersji). Jednak szybko zorientowała się, że prawie nie ma na nim Anglików; łatwiej spotkać ich w lokalnym pubie w piątek.

Puby wciąż są bowiem w Wielkiej Brytanii tradycyjnym miejscem spotkań i nawiązywania znajomości

– Brazylijczycy, Portugalczycy i Hindusi są bardzo aktywni w angielskiej społeczności na Tinderze – mówi Larysa. – Indie to była brytyjska kolonia, więc na Wyspach jest wielu Hindusów. Warto jednak pamiętać, że pochodzą oni z bardzo patriarchalnego kraju, gdzie żony dla synów wybiera rodzina. Nie licz więc na poważny związek z Hindusem.

Francuzów, Włochów, Amerykanów i facetów pochodzących z RPA jest mniej. Łatwiej jest zbudować z nimi relację niż z Brytyjczykami, ale wielu obawia się nawiązywania znajomości z Ukrainkami. Stereotypowo myślą, że by zdobyć uczucie Ukrainki, trzeba wydać na nią dużo pieniędzy.

– Ci spośród moich przyjaciół (lub przyjaciół tych przyjaciół), którzy mają prawdziwe doświadczenia z ukraińskimi kobietami, są zachwyceni – mówi Larysa. – Znam nawet Anglików, którzy zaryzykowali podróż do Ukrainy ze swoimi partnerkami w czasie wojny. Mówią, że to bardzo piękny i niedoceniany kraj.

Nieemocjonalny nie oznacza zimna

Bycie w parze z Anglikiem jest całkiem komfortowe, o ile rozumiesz specyfikę jego charakteru – mówią nasze rozmówczynie.

– Nie jestem jeszcze w romantycznym związku, ale przyjaźnię się z kilkoma Anglikami i obserwuję kilka ukraińsko-angielskich par – mówi Alisa. – Co mi się w nich podoba? Brak agresywnej męskości i to, że nie oczekują, że kobiety będą „księżniczkami”, za które o wszystkim trzeba decydować. I to, że lubią gotować i spędzać czas z dziećmi.

Brak emocjonalności nie oznacza, że są zimni. Anglik wie, jak być wspierającym i niezawodnym. W Anglii w wieku 37 lat nadal możesz być „young lady”, podczas gdy w Ukrainie jesteś już „kobietą pod czterdziestkę” (a jeśli na dodatek jesteś samotną matką, stanowi to problem nie tylko dla pracodawców, ale także dla potencjalnych partnerów).

– Czasami charakter narodowy bierze górę – mówi Anastazja. – Od czterech lat jestem w związku z Anglikiem, który jest bardzo zaangażowany we wspieranie Ukrainy. Trudno mu jednak wytłumaczyć, dlaczego płaczę po zbombardowaniu szpitala dziecięcego, dlaczego odczuwam ból z powodu ludzi, których nie znam osobiście.

Tutaj zwracają uwagę na wygląd, ale nie obrażą cię ani nie zdeprecjonują, jeśli nie jesteś osobą w ich typie

– Moje doświadczenia były w większości pozytywne, choć nie zaowocowały związkiem – mówi Larysa. – Miałam jednak wiele dziwnych randek, co często wynikało z brytyjskiej skłonności do oszczędzania na wszystkim. Pewnego razu facet zaprosił mnie na randkę do restauracji. Każde z nas zamówiło po dużej porcji dania głównego. Przez pomyłkę jednak kelner przyniósł małą i dużą porcję. Mój partner zjadł tę dużą, ja małą. Po wszystkim zasugerował podzielenie rachunku na pół.

Irlandia: możesz nie chcieć drugiej randki

Tak mówią Ukrainki, które przeprowadziły się do Irlandii po inwazji. Często dlatego, że podczas rozmowy okazuje się, że nie spotykasz się z singlem, ale z mężczyzną w separacji.

Faktem jest, że w Irlandii rozwody zostały oficjalnie dopuszczone dopiero w 1995 roku – po referendum, które umożliwiło wprowadzenie stosownej poprawki do konstytucji. Jednak wciąż wielu małżonków, którzy nie chcą już ze sobą być, zamiast się rozwieść, żyje w separacji.

– Chodzi o finanse – mówi Nadia. – W przypadku separacji majątek nie jest dzielony, kwota alimentów, która będzie odpowiadać żonie, nie jest określana, koszty prawników nie są ustalane. W rezultacie mężczyźni szukający partnerek na portalach randkowych często mają wiele osobistych problemów. Czasami nie mogą nawet zaprosić kobiety gdziekolwiek indziej niż do pokoju w kiepskim hotelu, bo mieszkają w prywatnych domach lub akademikach bez osobnej łazienki czy toalety.

Irlandzki Tinder ma wiele wspólnego z angielskim Tinderem: jest wielu obcokrajowców, migrantów, uchodźców i ludzi, którzy nie szukają poważnych związków

Wpływ Kościoła jest odczuwalny w podejściu do seksu, przez wielu ludzi postrzeganego nie jako źródło przyjemności, lecz jako środek prokreacji. Według naszych rozmówczyń to jeden z powodów, dla których mężczyźni nie są tu zbyt aktywni. Kontakt z dziewczyną online daje im wsparcie emocjonalne, poczucie, że nie są sami – i nie wymaga poważniejszego zaangażowania się z ich strony.

– Miejscowi są bardzo ostrożni w zawieraniu nowych znajomości. Na portalach jest wielu żonatych mężczyzn (zarówno takich, którzy wciąż mieszkają ze swoimi rodzinami, jak żyjących w separacji) – mówi Ola. – Nigdy nie byłam na drugiej randce z Irlandczykiem.

Innym dziwnym lokalnym zwyczajem jest to, że mężczyźni zaniżają swój wiek, czasami nawet o 10-15 lat. Dzieje się tak, chociaż w Irlandii Ukrainki nie spotykają się z ageizmem.

– W wieku 47 lat czuję się tu jak królowa – mówi Olga. – Dostaję wiadomości od 25-, 28-letnich facetów szukających „mamuśki”, która nauczy ich czegoś w łóżku, ale też od 40- czy 60-letnich „doświadczonych wilków”, proszących o przynajmniej jedną noc namiętnego seksu.

Ołena, która od dwóch lat jest w związku z Irlandczykiem, twierdzi, że to najlepszy mężczyzna, jakiego kiedykolwiek spotkała

– Mój partner jest cierpliwy, opiekuńczy, zaradny, aktywny i ciepły. Dba o mnie, przyrządza kolacje z winem, które jemy na świeżym powietrzu, zabiera mnie na piesze wycieczki. Irlandczycy są bardzo rodzinni, kochają naturę, szanują swoje tradycje i są wysportowani. Mój chłopak nigdy nie był żonaty – i być może właśnie to wyjaśnia całą sytuację. Robi wszystko, byśmy czuli się komfortowo.

Co nasze rozmówczynie radzą dziewczynom, które dopiero decydują się na szukanie partnera na portalach randkowych w Wielkiej Brytanii lub Irlandii? Doceniaj i szanuj siebie, nie trwaj w związku, z którego nie jesteś zadowolona. Musisz zrozumieć, że poszukiwania mogą być długie, więc ciesz się tym procesem. Szukaj nie tylko męża, ale także osoby, która stanie się twoim przyjacielem.

‍* Bonus — ostatni artykuł z serii (Polska) będzie zawierał wskazówki, które pomogą Ci znaleźć partnera: w Ukrainie lub za granicą za pośrednictwem internetowych serwisów randkowych. Subskrybuj nasze kanały społecznościowe, aby nie przegapić artykułów z tej serii Niemcy, Francja, Szwecja i Finlandia, Szwajcaria, Włochy. Następna jest długo oczekiwana Hiszpania.

W Polsce niepełnoletnim pracownikiem jest osoba w wieku od 15 do 18 lat. Zgodnie z rozdziałem IX polskiego Kodeksu pracy, osoba może zostać zatrudniona, jeśli ukończyła 8-letnią szkołę podstawową i posiada zaświadczenie lekarskie stwierdzające, że dana praca nie zagraża jej zdrowiu. Niepełnoletni pracownik musi też posiadać oficjalną zgodę na pracę od swoich rodziców lub opiekunów. Ponadto młodzież poniżej 16. roku życia w Polsce może ubiegać się wyłącznie o pracę, która nie została ujęta w odrębnym wykazie „prac wzbronionych młodocianym, sporządzonym przez Radę Ministrów RP.

Dla polskich nastolatków praca w niepełnym wymiarze godzin rzadko jest koniecznością. Tymczasem ich ukraińscy rówieśnicy są często zmuszeni do jej podjęcia, by pomóc w utrzymaniu swoich rodzin. Rozmawiamy z trzema młodymi Ukraińcami pracującymi w Polsce. Dlaczego szukali pracy. Gdzie i jak to robili?

Chcę pomóc mamie, bo widzę, jak ciężko pracuje

Ołeksij Sawczenko ma 18 lat. W marcu 2022 roku przyjechał do Krakowa z miasta Kropywnycky.

– Jesteśmy tutaj z moją matką – mówi. – Widzę, jak ciężko pracuje, więc chcę jej pomóc. Poza tym potrzebuję własnych pieniędzy na różne rzeczy.

W Ukrainie pracowałem latem w myjni samochodowej – robiłem, co mi kazali. Miałem też doświadczenie w pracy z tekstami: odsłuchiwałem ścieżki audio i przekształcałem je w pełnoprawny tekst.

Teraz te prace nie są dla mnie dostępne.

Idealnie byłoby pracować ze zwierzętami, bo je kocham. Wyprowadzałabym psy, karmił koty, czesał konie, opiekował się zwierzakami w klinikach weterynaryjnych. Taka praca sprawia mi przyjemność. Kiedyś chciałbym zostać tłumaczem albo komentatorem meczów koszykówki.

17-letni Maksym Czernyczko mieszka pod Warszawą. Mówi, że planuje pojechać do Europy, by odwiedzić przyjaciół. Postanowił sam zarobić na podróż.

Pojechać do Europy, odwiedzić znajomych

– Mam mamę, dach nad głową, jestem syty, ale nie mam wystarczającego kieszonkowego na swoje zachcianki – przyznaje. – W wieku 16 lat miałem wielkie plany, by pojechać do Europy i odwiedzić znajomych. A że w czasie wojny nikt nie dałby mi na to pieniędzy, musiałem zarobić je sam.

Rozważałem oferty na OLX – pomaganie komuś na podwórku, ścinanie drzew, sprzątanie po zwierzętach itp. Ale nic z tego nie wyszło. Skuteczniejsze okazało się wypytywanie pracujących znajomych i przyjaciół. Kiedy dowiadywałem się, że któryś z moich ukraińskich znajomych dostał gdzieś pracę (a większość z nich pracuje od 16. roku życia, podczas gdy wśród Polaków znam niewielu pracujących nastolatków), pytałem ich, co i jak.

Szukanie pracy przez znajomych ma szereg zalet. W końcu moi znajomi to ludzie mniej więcej w moim wieku, o podobnej wytrzymałości i inteligencji

Oczywiście, miałem w głowie obraz idealnej pracy – czyli takiej, którą bym lubił i która przynosiłaby mi pieniądze. Ale w moim wieku i bez wykształcenia założenie jednoosobowej firmy było niemożliwe. Poza tym potrzebowałem szybkich pieniędzy na konkretny cel.

‍

Kyryło Lisowski ma 21 lat i mieszka w Krakowie od 8 lat. Podobno już w wieku 14 lat zdał sobie sprawę, że chce mieć własne pieniądze. Postanowił poszukać pracy.

– Nie miałem wtedy nawet 16 lat, więc potrzebowałem zgody rodziców – mówi. – Szukałem różnych prac: baristy, pakowacza w magazynie, sprzedawcy w „Żabce”, zgodziłem się nawet na pracę na budowie.

Napotykałem różne trudności.

Bywało, że oferty okazywały się nieaktualne akurat wtedy, kiedy dzwoniłem

Często warunkiem pracy była znajomość angielskiego, a ja go nie znałem. Nie znałem też wtedy za dobrze polskiego. Teraz jest łatwiej.

Chciałbym wypożyczać rowery elektryczne, to teraz gorący temat. Potem rozszerzyć działalność na inne rodzaje pojazdów. Sporo wiem na ten temat. Naprawdę chcę udowodnić sobie, że jestem coś wart.

Pracujący 2-3 dni kelner zarobi do 2000 zł miesięcznie. Dostawca jedzenia zarobi jeszcze więcej

Pracować i być wolny

Maksym Czernyczko mówi, że pracował w wielu miejscach. Dzięki znajomym znalazł pracę przy sprzątaniu pociągów, zbieraniu pomidorów, w fabryce i jako kelner w restauracji.

– Wszędzie było łatwo dostać pracę, bo przyprowadzali mnie tam znajomi, a pracownicy są potrzebni – wyjaśnia. – Trudniej było nadążyć za wyśrubowanymi normami, np. pracować pod presją przełożonego w fabryce przez 12 godzin bez przerwy, pakując jabłka. Odkurzałem też 450 siedzeń w pociągu przez cztery godziny; zbierałem pomidory z ziemi i krzaków przez 10 godzin z rzędu w dusznej szklarni, niemal bez przerw, także pod presją przełożonego.

Wszędzie, gdzie pracowałem, nie byłem zatrudniony oficjalnie, chociaż fabryka, w której myłem i pakowałem jabłka, zaoferowała mi pracę. Ale odmówiłem. Nie chciałam być uwiązany. Chciałem być wolny i pracować tyle, ile potrzebowałem.

Zarabiałem na różne sposoby. Na przykład za posprzątanie jednego pociągu dostałem 85 złotych (później okazało się, że usługa kosztowała 120 złotych, a kierownik po prostu zgarnął różnicę). Trudna i nudna praca w szklarniach z pomidorami przyniosła mi 160 złotych za 10 godzin. W fabryce, gdzie pakowałem jabłka, dostawałem 20 złotych za godzinę (nieoficjalnie), podczas gdy oficjalnie zatrudnieni studenci dostawali 25, a zbieracze, którzy mieszkali w hostelu przy fabryce – 15. Pracowałem też jako pomocnik kelnera w Warszawie: 17 złotych za godzinę (a 25 na zmywaku).

Zrób swoje i się nie wtrącaj

Kyryło też ma bogate doświadczenia w Polsce. Zaczął pracować w wieku 14 lat:

– Pracowałem na budowie, rozdawałem ulotki, byłem sprzedawcą w „Żabce” (niezła zabawa, szczerze mówiąc). Teraz jestem kurierem, jeżdżę na rowerze. Budowa była jedną z pierwszych prac, które przyniosły mi dobre pieniądze. To było na zasadzie: „przyjdź, zrób swoje, nie wtrącaj się”. Musiałem nosić dużo ciężkich rzeczy – i kopać. Ciężka robota. Ale byłem zadowolony z mojej pensji: 1500 złotych miesięcznie. Później, na innych budowach, ufano mi bardziej, więc moja praca stała się bardziej urozmaicona, a nawet ciekawa.

Praca w „Żabce” była jednym z moich najgorszych doświadczeń, głównie ze względu na kierownictwo. Ale tam poprawiłem swój polski, co też jest cennym doświadczeniem. W miesiąc zarobiłem 3000 złotych.

Zacząłem pracować jako kurier, gdy skończyłem 16 lat. Mój przyjaciel zasugerował mi tę opcję. Szukałem wtedy firmy kurierskiej, która zatrudniłaby nieletniego. Podpisałem umowę zlecenia, moja mama napisała zgodę. Po tych wszystkich innych pracach to był dla mnie powiew świeżości. Miałem wolny grafik, nikt nie stał mi nad głową, nie kontrolował mnie i nie mówił, co i jak mam robić.

Zdałem sobie sprawę, że jestem teraz odpowiedzialny za siebie i to ja decyduję, ile mogę zarobić. Do dziś pracuję jako kurier

Praca kuriera w dużej mierze zależy od twoich chęci – i pory roku: kiedy jest zimno i pada, nie możesz długo jeździć. Ale jestem przygotowany i jeżdżę nawet w deszczu, bo zleceń jest dużo i tylko w ten sposób mogę zarobić nawet 5 tys. zł miesięcznie.

Każda praca ma swoje niuanse. Bycie kurierem nie jest wyjątkiem. Zdarzają się różne sytuacje: śmieszne i mniej śmieszne, niebezpieczne i konfliktowe. Z każdej z nich muszę wybrnąć. Fizycznie było mi ciężko tylko na początku. Szybko się w to wkręciłem.

Oferty pracy online od botów z Telegramu: bezczelne oszustwo

Ołeksij jest studentem Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Zaczął szukać pracy w czerwcu, po zakończeniu roku akademickiego.

– Początkowo szukałem czegoś związanego z tłumaczeniami [Ołeksij dobrze mówi po angielsku – aut.] lub tekstami. Chciałem znaleźć pracę online; to byłoby idealne rozwiązanie. Ale ciężko coś takiego znaleźć: niektórzy pracodawcy wymagają doświadczenia, inni wysokich kwalifikacji. A ja, student pierwszego roku, jakie mam kwalifikacje?

Było wiele różnych ofert, które wymagały wniesienia opłaty za określoną bazę klientów. Albo od botów na Telegramie – bezczelne oszustwo. Pomyślałem, że może na Instagramie znajdę coś związanego ze sprzedażą. Ale to wiąże się z osobnymi trudnościami – „lejkiem sprzedażowym” i innymi rzeczami, na których się nie znam.

Właśnie zaczynam pracę jako kurier – dużo czasu zajęło mi uzyskanie licencji. Jestem ukraińskim uchodźcą wojennym, mam ukraińskie PESEL, musiałem więc wysyłać dokumenty kilka razy. Do jednego serwisu nie zostałem przyjęty, bo nie było miejsc. Inny wymagał dokumentów, których nie miałem. Trzecia firma w końcu się zgodziła.

By pracować jako kurier, musisz mieć środek transportu. Mam stary rower, ale nie wiem, jak długo wytrzyma. Muszę też kupić markową torbę kurierską; kosztuje minimum 100 złotych. Nie mogę się doczekać, kiedy zacznę zarabiać.

Szukaj pracy, w której będziesz traktowany jak człowiek

Ołeksij uważa, że trzeba zacząć szukać pracy jeszcze podczas studiów:

– Na początku lata jest wielu aplikujących o pracę i możesz nie mieć czasu na znalezienie czegoś dobrego. Możesz też zacząć od pracy w niepełnym wymiarze godzin, a następnie poszukać czegoś stałego i stabilnego.

Kyryło ma inną radę:

– W Google znajdziesz wiele opcji, możesz też szukać w mediach społecznościowych. Oczywiście wiele zależy od twoich umiejętności i doświadczenia, ale możesz znaleźć pracę bez doświadczenia. Tak jak ja to zrobiłem.

Maksym radzi szukać pracy wśród znajomych. Próbować różnych rzeczy, by rozpoznać swoje możliwości:

– Nie zadowalaj się ciężką pracą, która cię wyczerpuje. Szukaj opcji, w których jesteś traktowany jak osoba z własnymi potrzebami, słuchana – a nie jak nielegalny niewolnik. Jeśli studiujesz, poszukaj pracy, która pasuje do twojego harmonogramu, pozwala ci odpocząć i zregenerować siły. Wtedy będziesz miał ochotę wrócić do pracy, a tym samym – mieć pieniądze.

Tim Mak: Więc nazywasz to „Autocracy Inc.” czy „Autocracy Incorporated”? 

Anne Applebaum: „ Autocracy Inc.” brzmi fajniej. Jedynym problemem jest to, że kiedy to słyszysz, brzmi to tak, jakby mogło to być I-N-K. Wiesz, Autocracy Ink!

Podoba mi się. Myślę, że podwójne znaczenie sprawia, że Twoja książka jest o trzy poziomy fajniejsza.

‍Powodem, dla którego książka ma taki tytuł, jest to, że spędziłam dużo czasu szukając metafory.

Relacje między współczesnymi autokracjami polegają na tym, że nie są one sojuszem, nie są blokiem. Nie sądzę nawet, że są osią, ponieważ oś implikuje pewien rodzaj skoordynowanej aktywności. Bardziej przypominają ogromny międzynarodowy konglomerat, w ramach którego istnieją oddzielne firmy, które współpracują, gdy im to odpowiada, ale poza tym robią swoje.

Myślę, że to najlepszy sposób na opisanie grupy krajów, które ideologicznie nie mają ze sobą nic wspólnego. Masz komunistyczne Chiny, nacjonalistyczną Rosję, teokratyczny Iran, boliwariańsko-socjalistyczną Wenezuelę... Masz te w rzeczywistości zupełnie różne style przywództwa i różne sposoby legitymizowania swojej władzy, ale mają one kilka cech wspólnych. Jedną z nich jest sposób, w jaki wykorzystują międzynarodowy system finansowy. W przeciwieństwie do najsłynniejszych dyktatorów XX wieku, większość przywódców tych krajów jest bardzo zainteresowana pieniędzmi, ich ukrywaniem i wzbogacaniem ludzi wokół siebie. 

Nie lubią demokratycznego świata. Nie lubią języka, którego my używamy. Nie chcą więcej słyszeć o prawach człowieka lub prawach w ogóle

‍O prawie do wolności słowa czy prawie do wolnej prasy. Nie chcą też słyszeć o jawności. Wolą prowadzić swoje sprawy za zasłoną tajemnicy. Nie chcą instytucji, które ich demaskują, niezależnie od tego, czy są to instytucje krajowe, czy międzynarodowe.

I wszyscy postrzegają język jawności i praw jako swojego najważniejszego wroga, bo jest to język, którego używają ich krajowi przeciwnicy – czy to ruch Nawalnego w Rosji, czy to demokraci z Hongkongu, czy opozycja wenezuelska. Wszyscy używają tego rodzaju języka, ponieważ wszyscy rozumieją, że [jawność i prawo] to są rzeczy, których są pozbawieni.

Autocracy Inc. jest próbą opisania tej grupy krajów.

‍Dużo piszesz o tym, jak dyktatorzy stworzyli tę sieć, by kraść, prać fundusze, uciskać ludzi, inwigilować, szerzyć propagandę i dezinformację. Z wielkim zainteresowaniem zapoznałem się z twoją argumentację że to nie jest zimna wojna 2.0. Twierdzisz, że ideały są zbyt rozbieżne, nie mają jednolitej ideologii.

Ale czytając książkę wyczułem jednak rodzaj fundamentu, który łączy wszystkie te kraje: Chiny, Rosję, Iran, Koreę Północną. To bardziej światopogląd, w mniejszym stopniu ideologia nakazowa.

To światopogląd nihilizmu, cynizmu i beznadziei?

‍Myślę, że masz rację, że te uczucia są tym, co dyktatorzy chcą wywołać w swoich populacjach, a może także w naszych populacjach. Chcą, aby ludzie czuli, że polityka jest królestwem zamieszania i czymś, czego nie mogą zrozumieć.

Chcą, by ludzie byli cyniczni, apatyczni i by trzymali się z dala od polityki. Autorytarne narracje i autorytarna propaganda różnią się między sobą rodzajem poparcia dla rzekomej stabilności i bezpieczeństwa autokracji, w przeciwieństwie do chaosu i degeneracji demokracji. To wariacje między tym – a rosyjską wersją, która jest strumieniem kłamstw, wskutek czego ludzie czują się zdezorientowani i nie wiedzą już, co jest prawdą, a co nie.

Więc masz rację: to do siebie pasuje. Można również powiedzieć, że inną rzeczą, która ich łączy, jest rodzaj antyoświeceniowego poglądu na świat – oni nie chcą racjonalnego myślenia ani nauki. Chcą być wolni od wszelkich mechanizmów kontroli i równowagi.

Chcą być wolni od obowiązku reagowania na prawdę. Chcą kształtować świat zgodnie ze swoimi osobistymi wizjami.

W ten sposób podchodzą do świata. Są więc rzeczy, które ich jednoczą. I są rzeczy, które ich różnią. 

‍Moim celem nie jest twierdzenie, że oni wszyscy są tacy sami. Nie są, ale mają podobne cele i dzielą pewne zainteresowania

‍Czy w związku z tym możemy uznać to, co dzieje się teraz na świecie, za początek nowej zimnej wojny – czy może nadal uważasz, że to niewłaściwy sposób patrzenia na problem?

Myślę, że to niewłaściwe. Jest prawdą, że to wojna idei. Ale mówienie o zimnej wojnie implikuje podział geograficzny, mur berliński, a także zakłada spójność po przeciwnych stronach – gdy w rzeczywistości nie mamy jej po żadnej ze stron.

Jest też wiele krajów na świecie, które tak naprawdę nie należą do żadnego z obozów lub przełączają się między nimi. Istnieje wiele skomplikowanych krajów, takich jak Indie, Turcja czy kraje Zatoki Perskiej, które odgrywają różne role. Czasem opowiadają się po jednej stronie, czasem po drugiej.

Chcę też zaakcentować to, że w demokracjach są ludzie, którzy zgadzają się z autokratycznym światopoglądem. I oni nie są marginesem.

W Stanach Zjednoczonych tacy ludzie dominują w Partii Republikańskiej, która jest jedną z naszych dwóch wielkich partii politycznych. W innych krajach odgrywają ważną rolę w koalicjach politycznych.

Do krajów, które wymieniłaś jako część Autocracy Inc: Chin, Rosji, Iranu, Korei Północnej – dodajesz kraje takie jak Mali, Zimbabwe inne, które w pełni mogłyby występować pod tym sztandarem. One nie powalają mnie jako innowacyjne, rozwijające się miejsca. Nie wydaje mi się, by to była przyszłość. Wcielmy się na chwilę w adwokata diabła: dlaczego powinniśmy się nimi martwić? 

Po pierwsze, uważam, że Chiny to innowacyjne miejsce, które jest bardzo zainteresowane przyszłością sztucznej inteligencji i pakuje w nią dużo pieniędzy. Więc tu jest potrzebny duży nawias.

Z pewnością masz rację, że Mali nie jest dla nikogo wzorem. 

Nie sądzę nawet, by Rosja była wzorem społeczeństwa, w którym ludzie chcieliby żyć lub które chcieliby podziwiać. Ale musimy się nimi zajmować, ponieważ oni zajmują się nami

‍Chociaż nie są tak atrakcyjni, są w stanie wyrządzić wiele szkód. Ich wizja jest więc negatywna. Są bardzo skoncentrowani na nas. Chcą nas osłabić.

Być może ludzie w Londynie, Paryżu czy Madrycie nie budzą się rano i nie czują się zagrożeni przez Rosję, Chiny czy Koreę Północną. Ale w Korei Północnej są ludzie, którzy budzą się każdego ranka i myślą o nas. Są zainteresowani wpływaniem na naszą politykę. Są zainteresowani rzucaniem wyzwań słabszym państwom demokratycznym.

Irańscy pełnomocnicy na Bliskim Wschodzie są zainteresowani kwestionowaniem i obalaniem tam porządku. Dysponują zarówno środkami militarnymi, jak propagandowymi oraz innymi środkami wywoływania zaburzeń, które są gotowi wykorzystać przeciw nam. Możemy nie chcieć się nimi przejmować lub o nich myśleć, ale nie sądzę, byśmy mieli już wybór – a dowody są wszędzie wokół nas.

Pozwól, że powiem słowo o Ukrainie. Dlaczego Rosja najechała Ukrainę? Po części dlatego, że Putin jest megalomanem, ma wyobrażenie o sobie jako przywódcy przywróconego imperium rosyjskiego i używał tego języka w przeszłości.

Ale zrobił to również dlatego, że Ukraina wydawała mu się wyzwaniem, wyzwaniem ideologicznym. Ukraina była kolejnym dużym słowiańskim krajem, który był bardzo skorumpowany. Zmierzała w kierunku, w którym podążała Rosja, stając się bardzo podobną do niej pod wieloma względami. W sferze biznesowej też była bardzo zdominowana przez Rosję.

A jednak Ukraińcy zorganizowali się i poprzez aktywizm obywatelski obalili ten reżim i stworzyli demokrację. Czasami wydaje się, że jest to dość chwiejna demokracja, ale mimo wszystko to demokracja.

I nawet podczas wojny w Ukrainie mają poczucie wolności słowa i swobody rozmowy, których w Rosji nie ma od wielu lat 

Tak więc model, który prezentuje Ukraina, [model] kraju, który dąży do integracji z Europą, który chciałby być częścią demokratycznego świata, jest bardzo groźny dla Putina, ponieważ scenariusz, którego najbardziej się obawiał, choć może teraz wydaje się to mało prawdopodobne, to właśnie scenariusz Majdanu z 2014 roku. Boi się aktywizmu obywatelskiego organizującego się, by w jakiś sposób go obalić lub mu zagrozić.

Sceny ludzi oblegających złoty pałac Janukowycza pod koniec rewolucji na Majdanie musiały go przerazić, ponieważ tego właśnie się boi. Tak więc zmiażdżenie Ukrainy ma również na celu zmiażdżenie tej idei i pokazanie Rosjanom, że to nie zadziała i nie pozwolimy, aby tego rodzaju kraj przetrwał.

Innym celem tej wojny było powiedzenie Ameryce, Europie i reszcie demokratycznego świata: „Nie obchodzą nas wasze głupie zasady. I nie przeszkadza nam norma, o której mówicie, że istnieje od 1945 roku, że nie zmieniamy granic w Europie siłą. Nie interesuje nas to. Pokażemy wam, że to nie ma znaczenia. I pokażemy wam również, że cały wasz język o tym, że nigdy więcej, nigdy nie będzie obozów koncentracyjnych, nigdy nie będzie tortur i morderstw w Europie – pokażemy wam, że to też nas nie obchodzi.

Założymy obozy koncentracyjne w okupowanej Ukrainie. Będziemy porywać dzieci, odbierać je rodzicom lub instytucjom, w których mieszkają. Zamierzamy zrobić z nich Rosjan. I będziemy kontynuować projekt niszczenia Ukrainy jako narodu i państwa”. 

To jest celowe wyzwanie dla sposobu myślenia zachodniego świata

Ciągle używam słowa „Zachód”. To stary nawyk, ale „Zachód” to złe słowo – [powinnam powiedzieć]: „demokratyczny świat”.

‍Ukraina jest oczywiście obiektem przemocy fizycznej, którą opisałaś. Jest również nieustannie poddawana propagandowym atakom Rosji za pośrednictwem farm trolli, próbujących rozpowszechniać narracje [mające wywołać] sprzeciw w społeczeństwie. Ujęła mnie jedna anegdota, którą umieściłaś w książce: w 2000 roku Bill Clinton wygłasza przemówienie i żartuje, że Chiny próbują rozprawić się z Internetem – a wszyscy w pokoju się śmieją.

To było na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa. Sala była pełna ludzi, którzy zajmowali się naukami politycznymi i polityką zagraniczną...

‍…mądrych, inteligentnych ludzi, którzy dużo myślą o przyszłości. A Bill Clinton powiedział, że próba rozprawienia się z Internetem jest jak próba przybicia galaretki do ściany.

Jeśli się myśli o rozwoju polityki na świecie w ciągu ostatniej dekady, wydaje się, że sednem tej książki jest idea, że ta pierwotna obietnica Internetu, zglobalizowanego świata, który byłby połączony i uwolniony od rządowego nadzoru i kontroli, ta pierwotna obietnica jest w pewnym sensie martwa.

Wiem, że jury jeszcze nie rozstrzygnęło tej kwestii, ale chciałbym uzyskać od ciebie odpowiedź na pytanie: Czy rozwój Internetu w ciągu ostatniej dekady był korzystny dla ludzkiej wolności?

Internet w pewien sposób odzwierciedla ludzką naturę. Był rozwinięciem już istniejących trendów. Trudno mi więc powiedzieć, czy jako całość jest dobry, czy zły.

To tylko odzwierciedlenie tego, jacy jesteśmy. Myślę, że możemy teraz dość wyraźnie powiedzieć, że media społecznościowe, które są szczególną częścią Internetu, stworzyły pewien rodzaj chaosu.

Zasadniczo zmieniły sposób, w jaki ludzie rozumieją świat, zwłaszcza świat polityki i informacje polityczne. 

Sposób, w jaki ludzie otrzymują teraz informacje, polega na krótkich seriach wiadomości w telefonie. Nastąpiło pewnego rodzaju ogłupienie wszystkich. Widzę to i słyszę

Tworzenie błyskawicznych kampanii propagandowych stało się o wiele, wiele łatwiejsze. Związek Radziecki prowadził coś, co teraz nazwalibyśmy aktywnymi działaniami lub kampaniami fake newsów. Znana jest jedna z nich, która wyrosła wokół wirusa AIDS. Sowieci zaczęli snuć teorię spiskową, że wirus AIDS był wynalazkiem CIA i że to oni go podłożyli.

Pomysł polegał na stworzeniu komory echa, w której ludzie słyszeliby to z różnych miejsc i wierzyliby w to. Myślę, że niektórzy ludzie na całym świecie w to uwierzyli.

Teraz możesz przeprowadzić taką kampanię w godzinę.

Wspomniałaś, że Internet jest odzwierciedleniem ludzkiej natury. Istnieje założenie, że demokracja i wolność są naturalnym powołaniem człowieka i że jesteśmy do nich przyciągani przez naturę tego, czym jest ludzkość.

Ale jeśli rozejrzeć się po świecie, można również dostrzec, że wielu ludzi jest gotowych zrezygnować z własnej wolności dla poczucia bezpieczeństwa lub zrezygnować z wolności, dopóki rząd narzuca swój światopogląd innym ludziom, których oni nie lubią.

Zastanawiam się, czy w ciągu ostatniej dekady zmieniłaś swój pogląd na naturę istot ludzkich.

‍W poprzedniej książce, zatytułowanej, „Zmierzch demokracji”, było znacznie więcej na ten temat. Dotyczyła atrakcyjności idei autorytarnych, a konkretnie tego, dlaczego są one atrakcyjne dla ludzi żyjących w krajach demokratycznych.

Im więcej wpatrujesz się w książki historyczne i im głębiej przyglądasz się początkom współczesnych demokracji, tym łatwiej dostrzec, że większość ludzkości przez większość historii żyła w czymś, co obecnie określilibyśmy jako autokrację, monarchie, dyktatury.

Demokracje są wyjątkiem. Jest ich bardzo niewiele. Większość z nich zawodzi. Myślę, że prawie wszystkie zawiodły w takim czy innym momencie. Ich utrzymanie wymaga ogromnego wysiłku. Nawet starożytni uczeni, nawet Platon i Arystoteles, pisali o tym, jak demokracje mogą upaść. Nie jest więc tak, że jest to zjawisko współczesne.

Formy demokracji znane w starożytnym świecie były również uważane za zagrożone zniszczeniem przez atrakcyjność jakiegoś silnego człowieka lub dezintegrację. 

Nie sądzę więc, by demokracja była czymś normalnym. Myślę, że prawdopodobnie jest nienormalna. A pociąg, jaki ludzie czują do dyktatorów, wcale mnie nie dziwi.

Umieśćmy „Autocracy Inc.” w kontekście obecnej sytuacji w Stanach Zjednoczonych. Rozmawiamy tuż po tym jak Donald Trump przeżył próbę zamachu i konwencję, na której wydaje się, że zjednoczył Partię Republikańską.

Pod koniec książki piszesz o Trumpie, że „jeśli kiedykolwiek uda mu się skierować sądy federalne i organy ścigania na swoich wrogów... to połączenie autokratycznego i demokratycznego świata będzie kompletne”.

Wygląda na to, że nie jesteś zbyt optymistycznie nastawiona do tego, co może się wydarzyć w przyszłości.

‍To, co szczerze martwi mnie w Donaldzie Trumpie, to jego sympatia do dyktatorów, o których piszę. To nie tak, że to jest tajemnica albo że musisz zaglądać do tajnych dokumentów. 

Mówi o tym otwarcie, o swoim podziwie dla Xi Jinpinga, podziwie dla Putina, podziwie nawet dla północnokoreańskiego dyktatora, który zniszczył swój kraj

‍Korea Północna to biedny, smutny, represjonowany kraj w przeciwieństwie do tętniącej życiem, odnoszącej sukcesy Korei Południowej. A jednak Trump podziwia go Kim Dzong Una, dyktatora Korei Północnej, ponieważ jest brutalny i, jak sądzę, dlatego, że pozostaje u władzy przez długi czas.

Drugim aspektem jest to, że martwię się o instynkty transakcyjne Trumpa, zwłaszcza w drugiej kadencji, gdyby wygrał. Trump nie jest zainteresowany sojuszem demokracji, wspólnotą wartości czy odgrywaniem przez Amerykę roli we wspieraniu stabilności i żywotności demokracji na całym świecie.

Interesuje go głównie on sam. Interesują go jego własne pieniądze. Interesuje go to, jak go postrzegają. Interesuje go własna stabilność polityczna – a teraz jest zainteresowany tym, by nie trafić do więzienia.

Obawiałabym się, że w drugiej kadencji, kiedy poczuje się znacznie mniej ograniczony, interesy związane z jego własnymi finansami i finansami jego dzieci będą jednym z głównych czynników napędzających jego politykę zagraniczną. W tym sensie byłby już jak jeden z dyktatorów, o których pisałam.

Mógłby również chcieć zawierać umowy, które przyniosą korzyści ludziom biznesu wokół niego.

Nie chodzi o to, że istniałby jakiś pakt między Ameryką a Rosją lub Ameryką a Chinami. Może by istniał, ale to wcale nie byłoby konieczne. Po prostu zaczęlibyśmy zachowywać się jak te dyktatury

A nasi przywódcy zaczęliby zachowywać się jak przywódcy tych dyktatur – i nie jesteśmy od tego tak daleko. Więc nie jest to wcale trudne do wyobrażenia.

‍Podsumowując tę rozmowę: zadedykowałaś tę książkę „optymistom” i muszę przyznać, że mam teraz trudności z identyfikowaniem się z tym obozem. Próbuję więc zrozumieć, jak naprawić trajektorię świata, którą tu zidentyfikowałaś. Czy da się to naprawić? Jak możemy odwrócić się od światopoglądu, w którym nic nie ma znaczenia, w kierunku czegoś bardziej pełnego nadziei i bardziej demokratycznego?

Myślę, że jest krótka odpowiedź, która dotyczy wielu ludzi. Wszystkich. Ciebie, mnie, wszystkich czytających: zastanówmy się, jak możemy się zaangażować – w którymkolwiek kraju żyjemy.

Jak angażujesz się w swoją demokrację? Odgrywasz w niej jakąś rolę? Jak wspierasz i nalegasz na wspieranie praw, które wszyscy mamy zagwarantowane w naszych konstytucjach? Jak przekonujesz innych, że to ważne?

Bardzo ważne jest, by głosować. Bardzo ważne jest, by uczestniczyć w procesie wyborczym na inne sposoby. To najlepsza rada, jaką mogę dać zwykłym ludziom.

Mam całą listę rzeczy, które rządy mogłyby zrobić, a zaczynają się one od wyeliminowania instytucji, które umożliwiają kleptokrację w naszych społeczeństwach. To wydaje się być najłatwiejszą i pierwszą rzeczą, jaką możemy zrobić.

Ale myślę, że zwykli ludzie mogą również coś zmienić. Poprzez swój udział.

‍

Pierwotnie wywiad, pod tytułem „Are we in Cold War?”, ukazał się na stronie internetowej Counteroffensive.news

Książka wyjdzie po polsku 12 września nakładem Wydawnictwa Agora

‍

Wydawnictwo „Ranok” specjalizuje się książkach dotyczących edukacji, metodyki i w literaturze dziecięcej. Tworzy podręczniki, encyklopedie – i światowe bestsellery, które wysyła obrońcom Ukrainy. Kiedy 23 maja podczas ostrzału Charkowa została zniszczona tamtejsza drukarnia „Faktor-druk”, wśród 50 tysięcy zniszczonych ukraińskich książek znajdował się cały nakład podręczników do siódmej klasy do języka niemieckiego, które „Ranok” miał dostarczyć do regionów następnego dnia. Wiktor Krugłow, dyrektor generalny wydawnictwa, obiecał jednak, że przed początkiem nowego roku szkolnego zdążą przygotować nowe podręczniki.

18 czerwca prezydent Wołodymyr Zełenski podpisał projekt ustawy pozwalającej Ukraińcom, którzy w tym roku ukończyli 18 lat, kupować książki o wartości 908 hrywien za pośrednictwem specjalnej aplikacji „Dia”. Wiktor Krugłow jest przekonany, że będzie to potężna inwestycja w wydawanie książek. Sestry rozmawiała z nim o tym, jak ukraińscy wydawcy nauczyli się pracować pod ostrzałem i w obliczu ciągłych przerw w dostawie prądu. I o tym, jak książki stają się dla Ukraińców wsparcie w ciężkich czasach.

Już nie jest wszystko jedno, w jakim języku czytasz

Julia Malejewa: Z jakimi wyzwaniami mierzą się dziś wydawcy książek w Ukrainie?

Wiktor Krugłow: Obecna sytuacja ma zarówno pozytywne, jak negatywne strony. Zacznę od pozytywnych, ponieważ jestem z natury optymistą. Jeśli chodzi o rozwój biznesu wydawniczego i popyt na ukraińskie książki, wszystko wygląda dziś znacznie lepiej niż przed 2014 rokiem.

Według moich szacunków i szacunków innych ekspertów udział literatury rosyjskiej i rosyjskojęzycznej w rynku w tamym czasie wynosił od 60 do 70%. Były to książki importowane do Ukrainy lub drukowane tutaj przez filie rosyjskich wydawnictw. Rosyjski biznes wydawniczy wywierał silną presję na ukraiński przemysł księgarski, w szczególności pod względem skali, ponieważ literatura rosyjskojęzyczna była drukowana w dużych nakładach.

Była jeszcze jedna kwestia, która nie jest już tajemnicą:

Rosyjskie wydawnictwa wykupywały prawa autorskie do tłumaczeń światowych bestsellerów nie tylko na język rosyjski, ale także na ukraiński – choć po ukraińsku ich nie publikowały

W rezultacie przekłady słynnych dzieł pojawiały się na naszym rynku najpierw w języku rosyjskim, a ich ukraińskojęzyczne wersje musiały czekać bardzo długo.

I chociaż po 2014 r. ludzie zaczęli czytać po ukraińsku, do 2022 r. wiele osób nie dbało o to, czy czytają po ukraińsku czy rosyjsku, o ile książka była dostępna w którymś z tych języków. Po 2022 roku wszystko się zmieniło. I nawet jeśli istnieje wybór między czytaniem po rosyjsku lub angielsku, wiele osób wybierze angielski.

Rosyjskie książki nie są teraz sprzedawane w księgarniach z powodu zakazu importu. I bardzo dobrze. Co więcej, istnieje duże zapotrzebowanie na ukraińskie produkty kulturalne: książki, spektakle, filmy. Oczywiście, w Internecie jest wiele rosyjskich treści, ale myślę, że pozbędziemy się ich w ciągu kilku lat.

Drukować książki na generatorach

A negatywne strony?

Oczywiście, jest ich wiele. W czasie wojny bardzo trudno publikować książki i brać udział w wystawach, zwłaszcza za granicą. Ale „Ranok” jeździ do Frankfurtu, Londynu i Warszawy. W Londynie ludzie podchodzili do naszych stoisk, patrzyli na książki i mówili ze współczuciem: „Nie możecie teraz pracować”. A my pokazywaliśmy im książki wydane w 2024 roku. Zachodzili w głowę, jak to możliwe.

Branża wydawnicza nauczyła się pracować online, umowy są również zawierane online. Obecnie największym problemem jest to, że duże wydawnictwa znajdują się w Charkowie, gdzie są problemy z prądem i Internetem.

Kiedyś zadzwoniłem do operatora komórkowego, by dowiedzieć się, dlaczego w pobliżu jest wieża telefonii komórkowej, ale nie ma Internetu. – Bo tam nie ma prądu – usłyszałem. Podłączyliśmy więc wieżę do naszego generatora i zapewniliśmy połączenie nie tylko sobie, ale także niektórym mieszkańcom Charkowa

Nasi redaktorzy nauczyli się podłączać akumulatory samochodowe do zasilaczy awaryjnych, co pozwala im pracować przy komputerach przez 5-7 godzin. Wszystkim naszym pracownikom i autorom, którzy cierpią z powodu przerw w dostawie prądu, zapewniamy światłowodowy Internet – mają do niego dostęp nawet bez elektryczności.

Ale największym problemem jest to, że książka to przedmiot fizyczny. Trzeba ją wydrukować i gdzieś przechowywać. Nasz magazyn w Charkowie ucierpiał już dwukrotnie. Kilka tysięcy metrów kwadratowych powierzchni zostało uszkodzonych, a na dodatek włączył się system przeciwpożarowy i wszystko zalał wodą.

‍

Teraz trzymamy więc książki i papier w kilku miejscach w różnych magazynach w Ukrainie: w Kijowie, Łucku, we Lwowie itd. Opracowaliśmy rozproszony system przechowywania książek, byśmy mogli „przełączać się” z jednego magazynu na drugi. W dzisiejszych czasach nie ma w Ukrainie bezpiecznego miejsca.

Przechowujemy wszystkie nasze pliki w chmurze, co również wymaga ogromnych zasobów, bo nasze treści są mierzone w terabajtach i muszą być przechowywane w sposób umożliwiający dostęp do nich.

No i oczywiście jest problem z drukarniami. „Faktor-druk” jest trzecią drukarnią zniszczoną przez Rosjan od początku inwazji na pełną skalę. Straty sięgają milionów hrywien. 23 maja spłonął prawie cały nakład nowego podręcznika do nauki języka niemieckiego dla siódmej klasy. Następnego dnia planowaliśmy dostarczyć go do regionów. Papier, który przywieźliśmy do druku kolejnego wydania, również został zniszczony – a także około tuzina tytułów dla dzieci, które były tam drukowane.

Najgorsze jednak jest to, że w drukarni zginęli ludzie, a wielu innych zostało rannych. Takich specjalistów trzeba szkolić latami, to bardzo duży cios dla całej branży wydawniczej.

Jak sobie z tym wszystkim radzicie?

Staramy się dywersyfikować działania: importujemy papier tylko w takiej ilości, jakiej potrzebujemy, drukujemy w różnych drukarniach, nie tylko w Charkowie. To duże wyzwanie, ponieważ teraz musimy włożyć wiele wysiłku w planowanie i logistykę. Wcześniej nie pochłaniało to tak dużej części naszych zasobów.

Często jesteśmy pytani: „Dlaczego nie chcecie się przeprowadzić?” Myślę, że to byłaby zdrada Charkowa. Łatwo przenieść komputery, ale przecież ludzie tu zostaną. Wielu pracowników ma rodziców, którzy nie chcą lub nie mogą wyjechać, niektórzy mają zwierzęta. A ewakuacja całego miasta jest niemożliwa. 

Nasi pracownicy mówią więc: „Nie wyjeżdżamy. Pomyślmy lepiej o tym, jak wzmocnić obronę powietrzną i co zrobić z tymi dronami zwiadowczymi”

Wspomniał Pan o generatorach, bateriach i światłowodowym Internecie. Jakie inne rozwiązania wdrożyliście?

Mamy umowy z przestrzeniami coworkingowymi wyposażonymi w schrony przeciwbombowe, elektryczność i Internet – nasi pracownicy mogą tam pracować. Wiemy jednak, że w Charkowie nie ma obecnie ani jednego bezpiecznego miejsca. Zdarza się, że alarm trwa cały dzień. Staramy się też zapewnić naszym ludziom wsparcie psychologów.

Książki są teraz bardzo drogie.

Koszty papieru, energii elektrycznej i druku znacznie wzrosły. Wcześniej udział kosztów energii elektrycznej w wydatkach drukarni był nieznaczny, teraz może sięgać 20%, bo drukowanie na generatorach jest drogie.

Dlatego jeśli mówimy o dostępie do literatury dla Ukraińców, musimy pomyśleć o uzupełnieniu zbiorów bibliotek, biorąc pod uwagę to, że nie mają one pieniędzy na zakup nowych książek. Musimy się zastanowić, jak im pomóc. Być może powinniśmy zaangażować społeczność europejską.

Czytanie książek to przecież także spokój psychiczny. Kiedy czytamy, przenosimy się do wyimaginowanego świata. Jest takie piękne powiedzenie: „Im więcej książek przeczytałeś, tym więcej żyć przeżyłeś”. Może właśnie dlatego rośnie popyt na ukraińskie książki – ludzie potrzebują oderwać się od swoich problemów.

Świat czeka na ukraińskie książki

Robicie coś poza klasyczną, drukowaną książką?

W 2022 roku zdaliśmy sobie sprawę, że dzieci muszą się uczyć, bez względu na wszystko. Dlatego opracowaliśmy elektroniczne aplikacje podręczników z dodatkami wideo i audio. To interesujące rozwiązanie dla dzieci, ponieważ mają nie tylko podręcznik w formacie PDF, ale też podręcznik interaktywny. Mogą z niego korzystać również dzieci przebywające za granicą. Tak więc teraz jednocześnie publikujemy zarówno książki papierowe, jak ich wersje elektroniczne.

Jeśli chodzi o audiobooki, eksperymentujemy ze sztuczną inteligencją, ponieważ nagrywanie dźwięku nie jest tanie: studio, miksowanie, narrator. Nagranie audiobooka trwającego 3-4 godziny zajmuje około tygodnia, co przekłada się na duże koszty.

Jaki jest popyt na ukraińskie książki za granicą teraz, gdy z kraju wyjechało wielu Ukraińców z dziećmi? 

Eksport naszego wydawnictwa znacznie wzrósł. Wcześniej eksportowaliśmy 5-10 tysięcy książek, teraz ponad 100 tysięcy. Nasze książki trafiają do prawie wszystkich krajów europejskich: Szwecji, Niemiec i Wielkiej Brytanii.

Czytelnicy mogą kupować je na naszej stronie internetowej, ale niemal wszystkie zagraniczne strony internetowe mają książki w języku ukraińskim. Rozmawiamy z urzędnikami konsularnymi i bibliotekami za granicą, aby również mogli kupować książki dla Ukraińców tam mieszkających.

Chciałbym więc zaapelować do Ukraińców, którzy zostali zmuszeni do wyjazdu do innych krajów.

System biblioteczny zamawia książki, o które proszą ludzie. Jeśli więc mieszkasz za granicą, przyjdź do lokalnej biblioteki i poproś o książki w języku ukraińskim. Jeśli będzie wiele takich próśb, biblioteki będą musiały je kupić

Bo to ważne, by nasi rodacy, którzy wyjechali, rozmawiali ze swoimi dziećmi po ukraińsku – by one ukraińskiego nie zapomniały. Te dzieci są przecież przyszłymi ambasadorami Ukrainy.