Historie

Ukraiński Batalion Kobiet zjednoczył te, którym zależy na pomocy wojsku, zapewnianiu amunicji wojsku i wsparcia kobietom dotkniętym wojną. Wśród członkiń Batalionu są tylko kobiety odważne i silne. Czekają na swoich mężów, braci i synów walczących na froncie, chcą przybliżyć zwycięstwo. Aliona Daniłowa, założycielka Batalionu, opowiedziała Sestrom o swej pracy wśród wolontariuszek.

Oksana Szczyrba: W Pani rodzinie trzy pokolenia mężczyzn poszły na front jako ochotnicy: Pani ojczym, mąż i brat. Jak Pani to odebrała?

Aliona Daniłowa: W 2014 roku mój ojczym pojechał bronić Ukrainy i wkrótce trafił do niewoli. Po 9 miesiącach wolontariusze pomogli go odbić. Dziś znów broni Ukrainy na polu bitwy. Mój mąż jest żołnierzem od 2014 roku, był ochotnikiem podczas Rewolucji Godności i zaraz po niej pojechał bronić naszego kraju na wschodzie. W 2018 roku został poważnie ranny. Stracił nerkę, śledzionę, część żołądka i wątroby. Mimo to 24 lutego znów wyjechał, by bronić Ukrainy.

Mój brat - ma teraz 20 lat - zdecydował w szkole, że będzie wojskowym, jak mój ojczym. Wstąpił do Liceum Wojskowego w Odessie, a następnie do tamtejszej Akademii Wywiadu, gdzie nadal studiuje. Od razu podpisali z nim kontrakt. Od trzeciego roku studiów studenci są zabierani na misje bojowe. Potem wracają do akademii, nadrabiają teorię i znów zaczynają ćwiczyć. Trzymam się i pomagam, jak mogę. My, Ukraińcy, nie mamy innego wyjścia, jak być rodziną.

OSz: Skąd pomysł stworzenia Ukraińskiego Batalionu Kobiecego?

AD: Przyjechałam do rodziców, nie mogłam znaleźć noclegu i dowiedziałam się, że mój 18-letni brat też bronił Ukrainy. Dużo rozmawiałam z dziewczynami i kobietami, które również przeżywały wydarzenia wojenne. To było bardzo trudne psychicznie. Postanowiłam stworzyć społeczność, w której kobiety byłyby przydatne naszym obrońcom. To tu zaczyna się historia Ukraińskiego Batalionu Kobiecego. Zjednoczyłam dziewczyny, aby razem wspierały siły zbrojne.

OSz: Czym dokładnie zajmuje się wasza organizacja?

AD: Zespół Ukraińskiego Batalionu Kobiecego składa się wyłącznie z kobiet, mamy ponad 50 członkiń. Z zawodu jestem dziennikarką. Są wśród nas piłkarki, dziennikarki, piosenkarki, aktorki, menedżerki, marketingowcy, nauczycielki, ekonomistki, lekarki, historyczki, psycholożki i reprezentantki innych zawodów.

Niektóre mają krewnych na froncie, inne swoich bliskich straciły, ale wszystkie chcą być przydatne dla naszych żołnierzy. Batalion daje im poczucie siły i pocieszenie. W sumie ponad 3000 osób z całego świata jest zaangażowanych w nasze działania - pomagają w przekazywaniu darowizn, w kampaniach informacyjnych albo po prostu rozmawiają o Ukrainie. Pracujemy 24/7 na zasadzie wolontariatu, choć mamy też pełnoetatowe prace, hobby i dzieci.

Od prezydenta Ukrainy otrzymałyśmy nagrodę "Złote serce". Projekt "Nagroda dla wolontariuszy" wyróżnił nasz zespół nagrodą za pomoc dla wojska, ufundowaną przez laureatów Pokojowej Nagrody Nobla za rok 2022 z Centrum Wolności Obywatelskich.

Pomagamy ukraińskim obrońcom, informując o zapotrzebowaniu na amunicję wojskową. Wspieramy kobiety dotknięte wojną i stajemy się ich głosem w mediach. Promujemy ukraińską kulturę, opowiadając o bieżących wydarzeniach i dziedzictwie historycznym. I pokazujemy światu prawdziwe życie Ukraińców podczas wojny poprzez nasze własne projekty medialne.

Ukraiński Batalion Kobiecy zorganizował wydarzenia online i offline. W miarę możliwości współpracujemy z mediami, by przyciągnąć kobiety do pomocy i wsparcia naszej organizacji, ukraińskiego wojska i naszych sztandarowych projektów, takich jak "Głos kobiety".

OSz: Jak mogę zaangażować się w działania Batalionu?

AD: Wciąż rekrutujemy nowe osoby, które chcą do nas dołączyć. Dziewczyny z wielkim sercem są u nas mile widziane. Wystarczy chęć pracy na rzecz zwycięstwa i napisanie do nas w mediach społecznościowych.

OSz: Jak szybko udało ci się nawiązać współpracę w zespole?

AD: Szybko. Dla nas to ciężka codzienna praca. Wciąż zmieniamy nasze wewnętrzne formaty i podejście do naszych działań.

OSz: Jak wybierasz osoby, którym chcesz pomóc?

AD: Pomagamy zarówno obrońcom, jak oskarżonym. Zespół pracuje wyłącznie nad oficjalnymi zgłoszeniami. Jeśli jakaś jednostka potrzebuje pomocy, wypełnia formularz lub pisze do nas w mediach społecznościowych. Mye dostarczamy instrukcje i przygotowujemy oficjalny wniosek tak szybko, jak to możliwe. Mamy już kilka działów. Pomagamy wszystkim, którzy potrzebują pomocy.

OSz: Batalion umożliwia darowiznę albo samodzielny zakup. Co ludzie kupują? Chętnie przekazują darowizny?

AD: Format samodzielnego zakupu jest częścią akcji "Tajemniczy święty Mikołaj. Podaruj żołnierzom święta" i "8 marca na froncie". Pytamy wojskowych, czego potrzebują - rękawic taktycznych, latarek, leków, bielizny termicznej, mundurów i czy czegoś innego. Na podstawie oficjalnych próśb tworzymy listy i wysyłamy je do wszystkich, którzy chcą wziąć udział w akcji. Ludzie sami decydują, czy wygodniej im kupić przedmiot, czy przekazać darowiznę.

OSz: Na czym polega istota projektu "Głos kobiety"?

AD: To projekt społeczno-psychologiczny, który zapewnia kobietom pomoc psychologiczną i opowiada o wojnie w Ukrainie ich oczyma. Staramy się pokazać światu doświadczenie narodu ukraińskiego, zwłaszcza doświadczenie kobiet, które pokonały wiele wyzwań, by uciec i uratować swoich bliskich. Każda kobieta może podzielić się swoją historią i otrzymać bezpłatną pomoc psychologiczną, wziąć udział w zajęciach arteterapii online.

Mamy całodobową linię pomocy psychologicznej. Linki do historii z projektu "Głos kobiety" można znaleźć tutaj.

OSz: Opowiedz nam o projekcie "Tajemniczy święty Mikołaj".

AD: Już drugi rok z rzędu dostosowujemy znaną na całym świecie noworoczną zabawę w wymianę prezentów "Tajemniczy święty Mikołaj" do wojennych realiów Ukrainy. "Podaruj żołnierzom Boże Narodzenie" to akcja charytatywna, w której każdy, komu zależy, wybiera przedmiot (lub kilka) z listy potrzeb, którą nasi wolontariusze opracowali na prośbę naszych obrońców. Potrzeby obejmują koce, materace, leki, rękawice taktyczne, siatki maskujące itp. Tak dobieramy prezenty, aby koszt każdego mogła pokryć jedna osoba. W tym roku rozpoczęliśmy akcję 20 listopada, paczki docierają do nas niemal codziennie, musieliśmy nawet przedłużyć akcję o kilka dni. Wśród darów były pocztówki od dzieci. Pakowałyśmy te paczki ze łzami w oczach.

OSz: Jaka jest najtrudniejsza część Pani pracy?

AD: Upewnienie się, że spotkanie zakończy się tak szybko, jak to możliwe, a nasi obrońcy otrzymają amunicję, która sprawi, że poczują się choć trochę chronieni. Oczywiście praca organizacji ma swoje ograniczenia, ale mamy zespół, w którym wszystkie kobiety są niesamowicie zmotywowane. No, i mamy wspólne cele, więc razem dajemy radę ze wszystkim.

OSz: Co batalion oznacza dla Ciebie?

AD: Jest miejscem siły. Tutaj każdy ma swoją historię, podobne wartości, łączy nas wspólny cel. Na początku inwazji na pełną skalę, kiedy trudno było zebrać siły i pracować, nie rozpaczałam, ale stworzyłam tę społeczność, która jest teraz dla obrońców niezawodną strażą tylną. Rozwijamy się każdego dnia.

OSz: W jednym z wywiadów powiedziałaś, że w zespole był konflikt językowy. Opowiedz o tym.

AD: Nie mogę powiedzieć, że był to konflikt językowy. Tak czy inaczej dla nas ważne jest, by wszyscy członkowie zespołu mówili po ukraińsku. Razem robimy wiele, aby przekazać ludziom wartość komunikowania się w ojczystym języku. Zaczęliśmy od siebie i zależy nam, by wszyscy obywatele Ukrainy robili to samo.

Niedawno wolontariuszka Ukraińskiego Batalionu Kobiet podzieliła się na swoim Instagramie historią o tym, jak świadomi są nasi młodzi ludzie. W 2014 roku zdali sobie sprawę, że język to miecz!

OSz: Czy nie uważa Pani, że aktywność wolontariuszy spadła od początku inwazji? Jaki jest tego powód?

AD: Nie spadła. Mój kanał jest pełen wolontariuszy, którzy pomagają każdego dnia. Inna sprawa, czy spadła aktywność osób, które chcą tych wolontariuszy wspierać. W tym przypadku - tak.

OSz: Jakie jest największe osiągnięcie Ukraińskiego Batalionu Kobiecego?

AD: Największą wartością są ludzie, którzy robią wszystko 24/7, by przybliżyć nasze zwycięstwo.

OC: Jak zapamiętała Pani 24 lutego? Kiedy mąż szedł na front, próbowała go Pani zatrzymać?

AD: W styczniu i lutym 2022 roku Żenia przygotowywał się do wojny: czyścił broń, chodził na strzelnicę i porządkował swój plecak. 24 stycznia obudził się około 4:30 i przeczytał pierwsze doniesienia o eksplozjach w Charkowie. Obudził mnie słowami: "Alenuszka, wojna się zaczęła. Proszę, uważaj na siebie. Ja wyjeżdżam". Był już ubrany i gotowy. Nie bardzo rozumiałam, dokąd jedzie i na jak długo, a kiedy zdałam sobie z tego sprawę, już żegnaliśmy się w drzwiach. Wyobrażasz sobie? Pozwalasz komuś odejść i nie wiesz, czy jeszcze go zobaczysz... Po prostu nie zdajesz sobie sprawy z tego, co się dzieje.

OSz: Jak wojna zmieniła Pani życie?

AD: Wojna uświadomiła mi, kto jest kim. To bardzo ważne, bo nie można żyć we mgle marzeń i nadziei, że ludzie się zmienią. 24 lutego był jedną nocą, jednym porankiem, jednym dniem, w którym każdy musiał podjąć decyzję za siebie. Stałam się jeszcze bardziej dumna i kochająca mój kraj.

OSz: Pani marzenia?

AD: By wszyscy jak najszybciej wrócili do domu cali i zdrowi. Nie mam innych marzeń. Reszta to rzeczy, które chcę zrealizować. Chcę, żeby każdy miał dokąd wrócić i do kogo wrócić.

W przededniu nowego roku 2024 portal Sestry zapytał ukraińskie kobiety, które schroniły się przed wojną w Niemczech, o podsumowanie roku mijającego. Zadaliśmy następujące pytania: Co przyniósł ci rok 2023? Jakie były Twoje osiągnięcia, ważne wydarzenia i sukcesy? Co straciłaś w 2023 roku? Jakie są Twoje oczekiwania w 2024? Gdzie będziesz świętować Nowy Rok? Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć w mijających 12 miesiącach?

Публікуємо відповіді українок з Берліна, Бонна, Дрездена та Фюрстенау. А як на ці запитання відповіли б ви?

Jewgenia Mosałowa

42 lata. Jest działaczką na rzecz praw zwierząt. Od kwietnia 2022 r. mieszka w Fürstenau w Dolnej Saksonii.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Kiedy wybuchła wojna, wraz z rodziną i zwierzętami przebywałam w Buczy, gdzie cudem przetrwaliśmy okupację. W kwietniu 2022 r. niemiecka organizacja ochrony zwierząt PETA ewakuowała za granicę moje zwierzęta - 30 psów i 19 kotów - a także mnie i moje bliźniaki Iwankę i Andrija (mają teraz prawie pięć lat). Nasi przyjaciele z Niemiec zaplanowali tę podróż i cała rodzina pojechała do granicy w karawanie trzech autobusów. PETA czekała na nas w Mukaczewie ze specjalnym dużym samochodem do transportu zwierząt oraz samochodem dla mnie i dzieci.

Tegorocznym osiągnięciem jest dla mnie nauka języka niemieckiego, która pozwala mi porozumiewać się bez tłumacza z Lidią i Eduardem, którzy od wielu lat wspierają moje zwierzęta i szukają dla nich nowych rodzin. To oni zainicjowali naszą ewakuację i jako pierwsi otworzyli przed nami drzwi swojego domu.

Poznałam też nowych przyjaciół. To babcia Angelica i dziadek Harold, którzy otoczyli moje dzieci miłością, troską i prezentami. Cieszę się, że mogę komunikować się bezpośrednio z moimi przyjaciółmi Rolfem i Susanne, którzy stali się prawdziwą rodziną dla moich dwóch psów z Buczy. Oni również pomagają mi i moim zwierzętom, wysyłając góry prezentów dla dzieci i zwierząt.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

Mój brat Iwan zginął na wojnie. Miał 21 lat. Był tylko dzieckiem, a jednak odważnym człowiekiem, bohaterem, który stanął w obronie swojej ojczyzny, a nawet zdołał ukraść wrogowi transporter opancerzony. Powiedział swojej matce: "Jeśli nie my, to kto obroni Ukrainę?". Kiedy po raz ostatni rozmawiałam z nim przez Vibera, zalałam się łzami i podziękowałam mu za ochronę i możliwość wypicia kawy w bezpiecznym miejscu. A on uśmiechnął się tak nieśmiało i powiedział: "No dalej, nie płacz, pokaż mi swoich siostrzeńców...". A dziś nie ma go już wśród nas.

Oprócz tej strasznej straty, cały 2023 rok za granicą spędziłam na walce z rakiem u kilku moich zwierząt. Będąc tutaj, kontynuowałam ratowanie skrzywdzonych psów w Ukrainie. Zapewniłam schronienie ośmiu zwierzętom.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Mam nadzieję, że w 2024 roku spełni się marzenie prawie całego świata: wojna się skończy, żołnierze i cywile wrócą do swoich domów, by budować pokój i wychowywać następne pokolenie w szczęściu i miłości.

Moje dzieci, jak wszystkie dzieci w Ukrainie, wiedzą, czym jest wojna: kiedy jest głośny ostrzał i wszystko płonie, kiedy wrogie oddziały przejeżdżają przez podwórko i trzeba uciekać do korytarza, żeby się schować, kiedy małymi rączkami kruszysz tak cenny suchy chleb i leczysz najsłabsze i chore psy, bo one też muszą przeżyć. Kiedy obcy ludzie przystawiają ci karabin maszynowy do głowy, a ty masz dopiero trzy lata. I przez następne dwa lata nie zapominasz o tym wydarzeniu i opowiadasz o nim ze szczegółami, jakby to wydarzyło się wczoraj.

Kiedy wyjechaliśmy do Niemiec, myślałam, że koszmary Iwana: "Mamo, wstawaj, tam są czołgi!" się skończyły. Ale nie. On i Andrij czasem krzyczeli przez sen coś o wojnie, a czasem o śwince Peppie albo mamrotali coś po niemiecku. A raz, nie otwierając oczu, Iwanko wspiął się na brata i wszystkie psy śpiące z dziećmi w łóżku, przylgnął do moich pleców i krzyknął: "Nie, nie, nie strzelaj, nie!".

4. Gdzie przywitasz Nowy Rok?

W Fürstenau, w czysto rodzinnym gronie: ja, dzieci, zwierzęta. A świętować będziemy po zwycięstwie.

5. Jakie zdanie najgłębiej zapadło Ci w pamięć - albo takie, które sama często powtarzasz?

"Chcę wrócić do domu!" i "Niech oni wszyscy umrą!".

Liubow Butkowska

60 lat. Mieszka w Berlinie. Z zawodu bibliotekarka. Jej 55-letni mąż jest na wojnie. 22-letni syn pracuje w Kijowie.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Do Berlina, gdzie od ponad dekady mieszka moja córka z mężem i wnukami, przyjechałam 10 marca 2022 roku. W 2023 roku, po 9 miesiącach nauki, zdałam egzamin z niemieckiego na poziomie B1. Uważam to za swoje osiągnięcie, biorąc pod uwagę fakt, jak trudny jest niemiecki.

Moim atutem, a tym samym sukcesem, są nowi niemieccy przyjaciele, którzy nas wspierają. Mam gdzie mieszkać i co jeść: Niemcy troszczą się o mnie, zwykłą uchodźczynię z Ukrainy, nie wspominając o pomocy w trudniejszych sytuacjach, np. w bezpłatnym leczeniu chorych na raka z Ukrainy. Każdego ranka w duchu dziękuję Niemcom za moje spokojne życie.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

W wieku 94 lat zmarła osoba, która była bardzo ważna dla mnie i mojego syna. Była Honorową Nauczycielką Ukrainy, nauczycielką historii z prawie 60-letnim doświadczeniem, matką mojej bliskiej przyjaciółki Marii Fiedorowny Gotowcewej, która zmieniła nasze życie. Przez ostatnie 20 lat była dla mnie jak matka, ponieważ opiekowała się mną, a ja czułam jej ciepło całym sercem. Mój syn, poznawszy ją, tak zainteresował się historią, że wstąpił na wydział historyczny instytutu.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Pomóc mojej rodzinie i przyjaciołom, którzy zostali w Ukrainie. Marzę o tym, by częściej widywać miłość mojego życia, mojego męża Giennadija. Zakochaliśmy się w sobie od pierwszego wejrzenia. Wcześniej nigdy w coś takiego nie wierzyłam, ale stało się to w pierwszej chwili. I to nie była jakaś romantyczna randka, lecz czysto biznesowa znajomość. Musiałam naprawić samochód, a ten zielonooki facet zgłosił się na ochotnika, by mi w tym pomóc. Od tego momentu prawie się nie rozstawaliśmy.

Poznaliśmy się jako dorośli ludzie, zakończyliśmy związki z naszymi byłymi, byliśmy wolni i gotowi na nowy etap w naszym życiu. Każde z nas miało jednak jasny plan na przyszłość i wytrwale dążyło do realizacji swoich celów. To spotkanie zmieniło wszystko. Jestem wdzięczna losowi, że do niego doszło. Wybrałam najlepsze z najlepszych: w lutym 2022 roku Gena wstąpił do Gwardii Narodowej.

Nie było sensu go powstrzymywać. W końcu skoro zdecydował się coś zrobić, zrobił to. Latem 2022 roku wyszkolił się na pilota drona i otrzymał nagrodę. Jestem z niego dumna.

W tym roku pozwolili mu na dwutygodniowy urlop w Berlinie, skąd pojechaliśmy do Włoch. Był szczęśliwy, że choć przez krótki czas mógł zanurzyć się w normalnym, spokojnym życiu. A potem znów wrócił na Ukrainę. Na wojnę.

4. Gdzie przywitasz Nowy Rok?

W Berlinie, z nowymi przyjaciółmi, z którymi zbliżyłam się w ciągu ostatniego roku.

5. Jakie zdanie najgłębiej zapadło Ci w pamięć - albo takie, które sama często powtarzasz?

"Wierzę w zwycięstwo! Wszystko będzie Ukrainą!"

Natalia Kłoczanina

48 lat, nauczycielka języków obcych. Mieszka w Bonn. Uczy niemieckiego w szkole. Przebywa w Niemczech od 1 kwietnia 2022 roku.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Ból, strata, świadomość własnej bezradności, niesprawiedliwość świata - to trwa od 2022 roku. Nie zamierzałam wyjeżdżać, bo przydawałam się w domu, w rejonie Kijowa. Zbierałam mieszanki zapalające, wspinałam się na dachy w poszukiwaniu czujników rozrzuconych na drodze ostrzału artyleryjskiego, zawoziłam leki do przychodni, napełniałam worki z piaskiem, dawałam schronienie sąsiadom z małymi dziećmi w moim garażu itp.

Wyjechałam, bo byłam jedyną osobą z całej licznej rodziny, która mogła wywieźć noworodka siostrzenicy za granicę i ochronić go przed atakami rakietowymi. Granicę przekraczaliśmy pieszo: mój syn z kotem w plecaku, siostrzenica z dzieckiem i ja z walizkami. Moja mama miała ataki paniki, więc zostawiliśmy ją w Ukrainie. Przyjechała do nas pół roku później.

Zrobiłam wiele rzeczy, które można uznać za osiągnięcie: zabrałam moje dzieci i dzieci, które nie były moje, w bezpieczne miejsce; walczyłam o przetrwanie (zmieniłam trzy prace, trzy mieszkania, próbowałam zmagać się z niemiecką biurokracją, ale zostałam przez nią zmiażdżona); jestem aktywnie zaangażowana w stowarzyszenie Ukrainer in Bonn e V., pomagające Ukrainie. Prowadzę grupę dziewiarską, materiały dostarczam szwaczkom przy wsparciu międzynarodowej organizacji Wool for Ukraine. Uczestniczę też w biegach praw człowieka i demonstracjach wspierających Ukrainę. No i sama wyciągnęłam siebie i mojego syna z ciężkiej depresji.

Udzieliłam licznych wywiadów niemieckiej prasie, w tym wywiadu na żywo dla talk show Kölner Treff w stacji WDR. Podczas tego wieczoru zebrano ponad 200 000 euro darowizn dla matek w potrzebie (Mütter im Not).

Nie mam z czego być dumna. Wszystko, co robię, robię z bólem i przeszkodami.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

Rok 2023 odebrał mi szczęśliwe życie. Mój najstarszy syn jest w Ukrainie, nie mieszkam w swoim pięknym mieszkaniu. Straciłam związek z mężem, zdrowie i lekkość. Straciłam rodzinę, zwierzaka, pieniądze i samochód. Zepsuł się tuż przed polską granicą - oczywiście kanistry, które sprzedali mi rodacy, nie zawierały benzyny. A moja kotka Bella uciekła gdzieś w stresie i się zgubiła.

W Niemczech czuję się jak gość. Jak turystka, która utknęła w miejscu, w którym złamała wszystkie prawa i zgubiła dokumenty, więc odsiaduje wyrok. I przywraca te wszystkie dokumenty, bo w przeciwnym razie nie będzie mogła wrócić do domu. Widzę piękne domy, piękno krzewów i tramwajów, czuję ciepło ogrzewania w szkole podstawowej, w której uczę, i w pociągach, ale uczucie domu nigdy nie nadeszło. Nie jest nawet blisko.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Jedyną rzeczą, której naprawdę chcę, jest zakończenie wojny. Wszystko inne to nonsens.

4. Gdzie przywitasz Nowy Rok?

W Turyngii, z moją matką. Mieszkałam tam, potem znalazłam pracę w Bonn. Pół roku szukałam tam mieszkania, pomieszkiwałam u życzliwych ludzi, śpiąc na dmuchanym materacu. W końcu mieszkanie znalazłam.

5. Jakie zdanie najgłębiej zapadło Ci w pamięć - albo takie, które sama często powtarzasz?

Najbardziej zapadającym w pamięć zwrotem jest ten, który najczęściej słyszę od niemieckich władz: Es tut mir leid - "Przykro mi, ale nie mogę ci pomóc". A ja staram się powtarzać sobie słowa dzielnego żołnierza Szwejka: "Jakoś to będzie, bo jeszcze nigdy tak nie było, żeby jakoś nie było".

Wyszło smutno, ale to naprawdę był najgorszy rok w moim życiu.

Natalia Marenko

Artystka, z zawodu dziennikarka, pracowała w Zaporoskiej Telewizji i Radiu ALEX. Od marca 2022 roku mieszka w Dreźnie.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Po wielu moich znajomych na Ukrainie i w Niemczech widzę, że ludzie przestali gonić za dobrami materialnymi i nauczyli się doceniać zwykłe rzeczy: ciche niebo, uścisk dziecka, spotkania z rodziną i przyjaciółmi. Więc oto jestem. Kto by pomyślał, że ja, osoba, która kochała barwne życie z wyjazdami służbowymi, podróżami, wystawami i koncertami, teraz za najwyższą wartość uznam słowa: "Mamo, cześć, żyję, nasz dom jest bezpieczny".

Każdy poranek zaczyna się od tych słów mojego najstarszego syna, który obecnie mieszka w Zaporożu i pracuje w firmie zbrojeniowej. I te codzienne słowa są dla mnie najważniejszym wydarzeniem w ciągu całego roku.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

Punkt odniesienia dla tego, kiedy wojna się skończy. Trudno bez niego żyć.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

W przyszłym roku marzę o otwarciu sklepu w Dreźnie, promującego ukraińską sztukę i sztukę ludową moich rodaków, sprzedającego ich produkty - haftowane koszule, biżuterię, obrazy, naczynia z petrykiwskimi motywami [ukraińskie dekoracyjne i ozdobne malarstwo ludowe, które pochodzi ze wsi Petrykiwka w regionie Dniepru - red.], ceramikę itp. Sprzedaję też własne wyroby - cztery lata temu zaczęłam robić biżuterię z kamieni naturalnych.

Pomysły czerpię z natury: kwiaty, owady, pająki, motyle, koniki morskie często stają się elementami moich naszyjników, koralików i kolczyków. W Zaporożu jeszcze przed inwazją na pełną skalę odbyło się kilka wystaw mojej kamiennej biżuterii. W Niemczech brałam również udział w kilku imprezach charytatywnych poświęconych Dniu Niepodległości Ukrainy, Wielkanocy i Bożemu Narodzeniu. Niemcy chętnie kupują biżuterię wykonaną w kolorach ukraińskiej flagi.

Jako że w Dreźnie istnieje bardzo silna i aktywna ukraińska diaspora, nasza sztuka jest szeroko promowana i doceniana. Ukraińcy stworzyli w Dreźnie znany chór o nazwie "Wola", który występuje w całej Saksonii, a także organizuje amatorskie występy w języku ukraińskim. Marzę o zorganizowaniu charytatywnej wystawy mojej biżuterii o nazwie "Kwitnąca Ukraina" w Niemczech, a może nawet w Polsce - i przekazaniu dochodu z niej na rzecz Ukraińskich Sił Zbrojnych.

4. Gdzie przywitasz Nowy Rok?

Boże Narodzenie i Nowy Rok spędzę z rodziną mojego najmłodszego syna, który mieszka w Niemczech od 13 lat.

5. Jakie zdanie najgłębiej zapadło Ci w pamięć - albo takie, które sama często powtarzasz?

"Trzymajmy się!". Pamiętam, jak od pierwszego dnia wojny zwykli mieszkańcy Zaporoża zaczęli robić koktajle Mołotowa, tkać siatki maskujące, piec ciasta dla obrońców, chwytać za broń i umacniać brzeg Dniepru workami. Dziś, dzięki Bogu, Zaporoże jest wolne, choć nadal jest tam bardzo niebezpiecznie. Ale życie toczy się pełną parą. Mimo ciągłych nalotów działają teatry, filharmonia, duże i małe przedsiębiorstwa. Nasi ludzie są niezłomni i nie do pokonania.

Inwestujemy w zwycięstwo tak bardzo, jak tylko możemy. Każdy jest na swoim miejscu. Nasi wolontariusze w Dreźnie nadal pomagają naszym wojskowym. Oprócz darowizn, niedawno wysłałam naszym chłopakom małe żółte i niebieskie aniołki, aby ich chroniły. Tak więc dla mnie hasło na 2023 rok brzmi: "Trzymajmy się!". A kolejne to "Do zobaczenia po zwycięstwie"...

‍

Przeczytaj także ankietę przeprowadzoną wśród ukraińskich kobiet z Holandii, Francji, Danii i Czech w artykule "W tym roku najczęściej wypowiadałam zdanie "Kocham Cię!"".

Aliada jest Gruzinką. Ma 44 lata, od 30 mieszka w Ukrainie. Jako 13-letnia dziewczynka uciekła z matką przed wojną w Gruzji. Lubi śpiewać ukraińskie i gruzińskie pieśni ludowe, działa jako wolontariuszka na rzecz ukraińskich żołnierzy. Atak Rosji na Ukrainę nie był dla niej zaskoczeniem. - Gdy patrzę na wojnę toczącą się dzisiaj w Ukrainie, wspominam to, co było w Gruzji w 1992. Jest sporo podobieństw – ocenia.

Mama osiwiała na moich oczach

Spotykamy się w Dnieprze. Biuro, w którym pracuje, jest dość blisko bloku zniszczonego przez rosyjską rakietę.

– Pamiętam podobne rzeczy z dzieciństwa. Było ciepłe lato, w szkole wakacje. Poszłam do przedszkola, gdzie pracowała moja ciocia, żeby pobawić się z maluchami. Wszystko było, jak zwykle, spokojny sierpień – mówi Aliada. – Nagle wbiegają rodzice z krzykiem: „Zaczęła się wojna!”

Nic nie rozumiałam. Mieszkaliśmy w centralnej części Suchumi. Miałam dobre dzieciństwo: pływałam w morzu, chodziłam po drzewach. Jeszcze wczoraj wszystko było OK, a teraz ciocia oddaje dzieci spanikowanym rodzicom i martwi się, jak się dostać ze mną do domu.

W centrum miasta jeździły czołgi. Nigdy nie zapomnę strasznego grzechotu gąsienic. Dookoła wielu wojskowych. Pobiegłyśmy do domu – i się zaczęło. Moi rodzice byli w szoku.

Byliśmy jedną wielonarodową społecznością: Grecy, Ormianie, Gruzini, Azerowie, Ukraińcy, Żydzi, Abchazowie. Żyliśmy, jak dobrzy sąsiedzi: razem dorastaliśmy, przyjaźniliśmy się, wspólnie obchodziliśmy różne święta, często jedliśmy z jednego talerza.

Abchazowie tuż przed wojną zaczęli się dziwnie zachowywać i wywozić dzieci. Dopiero potem dowiedzieliśmy się, że oni do wojny byli przygotowani. Każdy miał w swoim mieszkaniu arsenał przeróżnej broni. Myśmy wyłączali światło na noc, oni świecili. Gruzini zauważali znaki na drzwiach swoich mieszkań. Działały grupy dywersantów.

Potem w naszym domu pojawił się snajper – strzelał do sąsiadów. Pewnego dnia wracaliśmy rodziną z kwiatami z pogrzebu sąsiada. Zaczął się ostrzał. Ktoś krzyczy: „Kładź się!” Upadłam. Widzę przed sobą przerażoną matkę, widzę jej spojrzenie. Widzę, jak moja matka siwieje na moich oczach. W czasie krótkiej przerwy sąsiadka chwyciła mnie za kołnierz i ciągnąc twarzą prawie po ziemi ukryła za garażem. W mieście nie było prądu, wody, dzieciom nie wolno było opuszczać mieszkań – na ulicach było niebezpiecznie. Piekarnie stanęły, cała produkcja stanęła, jedzenia brakowało. W tamtych czasach w całym mieście działały raptem trzy sklepy spożywcze – ludzie rzucili się wyważać drzwi i wynosić, co było.

W takim zamieszaniu minęły sierpień, wrzesień, październik. Było coraz gorzej.

Mój ojciec zostawiał granat i mówił: Nie śpij. Kiedy przyjdą, zerwij zawleczkę

– Do miast zaczęli ściągać separatyści ze wsi, gwałcili kobiety i dzieci. Nie mieli litości.

Mój znajomy miał zostać przekazany w ramach wymiany ich jeńców na naszych cywilów. Wymiana odbywała się na moście. Gdy tylko ich więźniowie dotarli na drugą stronę, separatyści wysadzili most z cywilami. To byli zwykli ludzie: kobiety z dziećmi, babcie, ten mój znajomy… Wszyscy zginęli na oczach swoich bliskich. Dla mnie to był potworny szok.

Nasza sąsiadka, parę lat starsza ode mnie, została zgwałcona. Powiedziała potem ciotce, jak to było. Do gwałtu na niej zmusili jej własnego ojca. Żołnierze wymuszali erekcję i wciągali córkę na ojca. Dziewczyna zwariowała. Ciotka wywiozła ją do Tbilisi, dbała o nią, lecz ona nigdy nie wróciła do zdrowia.  

Najeźdźcy torturowali całe rodziny i urządzali pokazowe egzekucje na stadionach. Widziałam na własne oczy, jak wpychali ludzi do dużych opon samochodowych i podpalali na oczach publiczności. Tak nas zastraszali. Zabitych nie chowali, ciała po prostu rzucali jedno na drugie – były takie kurhany trupów.

– Gruzja, podobnie jak Ukraina, ma długą granicę państwową z Rosją. I podobnie długo znajdowała się pod wpływem rosyjskiej propagandy. Zarówno w Gruzji, jak w Ukrainie przy wsparciu Rosji separatyści podnieśli głowy. Gruzja okazała się jednak zbyt mała, aby świat zachodni w porę zwrócił na nią uwagę.

Wojnę rosyjsko-gruzińską 1992 roku nazwano lokalnym konfliktem zbrojnym. Sama Federacja Rosyjska udawała formalnie neutralną, ale dostarczała Abchazom sprzęt wojskowy, a wojska rosyjskie brały udział w oblężeniu Suchumi. Ukraińscy ochotnicy działali po stronie rządu gruzińskiego.

W wojnie rosyjsko-ukraińskiej Gruzini byli pierwszymi obcokrajowcami, którzy jako formacja zostali włączeni w skład armii ukraińskiej. W latach 2016-2018 powstał Legion Gruziński, który oficjalnie wchodził w skład Sił Zbrojnych Ukrainy. W marcu 2022 widziałam gruzińskich legionistów w Kijowie – prowadzili szkolenia wojskowe dla cywilnych i jednostek obrony terytorialnej Ukrainy.

„Gdyby Gruzja w porę otrzymała takie wsparcie świata jak Ukraina, nasza rozmowa z Rosją byłaby inna” – mówił przewodniczący Legionu Gruzińskiego Mamuk Mamułaszwili. Jego chłopcy i dziewczyny bronili Kijowa, brali udział w walkach w Hostomlu oraz w okolicach Boryspola. Potem Legion przeniósł się na Donbas.

Rosjanie w Gruzji robili to samo co teraz robią w Ukrainie: „szli na ratunek”. Ponoć chcieli niepodległej Abchazji, a Gruzini rzekomo naruszali prawa Abchazów. Armia rosyjska wkroczyła do Gruzji i wspierała Abchazów. Po stronie abchaskiej stanęli też ochotnicy z Północnego Kaukazu, przede wszystkim czeczeńscy.

Zbrodnie popełniali głównie Rosjanie. Abchazowie, którzy dorastali razem z nami, nie dopuszczali się takich okropieństw. Gorsi byli obcy i ci, co przychodzili z gór. Czeczenów był ogrom.

10 października ojciec podjął decyzję, że ja, siostra i mama musimy wyjechać. Mężczyznom nie wolno było opuszczać kraju. Samoloty ewakuacyjne latały tylko do Moskwy, więc nie miałyśmy wyboru.

– Mama wiedziała, że w Rosji nie zostaniemy. Z lotniska od razu pojechaliśmy na dworzec po bilety na Ukrainę. Mieliśmy krewnych w Charkowie i Dnieprze. Na Dworcu Kurskim było wiele kobiet z Ukrainy – przyjeżdżały z pobliskich miejscowości na handel; wiozły masło, słoninę, warzywa. Widziałam, jak Rosjanie wyzywali je od „chachłów”, wyrywali im torby z rąk, rozrzucali jedzenie i je deptali. W Gruzji takie zachowanie byłoby nie do pomyślenia! U nas szanowano każdą narodowość. Byłam w szoku. Pytałam mamę, dlaczego tak robią i kim są „chachły”. Mama powiedziała, że nie warto słuchać złych ludzi, i bardzo szybko mnie stamtąd zabrała.

W mojej pamięci pozostało jeszcze przeraźliwe zimno Moskwy – Passażyrskiej. W pociągu spałyśmy na jednym materacu i przykrywałyśmy się drugim.  

Po roku czy dwóch mama pomyślała o moich studiach. Mój wujek zajmował wysokie stanowisko w Moskwie – i przyjęli mnie do Moskwy. Codziennie dzwoniłam do mamy i płakałam: „Zabierz mnie stąd”. Nie mogłam żyć w nienawiści. Rosjanie nikogo nie lubią. Nie lubią Ukraińców, Gruzinów. Ludzi Kaukazu po prostu nienawidzą. Znieważają. Wyzywali mnie. Ciocia zadzwoniła do mamy i potwierdziła, że nie wytrzymam. Codziennie toczyłam walki – i to dosłownie – o swoją narodowość. Matka musiała mnie zabrać, a ja przysięgłam, że moja noga nigdy w Rosji nie postanie.

To nie są ludzie. Nienawidziłam ich z wielu powodów. Od dzieciństwa, przede wszystkim z powodu wojny. Widziałam na własne oczy, jakie to drapieżne bestie. Moi rodzice przez wojnę zostali z niczym. Matka z małymi córkami musiała uciekać. Ojciec nie mógł wyjechać, był ciężko ranny, więzili go siedem razy, ustawiali przed lufami karabinów do rozstrzelania. Cudem się uratował. Miejscowy Abchaz z litości rzucił rannego ojca na stos trupów, a potem go stamtąd wyniósł. Wielu moich przyjaciół zginęło. Mój 12-letni przyjaciel zmarł na moich rękach. Wiele dziewczyn, które znałam, zostało zgwałconych. Te dziewczyny nigdy nie wyszły za mąż.

W 2006 roku zmarł mój dziadek i mama wróciła do Gruzji. W 2008 wybuchła wojna w Osetii – Rosjanie zaczęli „wyzwalać” kolejny naród. Gruzja, Abchazja i Osetia mogły się porozumieć same, od wieków żyliśmy obok siebie. A teraz Abchazów i Osetyńców pchają na wojnę w Ukrainie. Amerykanie zrobili film o sierpniu 2008, prawdziwy film [„5 dni wojny” amerykańskiego reportera wojennego Thomasa Andersa – przyp. aut.]. Warto go obejrzeć, bo 30 lat temu nie było takiej jak dziś powszechnej przestrzeni informacyjnej. A Rosja od zawsze mąciła i maczała ręce we krwi.  

Mój brat został mobilizowany na wojnę rosyjsko-gruzińską w 2008 roku. Uciekaliśmy przed wojną i ponownie wdaliśmy się w wojnę. A teraz Rosja zalewa krwią Ukrainę.  

Mówię biegle po ukraińsku i zastanawiam się, dlaczego tak wielu Ukraińców nie mówi w swoim ojczystym języku

Aliada ukończyła studia w Kijowie na kierunku stosunki międzynarodowe, obecnie studiuje prawo.

Mówi, że swoje zamiłowanie do Ukrainy zawdzięcza szkolnej nauczycielce. Jako cudzoziemka była zwolniona z nauki języka ukraińskiego.

- Sposób, w jaki nauczycielka mnie wspierała, rozumiejąc, przez co przeszłam w wieku 13 lat, był miłością. Chciałam się nauczyć ukraińskiego z wdzięczności. Jak można żyć w Ukrainie i nie znać ukraińskiego! Zaczęłam się uczyć, pisałam opracowanie o Łesi Ukraince. Dziwiło mnie, jak to możliwe, że w Ukrainie tak wiele osób nie mówi po ukraińsku.

Jestem Gruzinką, mówię swobodnie po gruzińsku, gruziński jest językiem mojej matki, znam gruzińskie zwyczaje i gruzińskie pieśni ludowe. W Ukrainie należę do gruzińskiej diaspory. Tak samo biegle mówię po ukraińsku.

Ale to straszne, jak propagowanie Rosji i języka rosyjskiego zagnieździło się w Ukrainie. Wszędzie, w tym na szczeblu państwowym. Rusyfikacja jest dla mnie drażniącym tematem.

W 2014 roku, kiedy na Krymie pojawiły się „zielone ludziki”, zdałam sobie sprawę, że albo konflikt Rosji i Ukrainy zostanie natychmiast uregulowany, albo będą kolejne długie lata wojny.

Ukraina łamie teraz zęby Rosji. A świat musi zrobić wszystko, aby zapobiec wyrastaniu nowych

Wyjazd za granicę? Miałam różne oferty pracy, ale w Ukrainie mam rodzinę, tu urodziłam dziecko – jesteśmy przywiązani do tej ziemi. Nie chcę nigdzie wyjeżdżać. Jestem w domu. Dziś Ukraina walczy w obronie całego świata.

Czuję obowiązek, by jej pomagać. Gdyby Ukraina przegrała, gdyby prezydent Ukrainy dał się przekonać do rozmów pokojowych, skończyłoby się to przegraną dla całego świata. Z Rosją obok świat nieustannie będzie żył w strachu, że dziś lub jutro coś się stanie.

- Łatwo rozpocząć wojnę, ale wojna kończy się w Babim Jarze, a takich miejsc w Ukrainie jest już wiele - mówi Mosze Reuwen Asman, naczelny rabin Ukrainy, porównując losy Ukrainy i Izraela - krajów, które mają tych samych wrogów. Jednak ta sama wojna zrobiła też coś niesamowitego: zjednoczyła ludzi, którzy teraz będą walczyć do końca. Od pierwszych dni wojny Mosze Reuwen Asman był wolontariuszem i pomagał potrzebującym. Jest dumny, że to jemu przypadł zaszczyt ratowania ludzi i bycia po stronie światła. O wojnie i życiu w dwóch krajach: w Ukrainie i Izraelu, wolontariacie i swojej misji opowiedział w wywiadzie dla Sestry.eu

Natalia Żukowska: Niedawno wrócił Pan z Izraela, gdzie również trwa wojna. Jak zmieniła społeczeństwo?

Mosze Reuwen Asman: Chociaż Izrael jest przyzwyczajony do wojen, ta była niespodziewana, podobnie jak w Ukrainie. Wszyscy rozumieli, że może dojść do wojny, ale nikt w to nie wierzył. Dzięki jedności narodu Ukrainie udało się przetrwać. To samo stało się w Izraelu. Nastąpiło ogromne zjednoczenie ludzi, było niesamowite wsparcie ze strony wojska. Powiem pani, że nie 100%, ale 150% żydowskich żołnierzy wróciło do domu z całego świata. Nie było potrzeby nikogo ścigać ani zmuszać do wstąpienia do armii. Izraelczycy, podobnie jak Ukraińcy, są gotowi iść do końca, nikt ich nie zatrzyma. Hamas, podobnie jak Hezbollah, musi zostać pociągnięty do odpowiedzialności za okrucieństwa popełnione w Izraelu. Bez względu na to, jak niefortunnie to brzmi, wojna zjednoczyła cały naród zarówno w Ukrainie, jak w Izraelu.

NŻ: Jak teraz wygląda Izrael od środka?

MRA: Życie toczy się dalej. W Izraelu, podobnie jak w Ukrainie, nigdzie nie ma bezpiecznego miejsca. Choć oczywiście są miejsca, gdzie ostrzał trwa nieustannie, od rana do wieczora, i są miejsca, gdzie nie jest aż tak źle, choć pocisk może nadlecieć z dowolnego miejsca. Ale ludzie wszystko rozumieją. Są gotowi zacisnąć pasa, by uwolnić zakładników, pomścić śmierć ludzi. Głównym celem jest jednak zniszczenie wszystkich przestępczych reżimów, takich jak Hamas i Hezbollah.

NŻ: Ukraina i Izrael to kraje oddalone od siebie, ale łączy je straszna rzeczywistość. Autostrada Żytomierz w Ukrainie i autostrada 232 w Izraelu stały się drogami śmierci. Czy nie sądzi Pan, że wojska rosyjskie i Hamas stosują podobne metody?

MRA: Organizacje terrorystyczne takie jak Hamas i Hezbollah mają przemoc i morderstwa we krwi i ideologii. Żydzi przybyli na ziemię, która była kamienistą pustynią, i zdołali zbudować dobrze prosperujący kraj. Bojownicy Hamasu nie robią nic dla zwykłych ludzi. Nawet gdy inne państwa, takie jak Katar, dają im pieniądze na rozwój, nie inwestują ich w edukację czy medycynę - wszystko idzie na produkcję rakiet i broni. Rosja robi to samo. Zamiast atakować Ukrainę, lepiej byłoby dla niej zainwestować te pieniądze we własny rozwój. Mogliby powiedzieć: "Stańmy się lepsi niż Ukraina, będziemy mieć lepszą edukację, opiekę zdrowotną, emerytury". Wybrali jednak inną drogę. W Rosji inwestują też w zabijanie ludzi: swoich i obcych. To jest ideologia zniszczenia, ideologia faszyzmu. Nasi wrogowie mają ten sam charakter pisma. Nie mogłem zrozumieć, dlaczego Rosjanie w Buczy i Irpieniu dopuścili się takich okrucieństw. Okazało się, że chcieli zastraszyć ludzi, by się poddali. Hamas stosował te same metody w Izraelu. Jednak w obu przypadkach terroryści osiągnęli odwrotny skutek. Ludzie powstali i jestem przekonany, że ta walka między światłem a ciemnością zakończy się sukcesem zarówno tu i tam.

Czytaj także: Anna Ukołowa: "Jeśli armia nie zniszczy Hamasu, nie jestem pewna, czy Izrael będzie mógł istnieć"

NŻ: Czy musiał Pan tłumaczyć Izraelczykom, że ich wrogowie zjednoczyli się z tymi, którzy próbują zniszczyć Ukrainę?

MRA: Wyjaśniam to od dłuższego czasu nie tylko zwykłym Izraelczykom. Rozmawiałem o tym osobiście z premierem Benjaminem Netanjahu przed wyborami. Spotkałem się z nim trzy razy i za każdym razem rozmawialiśmy na ten temat. Rozmawiałem również z ministrami. Niektórzy twierdzili, że sprawy nie są tak jednoznaczne. Teraz w zasadzie wszystko jest jasne, nie trzeba już niczego wyjaśniać. Wszyscy wszystko rozumieją, zwłaszcza po przemówieniu Putina, który nie wyraził współczucia dla Izraelczyków, za to oskarżył Amerykę o utrudnianie rozmów pokojowych z Hamasem. Co więcej, kluczowa polityka Izraela uległa oczywistej zmianie. Tel Awiw przestał ostrzegać Kreml przed atakami na Syrię. Niedawno przedstawicielka rosyjskiego MSZ Maria Zacharowa napisała w serwisie X: "Protestujemy przeciwko Izraelowi za zbombardowanie lotniska w Damaszku. To naruszenie prawa międzynarodowego. Co Izrael sobie myśli?" Odpisałem: "Słuchaj, to jest szczyt cynizmu. W pierwszych dniach wojny na pełną skalę w Ukrainie zbombardowaliście wszystkie cywilne lotniska w kraju. Izrael bombarduje to lotnisko, ponieważ dostarczana jest tam irańska broń. A wy bombardowaliście [lotniska] tylko po to, by je zniszczyć". Tak się składa, że Ukraina i Izrael stoją teraz w obliczu podobnego losu. Mają tych samych wrogów. Rosja i Iran stały się partnerami. A czym jest Iran? To faszystowskie państwo, członek ONZ, który otwarcie i dawno temu zadeklarował chęć zniszczenia Izraela i narodu żydowskiego.    

NŻ: Po rozpoczęciu przez Rosję inwazji na Ukrainę na pełną skalę ewakuował Pan swoje wnuki i dzieci do Izraela, wraz z tysiącami innych osób. I znowu musieli słyszeć syreny i ukrywać się przed rakietami. Jak zareagowali na tamtejsze działania wojenne?

MRA: Mam jedenaścioro dzieci. Część rodziny mieszka na Ukrainie, część w Izraelu. Z wielkim trudem ewakuowałem rodzinę po rozpoczęciu inwazji. Byliśmy niedaleko Kijowa. Rosyjska armia strzelała już do naszych samochodów, a my wahaliśmy się, czy zostać pod ostrzałem, czy wyjechać. Moje dzieci i wnuki ukrywały się w prowizorycznych schronach. W Izraelu, dzięki Bogu, w każdym domu są schrony przeciwbombowe. Najtrudniej było usłyszeć pytanie od pięcioletniego dziecka: "Tato, a nas nie zabiją?". W Izraelu dzieci spotkało to samo: naloty i ostrzał, odgłos nalotów jest tam taki sam jak na Ukrainie. Nie mogę zrozumieć, dlaczego ten dźwięk jest tak nieprzyjemny. Dlaczego nie mogą zrobić pięknej muzyki do nalotów? To byłoby psychologicznie łatwiejsze w odbiorze.

Oczywiście wojna jest tragedią dla każdego dziecka. Ma ogromny wpływ na psychikę. Niedawno przeczytałem, że w Izraelu zmarła 12-letnia dziewczynka. Miała atak serca - po prostu ze strachu. To pokolenie dzieci nazywam "dziećmi wojny" NŻ: Czy była chęć ewakuowania tych dzieci do Europy?

MRA: Nie jest jasne, gdzie teraz jest bezpieczniej. Od czasu do czasu w Europie odbywają się antysemickie wiece. Oczywiste jest, że są one opłacane. I widzę tu jednego beneficjenta: Rosję. To nie przypadek, że atak Hamasu na Izrael miał miejsce w dniu urodzin Putina.

NŻ: Jak wyglądał 24 lutego dla Pana rodziny?

MRA: Wiedziałem, że dojdzie do rosyjskiego ataku na Ukrainę, ale jednocześnie to było coś nierealnego. Zawsze mówiłem, że dorastaliśmy w Związku Radzieckim, gdzie uczono nas, że nadjeżdżają niemieckie czołgi - a tu nadjechały rosyjskie. To było jak lustrzane odbicie. Czułem się jak we śnie, myślałem: "To niemożliwe", "Jak to możliwe? Uczono nas, że ludzie radzieccy są dobrzy, a niemiecki faszyzm jest zły". Oczywiście, to było przerażające. Prawdziwą wojnę widzi się na własne oczy, nie poznaje się jej z książki czy filmu. Obudził mnie huk wybuchów. W tym czasie Boryspil i obrzeża Kijowa były bombardowane. Byliśmy 14 kilometrów od Buczy, Irpienia i Hostomla, gdzie toczyły się walki. Zacząłem wydzwaniać do znajomych (do dziś dostaję gęsiej skórki na samo wspomnienie tamtych wydarzeń) i mówiłem krótko: "Wojna". To było straszne.

NŻ: W pierwszych dniach wojny nagrał Pan wiadomość wideo do Rosjan i Żydów w Rosji. Prosił Pan ich o powstrzymanie rozlewu krwi. Był jakiś odzew na ten apel?

MRA: Zwróciłem się do Rosjan przed 24 lutego. To było 27 stycznia w Babim Jarze, w Światowym Dniu Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Powiedziałem: "Zatrzymajcie wojnę, łatwo ją zacząć, a potem kończy się takim Babim Jarem". Patrzyłem w wodę. Niestety w Ukrainie jest wiele takich małych Babich Jarów. Potem ponownie zwróciłem się do niech, z Torą w rękach. To przemówienie obiegło cały świat. To był krzyk duszy. To było w dniu, w którym Rosjanie uderzyli w Babi Jar trzema rakietami. Te słowa trafiły do serc milionów ludzi na całym świecie. W tym, nawiasem mówiąc, do Rosjan; odbierałem stamtąd telefony. Wyjaśniłem, że jestem w Ukrainie, mówię po rosyjsku, urodziłem się w Rosji.

Jestem Żydem. Nienawidzę nazistów. Nie pozwolę nikomu wykorzystywać tematu ludobójstwa narodu żydowskiego do zabijania innych ludzi, w tym przypadku Ukraińców. Uważam, że Rosja spekuluje na temacie Holokaustu i faszyzmu‍

NŻ: W marcu zeszłego roku Pana synagoga była domem dla setek ludzi. Jakie historie zapamiętał Pan najlepiej?

MRA: W naszej synagodze mieszkali nie tylko Żydzi, ale i Ukraińcy. Codziennie ewakuowaliśmy 300 osób z Czernihowa. Byli przerażeni, głodni i zziębnięci. Później kobiety i dzieci zostały wysłane za granicę. Było wiele różnych imponujących historii. Opowiem symboliczną. W pierwszych dniach wojny na pełną skalę ewakuowano do nas 92-letnią babcię o imieniu Rachela. W 1941 r. wrzucono ją do ostatniego pociągu odjeżdżającego z Kijowa. Gdyby nie to, trafiłaby do Babiego Jaru. To była jej pierwsza ewakuacja, uciekała przed Niemcami. A teraz musiała uciekać przed Rosjanami. Razem z córką zabraliśmy ją do Kiszyniowa, nie znaliśmy jej przeszłości. Po 2-3 tygodniach do moich rąk trafił artykuł w niemieckiej gazecie z historią tej kobiety. Zmarła w Monachium. Ona, uratowana przed Niemcami, uciekająca przed Rosjanami, zmarła w Niemczech. To była symboliczna historia.

NŻ: Jak zaangażował się Pan się w działalność charytatywną?

MRA: Robiłem to już wcześniej, ale wraz z rozpoczęciem wojny na pełną skalę zacząłem pomagać w ewakuacji ludzi. W tym samym czasie za własne pieniądze kupiłem w Izraelu 15 dużych plecaków medycznych. Było w nich wszystko, co potrzebne do ratowania wojskowych. W sumie przywieźliśmy około pięciuset takich plecaków. Początkowo wysyłaliśmy je do różnych jednostek wojskowych. Potem zdałem sobie sprawę, że musimy je dać tylko tym, którzy są na linii frontu, lub cywilom, którzy są stale pod ostrzałem. Kiedy otrzymałem informacje zwrotne od ludzi, że nasze plecaki medyczne uratowały dziesiątki istnień ludzkich, zdałem sobie sprawę, że jestem szczęśliwym człowiekiem. Cieszę się, że mogę być zaangażowany w ratowanie ludzi, w końcu nie ma nic cenniejszego. Zrobiliśmy wiele i nadal to robimy. Moje stanowisko brzmi: rób wszystko, co konieczne. Nie robimy tego dla PR. Robimy to, by ratować więcej ludzi. Spędzam też dużo czasu na rozmowach z mediami. Dlaczego teraz z panią rozmawiam? Bo zrozumiałem, jak ważne jest mówienie światu prawdy. Pomoc informacyjna jest nie mniej ważna. Przed wojną nie lubiłem udzielać wywiadów. Teraz też nie lubię tego robić, ale robię to, bo nie mogę inaczej.

W Torze mamy przykazanie: "Nie stój na krwi bliźniego swego". Innymi słowy, Tora zabrania nam być obojętnymi, gdy ktoś jest zabijany w naszym sąsiedztwie. Dlatego często staram się mówić obcokrajowcom prawdę o tym, co dzieje się w Ukrainie

NŻ: Wielokrotnie podróżował Pan do wschodniej Ukrainy z pomocą humanitarną. Nie bał się Pan jeździć do miejsc, w których nieustannie dochodzi do strzelanin?

MRA: To przerażające. Rozmawiałem z wojskowymi. Nie ma żołnierza, który by się nie bał, to normalny stan. Ale kiedy robisz dobry uczynek, nie masz czasu się bać. Byliśmy w Chersoniu, kiedy Rosjanie wysadzili elektrownię wodną w Kachowce i trzeba było ewakuować ludzi. Przywiozłem jeepa, który potrafi unosić się na wodzie, i pojechaliśmy nim ratować ludzi. Zaczęli do nas strzelać z drugiej strony Dniepru. Niedaleko nas było lądowisko. Mieliśmy szczęście, że była woda i odłamki nas nie trafiły, ale było nieprzyjemnie. Dziękuję Wszechmogącemu, że nas uratował.

Czytaj także: "Nikt nie chce być zgwałcony ani zabity": izraelskie doświadczenia podczas wojny

NŻ: Pochodzi Pan z Rosji, z dawnego Leningradu. Czy ma Pan tam jakichś krewnych? Utrzymuje Pan z nimi kontakt?

MRA: Po pierwsze, nie jestem z Rosji, jestem ze Związku Radzieckiego - powiedzmy, że z rosyjskiej części Związku Radzieckiego. Mam tam bardzo dalekich krewnych, lecz nie kontaktuję się z żadnym z nich. Tam jest pochowany mój ojciec, który, nawiasem mówiąc, przeżył oblężenie Leningradu.

NŻ: A kontaktuje się Pan się z naczelnym rabinem Rosji Berlem Lazarem?

MRA: Nigdy do mnie nie dzwonił. Znam go, ale też do niego nie dzwonię. Zawsze powtarzam, że w Ukrainie mogę mówić, co chcę. Mogę wyrazić swoją opinię za lub przeciw prezydentowi i nikt mi nic nie zrobi. Ale w Rosji jest niebezpiecznie. Tam za słowo "pokój" grozi 10 lat więzienia.

NŻ: Co może powstrzymać Putina?

MRA: Nie wiem. Ukraina pokazała całemu światu swoją jednością i poświęceniem, że można walczyć ze złem. Ukraina zatrzymała wielką armię, niestety za bardzo wysoką cenę. Jednak jestem pewien, że Bóg jest z Ukrainą. Nie wiem, jak i co powstrzyma Rosję. Ale pamiętajmy, że Związek Radziecki upadł - nikt w niego nie wierzył. I rozpadł się, jak domek z kart. Zło nie może istnieć długo. Najważniejsze, że jesteśmy po stronie dobra i musimy po niej być.

NŻ: Dużo podróżuje Pan po świecie, spotkał się Pan z amerykańskimi kongresmenami. Co chciał Pan im przekazać?  

MRA: Przekonałem się, jak ważna jest dla nich moja opinia. To było jak spojrzenie z zewnątrz. Powiedziałem im, że Ukraina jest demokratycznym krajem, który dobrze rozwijał się przed wojną. Krajem, w którym jest wolność słowa, wolne wybory, możliwość wyboru religii i w którym poziom antysemityzmu jest niższy niż w Europie i Rosji. Wyjaśniłem, co dzieje się na Ukrainie, i powiedziałem, że nie powinniśmy być zmęczeni tą wojną. "To nie jest tylko nasza wojna. Dziś Ukraińcy umierają, by chronić wasze spokojne życie. Dlatego nie macie prawa siedzieć, oglądać telewizji i pić kawę, podczas gdy inni są zabijani". To jest moje przesłanie, które staram się przekazywać wszędzie.  

NŻ: Jak reagują? Czy wyniki tych rozmów są zadowalające?

MRA: Tak, oczywiście. Nie mogę zdradzić szczegółów, ale były przypadki, gdy moja komunikacja i perswazja wpłynęły na bardzo poważne decyzje.

NŻ: Jak wyobraża Pan sobie Ukrainę po zwycięstwie?

MRA: Mam nadzieję, że Singapur będzie kiedyś zazdrościł Ukrainie. By tak się stało, musimy nie tylko wygrać wojnę z Rosją, ale także pokonać korupcję i łapówkarstwo w kraju. To bardzo ważne. Jestem optymistą. Wierzę, że wszystko będzie dobrze, bo dobrych ludzi jest znacznie więcej niż złych. I oczywiście światło pokona ciemność. Będzie zwycięstwo. Wierzę w to!

‍

Na progu nowego roku 2024 portal Sestry poprosił ukraińskie kobiety, które schroniły się przed wojną w różnych krajach świata, o podsumowanie roku minionego. Zadałyśmy im następujące pytania: Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie były Twoje osiągnięcia, ważne wydarzenia i sukcesy? Co straciłaś? Jakie są Twoje oczekiwania, jeśli chodzi o rok 2024? Gdzie będziesz świętowała Nowy Rok? Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć?

Publikujemy odpowiedzi ukraińskich kobiet z Holandii, Francji, Danii i Czech. A jak Ty odpowiedziałabyś na te pytania?

Kateryna Bessarab

29 lat, analityczka podatkowa. Od marca 2022 r. mieszka w Czechach.

"Przed inwazją na pełną skalę pracowałam jako analityczka podatkowa w sektorze publicznym. Mam wyższe wykształcenie informatyczne. Mój mąż, cywil, jest więźniem Kremla. Od 2020 roku jestem zaangażowana w obronę jego praw, praw człowieka, i koordynuję wszystkie procesy mające na celu jego uwolnienie".  

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Mój mąż, więzień polityczny Ołeksandr Marczenko, został bezprawnie zatrzymany 17 grudnia 2018 r. na okupowanym terytorium obwodu donieckiego przez tak zwane "MGB DRL" i skazany na 10 lat więzienia z artykułu "szpiegostwo". Obecnie przebywa w kolonii karnej o zaostrzonym rygorze nr 8 w Ułan Ude (Buriacja). Po przeprowadzce do Czech mam okazję spotykać się z przedstawicielami europejskich rządów i porozmawiać o losie więźniów politycznych. To dla mnie nowe doświadczenie. I moje osiągnięcie.

Ukończyłam również kurs pracownika socjalnego i pracowałam dla międzynarodowej organizacji MRIYA UA, pomagającej ukraińskim uchodźcom. Zdobyłam doświadczenie w prowadzeniu spotkań w języku angielskim jako tłumaczka symultaniczna.

Nauka języka czeskiego i kultury tego kraju również jest dla mnie osiągnięciem. Ale spotkanie z patriarchą ekumenicznym Bartłomiejem jest prawdopodobnie moim największym sukcesem. To spotkanie zrobiło na mnie tak duże wrażenie, że zmieniłam swoje życie. Przede wszystkim po raz pierwszy zagrałam w hollywoodzkim filmie, miałam małą rolę. Ta zmiana przywróciła mnie do życia.

‍2. Co straciłaś?

Найголовніше: надію! Надію, що війна закінчиться швидко, надію, що чоловіка повернуть додому за обміном у найближчій час.  ‍

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Niech ta wojna się skończy, a mój ukochany mąż wróci do domu. Chcę być wolna w swoich pragnieniach i te pragnienia realizować. Mam wiele planów na 2024 rok, w tym znalezienie ciekawej pracy, ponieważ moja praca jako pracownika socjalnego kończy się w 2023 roku. Planuję również podszlifować swój czeski.

4. Jak będziesz świętowała Nowy Rok?

Marzenie - Paryż, nigdy tam jeszcze nie byłam. Jadę tam ze względu na wyjątkową energię tego miasta, by mieć siłę na kolejny rok.

5. Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć? Zdanie, które często powtarzasz?

"Cud czeka na nas gdzieś na skraju rozpaczy".

Łesia Szelest

47 lat, dziennikarka, Holandia.

Dyrektorka stacji radiowo-telewizyjnej "Trostianiec" w Trostiańcu, w obwodzie sumskim. Jest mężatką, ma dwoje dzieci.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

W kwietniu 2022 roku przeprowadziłam się z rodziną ze Lwowa do północnej Holandii. Pracowałam w zakładzie produkcji warzyw - osiem godzin dziennie, w zimnie, bardzo ciężka praca fizyczna. Ale w sierpniu 2023 roku wróciłam do Ukrainy, ponieważ zaoferowano mi bardzo odpowiedzialne stanowisko dyrektorki stacji "Trostianiec". Uznałam, że muszę przydać się mojemu krajowi. Ta decyzja nie była łatwa, bo musiałam na jakiś czas opuścić moje dzieci. Zostały z babcią w Holandii, tam było bezpiecznie. Regularnie komunikujemy się przez wideo, chodzą do szkoły, znają angielski i uczą się holenderskiego. Są szczęśliwe.

Jestem dumna z mojej nowej pracy: tworzymy programy o wojsku, filmy o poległych bohaterach i ich rodzinach, wolontariuszach oraz o życiu w nieokupowanym mieście przy linii frontu, 30 kilometrów od granicy z Rosją. Opowiadamy o tym, jak udaje się przetrwać jego mieszkańcom i odzyskać siły. Pomagamy zbierać fundusze na pomoc ukraińskim siłom zbrojnym.

Wśród moich osiągnięć mogę również wymienić to, że moje cztery opowiadania zostaną włączone do zbioru i wkrótce opublikowane. Poza tym lokalna gazeta w Trostianets opublikowała obszerny wywiad ze mną. Zaczęłam też prowadzić serię programów z psychologiem, co jest dla mnie nową rolą. Uczę się angielskiego i robię duże postępy.

Jestem dumna, że mieszkam w domu moich rodziców i mam możliwość wspierania mojej starszej matki, aby jej życie było szczęśliwsze i mniej samotne. Jestem też dumna z tego, że spotykam ludzi, którzy znali, pamiętają i szanują mojego ojca Ołeha Szelesta. Przez czterdzieści lat pracował jako dziennikarz w stacji "Trostianiec". Zmarł w 2017 roku.

2. Co straciłaś w 2023 roku?  

Moim największym smutkiem jest to, że ja i moje dzieci mieszkamy w różnych krajach. I świadomość, że wojna może potrwać jeszcze długo i trzeba być na nią psychicznie przygotowaną.  

W porównaniu z europejskimi dochodami, moje dochody stały się niższe, ale rozumiem swoją misję. Dokonałam świadomego i oczywiście słusznego wyboru, wracając do Ukrainy.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Planuję zabrać moje dzieci do Ukrainy i mam nadzieję, że tu będzie bezpiecznie. Moje opowiadania zostaną opublikowane w zbiorach literackich. Planuję nadal pisać na blogu o swoim życiu i być może zacząć pisać książkę. Czytelnicy proszą mnie o to od dłuższego czasu. Chcę kontynuować pracę w spółce telewizyjno-radiowej i rozwijać lokalną telewizję.

4. Jak będziesz świętowała Nowy Rok?

Odwiedzę moje dzieci w Holandii, a stamtąd polecimy do Portugalii.

5. Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć? Zdanie, które często powtarzasz?

Ukraiński publicysta Witalij Portnikow powiedział, że my, Ukraińcy, będziemy musieli przyzwyczaić się do myśli, że cień śmierci będzie w pokoju obok nas przez wiele lat. Sama najczęściej mówiłam: "Kocham cię" - swoim dzieciom, matce i mężowi.

Olga Awramienko

40 lat, menedżerka HR, od marca 2022 roku mieszka z córką we Francji.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie osiągnięcia, ważne wydarzenia, sukcesy?

Moja córka poszła do liceum, a ja na Uniwersytet ILCF, gdzie intensywnie uczę się francuskiego. Znalazłam bratnią duszę. Jest Belgiem, od dawna mieszka we Francji. Zostaliśmy sobie przedstawieni przez wspólnych znajomych, a on, podobnie jak ja, przez wiele lat był sam i szukał miłości.

Miałam też pewną historię. Kiedy przyjechałam do Francji, podejmowałam każdą pracę, którą mogłam dostać: pracowałam na lotnisku, w barze i sprzątałam - bo musiałam wynająć mieszkanie. Później znalazłam pracę w piekarni, pracowałam tam przez sześć miesięcy. I chociaż sama praca nie była trudna, to było piekło. Właścicielka zachowywała się bardzo dziwnie: krzyczała na wszystkich, rzucała w nich przedmiotami itp.

Moja cierpliwość się wyczerpała i zdecydowałem się odejść, ale zwolnienie zamieniło się w siedem kręgów piekła, ponieważ właścicielka piekarni nie oddawała mi dokumentów przez trzy miesiące. Musiałam wynająć prawnika, chodzić do sądów i zgromadzić grubą stertę dokumentów. Ale wygrałam, dostałam to, czego chciałam, a nawet odszkodowanie pieniężne.

To zwycięstwo bardzo mnie zainspirowało. Inni Ukraińcy, których znam, również są zainspirowani. Gdziekolwiek jesteśmy, bez względu na to, jak bardzo boimy się obcych krajów, ich systemów i praw, nie możemy się poddawać. Musimy walczyć o to, co mamy, z godnością i wytrwałością.

2. Co straciłaś w 2023 roku?  

Bliski związek z moim krajem. W 2022 roku tak bardzo chciałam wrócić do domu, tęskniłam za nim, codziennie płakałam i myślałam: "Gdybym tylko mogła wrócić!". W 2023 roku przyzwyczaiłam się do myśli, że moje życie toczy się we Francji. Pomogli mi przyjaciele z kręgu osób, które uciekły przed wojną, francuscy znajomi i chyba ludzka natura, bo codzienne wyzwania i zadania odciągają mnie od bolesnych myśli.  

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Liczę na to, że nauczę się francuskiego do poziomu C1 i znajdę dobrą pracę, która mnie zainspiruje.

4. Jak będziesz świętowała Nowy Rok?

W Belgii z moim ukochanym, jego rodzicami, siostrą, bratem i dziećmi, czyli jego córką i moją córką.

5. Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć. I jakie sama często powtarzasz?

"Uwierz w siebie, w swoje przeznaczenie, w swoją siłę, a wszystko się spełni".

Ałła Szorina

Kierownik projektu. Od kwietnia 2022 roku mieszka w Danii.

Pracuje dla duńskiej firmy IVAEKST i europejsko-ukraińskiego hubu biznesowego w Kopenhadze. Jest matką dwójki dzieci.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie osiągnięcia, ważne wydarzenia, sukcesy?

Czuję się tak, jakby rok 2023 przypominał 5-7 zwykłych lat: akademik dla Ukraińców w Danii, w którym mieszka ponad 200 osób z traumą wojenną, ciągłe napięcie wynikające z różnic między kulturą duńską i ukraińską oraz poczucie, że po prostu nie ma wystarczająco dużo energii i czasu, aby zrobić wszystko.

Moje ciało jest w Kopenhadze, ale serce na Ukrainie. Przez cały rok szukałem dowodów na to, że zwycięstwo nadchodzi. Każdego dnia przez dwie godziny w drodze do i z pracy słuchałam opinii ekspertów na temat sytuacji w Ukrainie, a następnie szukałam podcastów i wykładów motywacyjnych na temat radzenia sobie ze stresem związanym z tymi informacjami. W Danii istnieje bardzo silny społeczny standard mówienia o dobrych rzeczach, bycia pozytywnym, szczęśliwym i zainspirowanym. Ale jak mogę być zainspirowana, gdy moi przyjaciele i koledzy giną na froncie, a mój telefon ciągle dzwoni z ostrzeżeniami o nalotach, których nie wyłączam, bo moja rodzina, przyjaciele i rodzice tam są?  

Jednocześnie życie w dwóch światach nauczyło mnie bycia pozytywną i aktywną w nowym duńskim społeczeństwie. Kolejnym moim atutem są podobnie myślący ludzie, których miałam szczęście poznać dzięki wolontariatowi. Organizujemy wydarzenia, które są ważne dla ukraińskiej społeczności w Danii (Dzień IT z Microsoftem, wydarzenia kulturalne) i staramy się zbierać datki dla Ukrainy.

Sukces i radość? Od stycznia moja córka Sniżana rozpoczęła naukę w kopenhaskim gimnazjum. Bardzo jej się to podoba. I cieszę się, że po trudnym okresie w zeszłym roku, kiedy walczyliśmy z duńskim systemem o prawo ukraińskiego dziecka do ukończenia ukraińskiej szkoły online, teraz plan jej edukacji jest stabilny.

Obie kontynuujemy naukę duńskiego. Mała Dania stała się niezawodną przyjaciółką Ukrainy w tej wojnie. A ja uczę się języka z szacunku dla wkładu Duńczyków w pomoc naszemu krajowi.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

Zdolność do marzeń. Próbowałam zachować list z marzeniami i pragnieniami, ale się nie udało. W Kopenhadze miałam okazję spotkać znanych ludzi, strategów w polityce międzynarodowej. Pytałam ich: "Dlaczego?" i "Kiedy?", lecz nie słyszałam odpowiedzi, których oczekiwałam.

Pracując w centrum wolontariatu na przedmieściach Kopenhagi spotkałam setki Ukraińców, którzy, podobnie jak moja córka i ja, przybyli do Danii tylko z plecakiem. Słuchałam historii ludzi, spontanicznych wyznań o tym, jak zaczęła się dla nich ta cholerna wojna, gdzie byli, co widzieli, jak uciekli i jak przedostawali się po 24 lutego do tego centrum wolontariatu, gdzie dostawali garnek lub letnie buty. Słuchałam opowieści o Mariupolu, Siewierodoniecku, Kijowie, Chersoniu, Charkowie, o dziesiątkach nienazwanych miast i wsi, o bardzo dramatycznych wydarzeniach. To pewnie także z tego powodu straciłam optymizm, umiejętność bycia lekką i radosną.

3. Jakie są Twoje oczekiwania na rok 2024?

Z niecierpliwością czekam na zwycięstwo Ukrainy. Wraz z moimi kolegami planuję wdrożyć szereg projektów edukacyjnych dla naszych współobywateli w Danii i Ukrainie, które pomogłyby zorganizować współpracę z wykorzystaniem zasobów duńskiego społeczeństwa. W 2024 roku chciałbym jechać na wakacje nad ciepłe morze i po raz pierwszy od początku wojny doczytać do końca przynajmniej jedną książkę.

4. Jak będziesz świętowała Nowy Rok?

Boże Narodzenie i Nowy Rok planuję spędzić w domu w Kijowie.

5. Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć? Zdanie, które często powtarzasz?

"To nie jest na zawsze"...

Jej obrazy znajdują się w kolekcjach rodziny Clintonów, Brada Pitta, George'a Clooneya, Sophii Loren i Nicolasa Sarkozy'ego. W jej żyłach płynie królewska krew, a jej twarz została uwieczniona na Pomniku Niepodległości na Majdanie. Kristina Katrakis jest amerykańską artystką i właścicielką galerii, a także ambasadorką Funduszu Narodów Zjednoczonych w Ukrainie. Jako obywatelka USA mogła uciec przed wojną za ocean. Zamiast tego wraz z mężem zorganizowała centrum pomocy humanitarnej w Worochcie, gromadziła też fundusze i dostarczała niezbędne artykuły z zagranicy. Dzięki jej pracy pomoc otrzymało już ponad sto tysięcy osób. W tym samym czasie Kristina i jej zespół pracowali z entuzjazmem przez prawie dwa lata, nie otrzymując ani grosza za swoją pracę.

Teraz zakrojona na szeroką skalę międzynarodowa misja "Be the light" dostarcza niezbędne produkty przesiedleńcom wewnętrznym w różnych częściach Ukrainy, pomaga jednostkom wojskowym, ratuje zwierzęta z okupowanych terytoriów i linii frontu itp. Kristina i jej mąż Roman wielokrotnie podróżowali na linię frontu, ewakuując ludzi i wyprowadzając konwoje spod ostrzału. Niedawno Forbes Baltics uznał Kristinę Katrakis za jedną z najbardziej wpływowych osób o bałtyckich korzeniach na Ukrainie.

Kiedy mój syn Marko przejeżdża obok steli na Majdanie, zawsze mówi: "O, mama!"

Дарія Горська: Христино, вітаю з черговою нагородою. У Forbes Baltics вас включили завдяки дідусю — литовському історику і археологу Симону Гедиміну-Пільке. До того ж у ваших жилах тече кров останнього короля Грузії та Вірменії, королів Сардинії та П’ємонту, грецьких і українських митців, польських принців і графів...

Kristina Katrakis: Jestem jak ketchup Heinz 57, w którym jest wiele różnych przypraw. Jestem bardzo dumna z mojej rodziny, moich przodków, w szczególności z polskich przodków. To starożytny ród Rzewuskich, byli bogatsi niż sam król i finansowali wiele historycznych kampanii wojskowych. Moja praprababka Ewelina Hańska była żoną Honoré de Balzaca i dzięki niej teksty Balzaca zostały zachowane i opublikowane. Majątek Eweliny znajdował się we wsi Wierchiwnia w obwodzie żytomierskim. W czasach sowieckich rodzina została rozstrzelana przez bolszewików, a naprzeciwko posiadłości wzniesiono pomnik Lenina. Ilekroć zwracałam się do różnych struktur z prośbą o usunięcie tego pomnika, nikt nie reagował. Więc sami rozwaliliśmy go młotami kowalskimi. Mam nadzieję, że kiedyś stanie tam pomnik Eweliny i Balzaka.

ДГ: Ви говорите польською?

KK: Płynnie. Od dzieciństwa rozmawiałam po polsku z jedną babcią, po grecku z drugim dziadkiem i po ukraińsku z moim ojcem. Co tydzień ojciec uczył mnie nowego wiersza Tarasa Szewczenki, a w niedzielę musiałam go recytować przed pomnikiem tego poety. W ten sposób nauczyłam się "Kobziarza" [tomik wierzy i ballad romantycznych Szewczenki - red.]. Ale ponieważ od dziesiątego roku życia mieszkałam w Stanach Zjednoczonych (mój ojciec został zaproszony do stworzenia dużego pomnika w Chicago i cała rodzina się tam przeprowadziła), myślę głównie po angielsku - studiowałam i pracowałam w Ameryce. Kiedy więc w 2011 roku wróciłam do Kijowa, musiałam nauczyć się ukraińskiego od nowa.

ДГ: Ваш батько Анатолій Кущ ліпив монумент «Незалежність» з вас. У сестри Либіді теж ваше обличчя. Коли бачите ці пам’ятники, впізнаєте в них себе?

KK: Nie myślę o tym. Ale mój syn Marko, kiedy przejeżdża obok steli na Majdanie, zawsze mówi: "O, mama!". Z zewnątrz wygląda to zabawnie.  

Maria Prymaczenko dała mi swój obraz i powiedziała: "To jest czerwona bestia, która połknęła gwiazdy". Wkrótce wybuchła elektrownia atomowa w Czarnobylu

ДГ: Ви малюєте з двох років. Коли батьки почали помічати ваші здібності до образотворчого мистецтва?

KK: Byłam dziwnym dzieckiem. Nie chodziłam do przedszkola, uwielbiałam szachy, wygrywałam turnieje nawet z dorosłymi. Uwielbiałam książki, przeczytałam "Iliadę" i "Odyseję" w wieku czterech lat. Rysowanie było moim pierwszym językiem i używałam go do przekazywania światu swoich myśli.

ДГ: А коли вам було шість, стався Чорнобиль, який поділив ваше життя на «до» і «після», адже ваша родина мешкала зовсім поруч з ЧАЕС…

KK: Mieszkaliśmy w Oranomie, który znajdował się na skraju 30-kilometrowej strefy wokół reaktora. Wioski położone bliżej zostały ewakuowane, nasza nie. Byłam dzieckiem i wydarzenia w Czarnobylu wydawały mi się czymś niesamowitym, wręcz mistycznym. Na krótko przed wypadkiem to, że do niego dojdzie, przewidziała sama Maria Prymaczenko [sławna ukraińska malarka ludowa - red.]. Przyszłyśmy z mamą zobaczyć tę artystkę - Maria wyszła nam na spotkanie, taka piękna, niebieskooka, już o kulach. Dała mi swój obraz i powiedziała: "Patrz, to czerwona bestia, która połknęła gwiazdy". Wkrótce po tym eksplodował czwarty blok energetyczny elektrowni atomowej w Czarnobylu. Cenię ten obraz Prymachenko i uważam Czarnobyl za bestię, która połknęła gwiazdy.

W noc wypadku wydarzyła się jeszcze jedna dziwna rzecz: nietoperz wleciał do naszego domu i zaplątał się w moje włosy, polała się krew. Mój grecki dziadek powiedział, że to bardzo zły znak. Rano zobaczyłam, że trawa na polu stała się srebrna. Błyszczała w słońcu!

Dopiero teraz zdajemy sobie sprawę, że był to pył radiacyjny. Wtedy nikt nic nie wiedział, krowy były wypuszczane na pastwiska, piliśmy ich mleko... Tydzień później pojawiły się u mnie poparzenia od promieniowania, rany, które się nie goiły. Potem spuchło mi gardło, guzy mnie dusiły - zaczęłam mieć problemy z tarczycą. Razem z innymi chorymi dziećmi zostałam przewieziona do Lwowa - bez rodziców. Szpitale nie chciały nas przyjąć, bo byliśmy ofiarami Czarnobyla. Po drodze konwojenci kilkakrotnie zatrzymywali autobus, zmuszali nas do rozbierania się, polewali zimną wodą z węży, podawali jod i kors. Pamiętam urządzenie, które mierzyło u mnie skumulowaną dawkę promieniowania - strasznie świeciłam. Przeszłam operację tarczycy, po której mama przez kilka tygodni trzymała mnie w ramionach, żebym się nie wykrwawiła na śmierć. Jestem jej niezmiernie wdzięczna za opiekę nade mną.

Konsekwencje Czarnobyla odczuwałam przez całe życie. Przez długi czas nie mogłam zajść w ciążę, potem poroniłam, a kiedy w końcu urodziłam dziecko, zmarło szóstego dnia z diagnozą "czarnobylskie serce" - było pełne maleńkich dziur. Bardzo ciężko przeżyłam tę stratę - również dlatego, że mój ówczesny mąż zostawił mnie w szpitalu z umierającym dzieckiem. Złożyłam pozew o rozwód. By nie zwariować, pisałam, przelewałam swój ból na obrazy. Moja seria "Zona" była wystawiana w największych muzeach na świecie i zdobyła międzynarodową nagrodę "Freedom to create".

ДГ: Кожна ваша серія — це історія кохання, болю, втрати. Чи не важко вам продавати свої роботи? Як ви відриваєте їх від серця?

KK: Dla mnie malowanie obrazu jest jak noszenie dziecka i rodzenie. Ale oderwanie go ode mnie nie boli. Kiedy obraz jest skończony, przestaje dla mnie istnieć, pozwalam mu odejść w świat, tak jak pozwalam odejść moim dorosłym dzieciom. Nie mam w domu żadnych swoich prac, z wyjątkiem tych, nad którymi pracuję. Bo jeśli wiszą na ścianach, zawsze będę myśleć o tym, co można by poprawić. A to irytujące. Obraz musi iść w świat i spełniać swoją misję - wywoływać w ludziach emocje. Nie zrobi tego w moim domu.

ДГ: Ваші роботи є в колекціях видатних голлівудських акторів, президентів України, США, Франції. Чи є покупець, яким пишаєтесь найбільше?

KK: Zazwyczaj po prostu dowiaduję się od dealerów, że jakaś celebrytka kupiła moją pracę. To oczywiście miłe, ale czasami pasywna relacja artysta-kupujący przeradza się w coś więcej. Tak było na przykład z Mary Lambert [słynną hollywoodzką reżyserką i twórczynią teledysków, która kręciła teledyski m.in. Madonny - red.]. Czuła moją serię "Zona" głęboko, jak nikt inny. Mary stała się moją przyjaciółką i kreatywną partnerką. Zamierza nakręcić serial o Czarnobylu na podstawie wspomnień dzieci z Silver Fields, które zostały opublikowane w USA. Pracowałam jako dyrektorka artystyczna przy jej filmach. Inną podobnie myślącą osobą jest żona piosenkarza Bono Ali Hewson, która założyła międzynarodową organizację Chernobyl Children International w Irlandii. To dla mnie bardzo ważne, ponieważ po utracie dziecka też dużo pracowałam, pomagając dzieciom dotkniętym skutkami katastrofy w Czarnobylu.

Znam kobietę, która uratowała dziesiątki ludzi z konwoju ostrzelanego przez Rosjan

ДГ: Христино, чому ви вирішили переїхати з Америки в Україну?

KK: Po rozwodzie z pierwszym mężem i śmierci dziecka mieszkałam w Grecji, malując kościół św. Mikołaja na wyspie Milos. Odebrałam telefon z Kijowa i zostałam zaproszona do objęcia stanowiska kuratorki muzeum sztuki współczesnej. Nic mnie nie powstrzymywało: skończyłam malować kościół i pojechałam do Ukrainy. To tu poznałam mojego obecnego męża Romana.

ДГ: В музеї?

KK: Nie, w domu (śmiech). Potrzebowałem dokumentu przetłumaczonego na niemiecki, a Roman jest lingwistą i właśnie wrócił z Monachium. Polecili go nasi wspólni znajomi. Od pierwszego wejrzenia, od pierwszej filiżanki kawy, poczuliśmy się tak, jakbyśmy znali się całe życie. Rok wcześniej Cyganka z wyspy Milos przepowiedziała mi tę miłość. Powiedziała: "Twój mąż przyjdzie do twojego domu". "A kim on będzie, hydraulikiem czy elektrykiem?" - roześmiałam się. "Nie - ona na to - poznasz go przez wspólnych znajomych". I tak się stało. Jesteśmy małżeństwem od dziesięciu lat. Nasz syn Mark ma osiem lat. Dla naszej rodziny jest Bożym błogosławieństwem .

Nawiasem mówiąc, to właśnie inicjatywa Romana zapoczątkowała ruch wolontariuszy, który później przerodził się w międzynarodową misję pomocy Ukraińcom "Be the Light".

A stało się to tak: 24 lutego o 5 rano naszego sześcioletniego syna Marko obudziły wybuchy: "Mamo, co to jest?". "Wojna, synku". Następnego dnia wyjechaliśmy do zachodniej Ukrainy. Jedynym miejscem, w którym udało nam się znaleźć nocleg, była Worochta. Rano Roman poszedł do miasta kupić jedzenie, ale półki w sklepach były puste. A ludzie przychodzili i przychodzili...

Pierwszego dnia przybyło dwa tysiące uchodźców wewnętrznych, tydzień później było ich już pięć tysięcy. Roman powiedział: "Musimy utworzyć punkt pomocy i wykorzystać wszystkie nasze kontakty i zasoby. W przeciwnym razie wkrótce w mieście zapanuje głód". Wokół nas zebrało się wielu ludzi, zarówno miejscowych, jak przyjezdnych z Mariupola, Melitopola i Enerhodaru. W Worochcie nadal znajduje się magazyn, w którym ludzie z kartami osób wewnętrznie przesiedlonych mogą dostać wszystko, czego potrzebują: rzeczy, żywność, produkty higieniczne, ubrania. Wspólnie z lokalnymi władzami udało nam się przekształcić ośrodek rekreacyjny w stałe, bezpłatne miejsce zakwaterowania dla takich osób. Zapewniamy trzy posiłki dziennie oraz opiekę medyczną dla chorych i starszych. Worochta to prawdziwy kurort. Jednak nie da się tam zatrzymać ludzi na lata, dlatego teraz staramy się powoli angażować przesiedleńców w prawdziwe życie, pracę i wolontariat. Wielu z tych, którym pomogliśmy, teraz też chce pomagać.

Jestem bardzo dumna także z tego, że do naszej misji dołączyli ukraińscy ministrowie i urzędnicy wysokiego szczebla, znany producent i aktor Andy Cohen oraz producent Charles Wessler, który zdobył Oscara za film "Green Book". I nasz głównodowodzący Walerij Załużny, z którego wsparciem nasza misja może pomóc nie tylko cywilom, ale także żołnierzom na froncie.

Poza działalnością centrum humanitarnego w Worochcie - dostarczamy pomoc: żywność, leki, produkty higieniczne do innych regionów. I sami tam jeździmy, by dostarczyć te rzeczy osobom, które ich potrzebują. Tam, gdzie jest niebezpieczeństwo - Kostantyniwka, Kupiańsk, Czasiw Jar, Bahmut - mój mąż jedzie ze swoim zespołem, a ja zostaję z dzieckiem. Roman jest koordynatorem kryzysowym ONZ i inicjatorem wielu projektów. Pracuje również w wywiadzie międzynarodowym. Innymi słowy, to on utrzymuje naszą rodzinę. Ja od prawie dwóch lat od Fundacji ONZ za moją pracę wolontariacką nie dostałam nic.

Kiedyś z powodzeniem pracowałam jako artystka, kuratorka i koordynatorka projektów. Jednak od dwóch lat nie jestem w stanie tego robić, ponieważ każdy dzień jest teraz poświęcony misji.  

ДГ: Але ж ви все одно пишете?

KK: Obecnie pracuję nad nową serią prac poświęconych doświadczeniom wojennym. Nasze archiwum zawiera niesamowite historie, o których w odpowiednim czasie dowie się cały świat. Na przykład o konwoju, który został ostrzelany w pobliżu Makarowa. Byli w nim starsi ludzie i samochody z napisem "DZIECI", ale to nie powstrzymało Buriatów, którzy otworzyli ogień z czołgów i transporterów opancerzonych. Jedna babcia została tak poraniona, że części jej ciała poleciały na wnuki. Kiedy wyciągnięto ją z samochodu, jeszcze żywą, błagała: "Dobijcie mnie". Jeden z wrogów odpowiedział: "Nie, nie jesteśmy mordercami". A swojemu towarzyszowi powiedział: "Ona nie dożyje poranka". "Kim ty jesteś, żeby decydować, jak długo mam żyć!?" - oburzyła się ta piękna, starsza kobieta. I przeżyła, na przekór wrogowi. Teraz jest w Niemczech ze swoją rodziną.

Była też inna historia, Oleny Samojlenko, która w pojedynkę wyprowadziła cały konwój spod ostrzału. Miała 33 lata, pochodziła ze Zdviżywki. Rosjanie najechali ich wioskę, czołgi stały na każdym podwórku. Ludzie ukrywali się w piwnicach przez dwa tygodnie i zaczęli głodować. Potem ci, którzy mieli małe dzieci, próbowali w nocy uciekać do tych, w których gospodarstwach były krowy, ale zostali postrzeleni w nogi. Nie mieli nic do stracenia, więc postanowili wyjechać w konwoju. Wtedy nie mogliśmy do nich dotrzeć, te osady były pod kontrolą Czeczenów. W pobliżu Makarowa konwój znalazł się pod ostrzałem. Żaden z tych w pierwszych samochodach nie przeżył - zostali po prostu rozerwani na strzępy. Ich szczątki wyciągano z samochodów i zakopywano przy drodze, a rannych zostawiano na ziemi, by umarli. Pewna kobieta postanowiła spróbować uratować ocalałych. Jej mąż miał roztrzaskaną głowę, najstarszy syn był w szoku. Była przerażona, że Rosjanie zgwałcą i zabiją jej córkę - nastolatkę, prawdziwą piękność. Jej najmłodsze dziecko miało trzy lata. Przekradła się więc nocą przez trzciny do sąsiedniej wioski i zabrała ze sobą tylu, ilu mogła. Ale jak zabrać tych, którzy nie mogą chodzić? Zaryzykowała życie i poszła negocjować z Rosjanami, by pozwolili jej zabrać rannych. Przekonała ich, dali jej nawet samochód! Zaciągnęła dzieci i dorosłych - rannych i krwawiących - do samochodu, usiadła za kierownicą i zawiozła ich do szpitala. A potem wracała po innych. Odbyła pięć lub sześć takich podróży i uratowała cały konwój. Sama. Takie historie pozostają w pamięci na zawsze.

Podobnie jak historia o strażnikiem granicznym. Proszę sobie tylko wyobrazić: trzeciego dnia wojny spotykamy naszą pierwszą ciężarówkę z pomocą humanitarną na granicy z Rumunią. Strażnik graniczny, patrząc na nasze paszporty - mój i mojego sześcioletniego syna - pyta: "Co tu robicie, jesteście Amerykanami. Dlaczego nie wyjedziecie?". "I co, zostawić wszystkich na śmierć, wyjechać z Ukrainy? Kto nam pomoże, jeśli wszyscy wyjadą?" Byłam zaskoczona: ten dorosły mężczyzna nagle... zaczął płakać.

ДГ: Варіант виїзду ви взагалі не розглядали?

KK: Pomogliśmy w wyjeździe wielu rodzinom, ale sami zdecydowaliśmy się zostać. To był świadomy wybór dla wszystkich, nawet dla Marka. Już na początku odbyłam z nim poważną rozmowę i zapytałam wprost, czy chce, abym wywiozła go za granicę. Powiedział, że zostanie z tatą i będzie bronił Ukrainy. I tak się stało. Jest z nami już od dwóch lat, rozładowuje ciężarówki i dostarcza rzeczy dzieciom, które przyjechały ze wschodu. Patrząc im w oczy, słuchając ich historii, zawsze mówi: "Mamo, nie możemy teraz nigdzie jechać. Jest jeszcze tylu ludzi, którym trzeba pomóc! Kiedy wojna się skończy, pojedziemy nad morze". Mark ma nawet medal od Załużnego za pomoc Ukrainie. Nasz syn ma własną misję i jesteśmy z niego bardzo dumni, dlatego nawet nie mówimy o wyjeździe do USA. Dziennikarze nazywają mnie "symbolem Ukrainy", ponieważ stela "Niepodległość" ma moje rysy. Więc niech mi pani odpowie: Jeśli ja, symbol kraju, ucieknę, to co stanie się z Ukrainą?

Od 18 lat pomaga potrzebującym. Adriana Porowska jest znaną w Polsce pracowniczką socjalną, dyrektorką Kamiliańskiej Misji Pomocy Społecznej i wolontariuszką. Przed inwazją na pełną skalę ratowała bezdomnych w Warszawie. Po wybuchu wojny pomagała Ukraińcom, którzy uciekli do Polski przed rosyjskimi bombami. I ciągle to robi.

Natalia Żukowska: W Warszawie wzrosła liczba bezdomnych. Wśród nich są m.in. Ukraińcy. Kim są ci ludzie? Dlaczego wybierają takie życie?

Adriana Porowska: Nikt nie wybiera bezdomności. Często są to ludzie z problemami psychicznymi. Nie mają siły woli i chęci walki o poprawę swojego losu. Wielu osobom, które przyjeżdżają do Polski, by ukryć się przed wojną, jest bardzo ciężko. Nie mówią po polsku, niektórzy stracili majątek, a nawet krewnych. Nie mają poczucia bezpieczeństwa. Do niedawna takie osoby miały zapewnione mieszkania tymczasowe. Teraz jednak takich możliwości jest coraz mniej. Ceny wynajmu w Polsce, a zwłaszcza w Warszawie, drastycznie wzrosły. Za małe mieszkanie o powierzchni 40 metrów kwadratowych trzeba zapłacić cztery tysiące złotych. Do tej kwoty należy doliczyć tzw. kaucję za miesiąc lub nawet dwa. Czyli, aby wynająć mieszkanie, człowiek musi mieć 10 tysięcy złotych. Dla wielu ludzi jest to bardzo trudne. Inną kategorią osób, które trafiają na ulicę są osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków. Tutaj staramy się zaangażować pomoc psychologiczną i terapeutyczną. Przy okazji szukamy specjalistów mówiących po ukraińsku, żeby ludzie mogli rozmawiać o swoich problemach w ojczystym języku.

NŻ: Pomagacie uchodźcom z Ukrainy od początku wojny. Jak ta pomoc wyglądała?

AP: Od pierwszych dni wojny byłam na Dworcu Zachodnim i koordynowałem pracę. Wyobraź sobie, że codziennie spotykaliśmy tam od 8 do 10 tysięcy ludzi. Potrzebowali prawie wszystkiego. Ci ludzie siadali na ławce lub na swoim dobytku i mówili: "Nie wiem, co dalej robić". Byli też tacy, którzy chcieli wyjechać do innego kraju europejskiego do swoich krewnych lub tych, którzy zaoferowali im azyl. Im również pomagaliśmy. Ale pewnego dnia zauważyłam, że wokół panował chaos: wszyscy gdzieś biegali i nie było jasne, kto tu rządzi. Tak wpadłam na pomysł, by podzielić wolontariuszy na trzy grupy. Najważniejsi byli ci, którzy mówili po ukraińsku lub rosyjsku. Ci ochotnicy nosili czerwone kamizelki. Niebiescy to ci, którzy pomagali nosić walizki i wspierali osoby niepełnosprawne. Wolontariusze w zielonych kamizelkach podchodzili i oferowali pomoc na miejscu. Mieliśmy ulotki z mapą dworca, na której zaznaczone były miejsca z darmowym Wi-Fi, toalety, punkty wydawania kart telefonicznych, punkty z jedzeniem i herbatą oraz miejsca odpoczynku.

NŻ: Spotkała Pani tysiące ludzi. Jaka historia zrobiła na Pani największe wrażenie?

AP: Kiedyś na dworcu autobusowym zatrzymała mnie starsza kobieta. Miała ponad 80 lat. Ledwo mogła chodzić. Chwyciła za rękę i poprosiła, żebym pomogła jej nieść bagaż. Okazało się, że jej autobusu nie było. Myślała, że odjechał. Krzyczała, że są w nim dzieci. Wyobraź sobie: stacja jest ogromna, panuje duży ruch, a jej autobus odjechał. Po 40 minutach szukania okazało się, że zaparkował w innym miejscu. Czekały w nim wnuki babci: najstarszy wyglądał na 10 lat, mieli wiele rzeczy, w tym materac przewiązany sznurkiem.Pamiętam też 20-letnią dziewczynę. Spotkaliśmy ją na dworcu, jechała do Paryża do mężczyzny, któego poznała w mediach społecznościowych. Zapytałam: - Czy to na pewno jest dobry pomysł, żeby jechać do kogoś, kogo nie znasz? Nie wiesz, kim jest. Na szczęście zadzwoniła do rodziców: - Oni też uważają, ze to zły pomysł.Co mam robić?Miała tylko jeden mały plecak, w nim najpotrzebniejsze rzeczy. Znależliśmy jej mieszkanie, pracę i szkołę.
W podziękowaniu przyniosła mi ukraińską tabliczkę czekolady. Jak mogłam się nie rozpłakać? W końcu wyjechała do Holandii. Nadal utrzymuję z nią kontakt. Takich historii jest wiele.
 

NŻ: Jak zmienił się stosunek Polaków do Ukraińców?

AP: W rzeczywistości stosunek do Ukraińców się nie zmienił. Są tylko ludzie, którzy mają tendencję do pisania negatywnych komentarzy, na przykład w mediach społecznościowych. Kiedy je widzę, od razu piszę, co myślę. Staram się reagować i pokazywać, że to nie jest opinia większości Polaków. Nie zdziwiłabym się, gdyby ci, którzy piszą negatywne rzeczy o Ukraińcach, byli przedstawicielami rosyjskiej propagandy. Ich celem jest sianie paniki i wrogości między Polakami a Ukraińcami. Chcą pokazać, że Ukraińcy nas wykorzystują albo że Polacy krzywdzą Ukraińców. Wszyscy wiemy, że w każdym kraju są dobrzy i źli ludzie. Tak jak w Polsce i w Ukrainie.

NŻ: Według najnowszych badań społecznych prawie 70% Polaków popiera przyjęcie uchodźców z Ukrainy, a 25% jest temu przeciwna. Takie są są wyniki sondażu CBOS. Jak Pani zdaniem wygląda obecnie sytuacja z poparciem Polaków dla Ukraińców?

AP: Wciąż jesteśmy na Dworcu Zachodnim w Warszawie. Mamy zgodę wojewody mazowieckiego. Wraz z początkiem zimy liczba Ukraińców podróżujących do Polski może wzrosnąć. Będziemy obecni na dworcu co najmniej do końca lutego. Obecnie potrzeby i zakres pomocy są różne. Generalnie pomagamy w nauce języka polskiego i znalezieniu pracy. Mamy ukraińską przestrzeń coworkingową. Zorganizowaliśmy miejsca pracy dla dziewczyn z Ukrainy. Wynajęłyśmy pokój i teraz pracuje tam fryzjerka, dziewczyny robią manicure, jest kosmetyczka. Kobiety mogą zarabiać pieniądze. Kiedy przychodzę do nich na kawę, robię sobie paznokcie. Mamy też możliwość wynajmowania mieszkań dla kobiet z dziećmi. To wszystko dzięki mojemu projektowi z Tajwanem. Jesteśmy organizacją katolicką, ale zaprzyjaźniliśmy się z buddystami, którzy przekazują pieniądze na pomoc kobietom z Ukrainy. Mamy kilka takich mieszkań. Spotykaliśmy też czasem nastolatki bez opieki na dworcu. W Polsce, zgodnie z prawem, dzieci poniżej 18 roku życia są nieletnie. Takie dzieci mogą więc zostać objęte dozorem policyjnym. Ale żeby tego uniknąć, czasami zabierałam je do swojego domu. Później przyjeżdżali po nie rodzice.

NŻ: Czy przybywają teraz nowi uchodźcy? Kim są i skąd pochodzą?

AP: Trzy tygodnie temu tak było. Jednak teraz nie wszyscy proszą o pomoc wolontariuszy. Czasami ktoś przychodzi na herbatę, po kanapkę lub po prostu odetchnąć, wydrukować bilet i porozmawiać. Czasami ktoś przychodzi tylko zmierzyć ciśnienie krwi lub wziąć tabletkę na ból głowy. Każdego dnia przychodzi około 160 osób. Niektórzy wracają do Ukrainy. Są też tacy, którzy wrócili z Ameryki do Polski. Znam dwie takie rodziny. Jedna wróciła po miesiącu. Zdali sobie sprawę, że w Ameryce na pewno będzie im trudniej. Pomogłam im znaleźć pracę i wynająć dom.

NŻ: Co daje Ci siłę?  

AP: Zaczęłam pracować w 2006 roku. Kiedyś dziennikarz zapytał mnie o to, a ja mu powiedziałam, że mój mąż był bardzo zirytowany moją ciągłą nieobecnością w domu. Pomaganie jest po prostu częścią mojego życia. Zawsze byłam osobą, która pomagała innym. Nie mogę stać z boku, gdy ktoś ma kłopoty lub gdy dzieje się niesprawiedliwość. Po prostu kocham ludzi. Niedawno przechodziłam obok stacji kolejowej ze znajomym. Na jednej z ławek zauważyłam matkę z dwójką dzieci i kotem. Poprosiłam znajomego, żeby na mnie poczekał, podeszłam do nich i porozmawiałam. Okazało się, że siedzieli tam od dwóch dni. Zjedli kanapki, ktoś przyniósł im herbatę, ale nikt ich nie zapytał, czy mają dokąd pójść. Mój przyjaciel powiedział wtedy do mnie: "To niesamowite, że ich zauważyłaś. Widzisz rzeczy, których inni ludzie nie widzą".

NŻ: Jak rodzina reaguje na Twoją pracę?

AP: Mam męża i syna. Są przyzwyczajeni do tego rytmu życia. Syn praktycznie dorastał tam, gdzie pracuję. Kiedy był mały, bardzo często chorował, więc był tutaj ze mną. Kiedyś był nawet o nim reportaż. Dziennikarze, którzy przyszli nakręcić materiał o bezdomnych, zauważyli go i zapytali: "Wiesz, kto to jest bezdomny?". Odpowiedział, że to Józef, Marian i pan Krzysztof. Znając imiona tych wszystkich ludzi, jako dziecko nie potrafił zdefiniować pojęcia "bezdomność", ale znał ich marzenia i potrzeby. Teraz ma 17 lat, uprawia różne sporty i ma wielu przyjaciół. Nie wiem, kim zostanie w życiu. Ale myślę, że pewnego dnia będzie robił to co ja. Czasami mówię mu, żeby został weterynarzem, bo te koty potrzebują pomocy, albo prawnikiem, a wtedy będzie pomagał mi w skomplikowanych sprawach. A może zostanie lekarzem? Wtedy razem pojedziemy do Afryki pomagać ludziom.

NŻ: O czym należy pamiętać pomagając innym?

AP: Przede wszystkim wystarczy zapytać: "Jak mogę ci pomóc?". To nie jest trudne. Kiedyś spotkałam parę na stacji kolejowej, przez długi czas nie odpowiadali na to pytanie. Długo nie chcieli powiedzieć, dokąd się wybierają. W końcu zwierzyli się, że do Rosji. To była dla nich trudna decyzja, ale zostali tam ich dwaj synowie. I powiedzieli, że nie mają nic i nikogo innego. Oczywiście nie miałam prawa ich powstrzymywać. W takich przypadkach po prostu mówię ludziom, jakie jest ryzyko, jeśli podejmą konkretną decyzję. Ale wybór należy do człowieka.

NŻ: Przypuszczałaś, że w kraju sąsiadującym z Polską wybuchnie tak krwawa wojna?

AP: Nie przyszło mi to do głowy. A teraz wiem, że coś takiego może się zdarzyć w całej Europie. Rosja i Białoruś są ogromnym zagrożeniem dla nas wszystkich. Musimy coś z tym zrobić i być przygotowani. Ale musimy też mieć wielu przyjaciół. Wierzę, że przyjaźń polsko-ukraińska przetrwa, choć widzę, co się dzieje na granicy. Rozumiem pracowników firm transportowych, każdy walczy o swoje interesy. Ale moim zdaniem sprawa blokady musi być bardzo szybko rozwiązana przez naszych przywódców, ukraińskich i polskich, by nie wykorzystywała tego rosyjska propaganda. Bo zarówno Ukraińcy, jak Polacy mogą na tym bardzo ucierpieć. Dla mnie byłaby to wielka osobista porażka, ponieważ wiele poświęciłam w ciągu tych dwóch lat. Nie pracowałam przez 8 godzin dziennie, pomagałam przez 20 godzin non stop. Poświęciłam życie zawodowe i osobiste. I wiem na pewno, że moja przyjaźń z Ukraińcami jest silna i szczera.

NŻ: O czym marzysz?

AP: Zawodowo mam dwa marzenia. Pierwszym jest posiadanie budynku, w którym mogłabym zorganizować opiekę przedszpitalną i poszpitalną dla osób samotnych. To duży projekt, potrzebuję na niego 6 milionów złotych. Bardzo też chciałbym stworzyć centrum wolontariatu dla całego świata. Szkoliłabym w Polsce ludzi, którzy chcą być wolontariuszami i mogliby natychmiast pojechać na miejsce jakiejś katastrofy humanitarnej. A osobiście? Chciałbym, żeby mój syn był dobrym, mądrym, szczęśliwym człowiekiem. Moja siostra ma urodzić kolejne dziecko w maju - chciałabym, żeby urodziło się zdrowe i żeby to była dziewczynka, ponieważ do tej pory rodziłyśmy tylko chłopców. No i oczywiście marzę o tym, żeby wojna się skończyła, żeby Polską rządzili rozsądni ludzie i byśmy razem pokazali siłę i jedność, co sprawi, że Putin szybciej się wycofa. Świat musi nam pomóc pokonać to zło.

Ile jest wdów w naszym społeczeństwie po ośmiu latach wojny w Donbasie i dwóch latach wojny na pełną skalę? Nie mniej niż liczba flag powiewających na grobach ukraińskich żołnierzy. Kobiety zastępują swoich mężów w codziennych sprawach kraju ogarniętego wojną - w rodzicielstwie, utrzymaniu rodziny, obronie. Ale czy radzą sobie z własną stratą?

- Tak, możesz to zrobić, po prostu walcz! - mówi Tetiana Czornowoł, dziennikarka, polityczka i oficer wojska, wdowa po poległym bohaterze. Opowiedziała Sestrom o swojej walce.

Obgadywali mnie za plecami: "Dostała pieniądze za śmierć męża!"

Gdyby nie wojna, w tym roku Tetiana i Mykoła obchodziliby 21. rocznicę ślubu.

Na Facebooku Tetiana wspomina: "Miałam wielkie wesele. Miałam piękną suknię... była wypożyczona, droga. Po ślubie nie wiedziałam, jak ją zwrócić: była przypalona, pokryta woskiem i winem, aie miałam pieniędzy, żeby ją odkupić... Co robić? Dół spódnicy były czarny od dzikich tańców... Najszczęśliwszym, najbardziej intymnym wspomnieniem z wesela jest to, jak na drugi dzień klęczeliśmy z Mykołą przed wanną, ramię w ramię, i praliśmy w niej tych siedem spódnic, na które składała się suknia. Umyliśmy ją i oddaliśmy, zapłaciliśmy niewielką karę. Miło przypominać sobie, jak ją praliśmy. Warto było żyć i wyjść za mąż tylko dla tej chwili.

Mykoła Berezowyj, mąż Tetiany, bojownik batalionu Azow, został zabity w pobliżu Iłowajska 10 sierpnia 2014 r.

Została sama z dwójką dzieci, 11-letnią Iwanną i 3-letnim Ustymem. I z niewypowiedzianym żalem. - Zamykałam się w łazience i płakałam - mówi. - Tak bardzo tęskniłam za mężem, bolało mnie to każdego dnia. Noc po nocy druga połowa naszego małżeńskiego łóżka pozostawała pusta. Było trochę łatwiej, gdy położyłam tam nasze najmłodsze dziecko.

Potem Tatiana zderzyła się z ludzką z hipokryzją. Ludzie gadali za jej plecami: "Dostała za to pieniądze!".

- Z jakiegoś powodu, choć byłam wdową, traktowali mnie źle. A przez to było jeszcze trudniej...

Próbowała dowiedzieć się, skąd ta niechęć. Dlaczego ludzie nie wspierają jej, tylko odpychają takich jak ona?

- Czym innym jest rozwód, a czym innym utrata męża. Kiedy ludzie się rozwodzą, kończy się ich związek; to po prostu problem życiowy - zastanawia się Tatiana - Ale kiedy umiera ukochany mężczyzna, w grę wchodzą zupełnie inne mechanizmy. Dlaczego tak się dzieje? Być może to cecha ludzkiej natury. Na przykład w Chinach wdowy są tradycyjnie źle traktowane, nawet tego nie ukrywają. W naszym kraju inni starają się wykończyć samotną kobietę, co może zrujnować jej życie. Tak było przynajmniej w moim przypadku. Nie udało mi się już znaleźć innego partnera...

Gdyby nie moje dzieci, mogłabym się zabić

Tetiana pracowała jako dziennikarka, ujawniała korupcję prezydenta Wiktora Janukowycza, a podczas Rewolucji Godności stała się jedną z jej najbardziej znanych postaci. Latem 2014 roku jako żołnierka pułku Azow wzięła udział w wyzwoleniu Mariupola, a w październiku 2014 roku została wybrana do parlamentu z listy młodego wówczas Frontu Ludowego. Została pełnomocniczką rządu ds. polityki antykorupcyjnej oraz osobistą doradczynią ministra spraw wewnętrznych. Jednak jej role publiczne tylko zwielokrotniły negatywny klimat wokół niej, który ujawnił się po stracie męża. Ludzie zaczęli dyskutować o niej nie tylko w kuchni, lecz także w mediach.

- Kiedy otrzymałam zasiłek pośmiertny za męża, jeden z głównych ukraińskich serwisów informacyjnych opublikował wiadomość, że działaczka antykorupcyjna Chornowoł wzbogaciła się o milion w ciągu roku - wspomina Tetiana. - Nie wyjaśnili, że to był zasiłek pośmiertny. Jak czytelnik mógł to odebrać? Tylko tak, że działaczka antykorupcyjna stała się skorumpowanym urzędnikiem. To był dla mnie duży cios psychiczny.

W tym czasie Tetiana często mówiła o stracie męża w swoich wystąpieniach i telewizji.

- Pamiętałam o moim mężu i jego śmierci, ponieważ kiedy się o tym pamięta, wydaje się, że przywraca to do życia jakąś jego część - uważa. Pewnego razu w programie telewizyjnym znany prezenter oskarżył Tetianę o spekulowanie na pamięci o jej zmarłym mężu. - Zaczął mówić całemu krajowi, że lansuję się na śmierci mojego męża. Jak wdowa może tego słuchać? Każdego dnia widzę oczy moich dzieci, które straciły ojca. On siedzi sobie w ciepłym studiu, nękając mnie niesprawiedliwymi słowami, a w tym samym czasie ludzie dzwonią na antenie, by go wspierać. Możesz to sobie wyobrazić?

Choć w polityce odniosła sukces, Tetiana była głęboko przygnębiona. By nie zwariować, pracowała na okrągło: - W ciągu pięciu lat, kiedy byłam posłanką do parlamentu, nigdy nie byłam na wakacjach, na żadnej imprezie, nawet w odwiedzinach.

Przygotowuje ramy prawne dla zwrotu do budżetu państwa pieniędzy skradzionych przez Janukowycza i jego współpracowników. 28 stycznia 2015 r. Państwowa Służba Monitoringu Finansowego zablokowała 1,42 mld USD na rachunkach ludzi powiązanych z Wiktorem Janukowyczem, bliskimi mu urzędnikami i ich współpracownikami. Te pieniądze objął legalny zwrot środków na rachunki państwowe. W kraju, w którym nawet po zwycięstwie Rewolucji Godności wielu prorosyjskich polityków pozostało w parlamencie i miało silny wpływ na agencje rządowe i media, coś takiego niełatwo było przeprowadzić.

- Czułam się bardzo źle. Brakowało mi podstawowego wsparcia, ludzie obrzucali mnie błotem - za wszystkie te dobre rzeczy, które próbowałam zrobić dla mojego kraju. Kiedy robisz coś takiego, niektórzy bogaci wujkowie tracą swoje majątki. Jeśli pieniądze trafiają do budżetu państwa, oznacza to, że znikają w czyjejś kieszeni. Dlatego byłam wtedy tak bardzo wkurzona. Mało kogo w tym kraju obrzucano błotem tak jak mnie. A nie miałam już przy boku męża, który zawsze mnie wspierał. To nie było życie, to było piekło. Gdyby nie moje dzieci, mogłabym się zabić.

Dlaczego śmieją się z mojej mamy? - moja córka nie mogła tego zrozumieć

W 2016 r. udało się odzyskać część pieniędzy skradzionych przez ekipę Janukowycza - budżet państwa na 2017 r. zyskał 10,5 mld hrywien ze specjalnej konfiskaty środków skorumpowanych urzędników. Część tych pieniędzy została potem wydana na obronę kraju. Aby odwrócić uwagę od złych myśli, Tetiana postanowiła studiować wojskowość:

- W 2018 roku ukończyłam kurs oficerów artylerii rezerwy. Już w 2014 roku, na linii frontu, zdawałam sobie sprawę, że ta wojna nie zakończy się tak łatwo. Spodziewałam się wielkiej wojny i rosyjskiej agresji. Byłam ich pewna już wtedy, gdy byłam nastolatką.

2019 był kolejnym trudnym rokiem, który Tetiana musiała przetrwać - tym razem z powodu jej działalności politycznej. Podczas kampanii prezydenckiej do walki z przeciwnikami politycznymi stosowano brudne metody. Rodzina poległego bohatera Mykoły Berezowycza nie była na to gotowa. Pewnego zimowego dnia, podczas wakacji u dziadków w Bukowli, w jednym z centralnych kanałów telewizyjnych córka Tetiany zobaczyła satyryczny skecz. Tematem żartów była jej mama.

- Występuje "Kwartał 95" [ukraiński kabaret - red.]. Pokazują mnie, jakieś pojedyncze ujęcia, niekorzystne zdjęcia. Wszyscy wokół mnie się śmieją, ha-ha! - chorzy psychicznie ludzie zostali wybrani do Rady Najwyższej... Moja córka widzi, jak się ze mnie naśmiewają, zaczyna płakać i pyta tatę: "Dlaczego śmieją się z mojej mamy?". To było straszne!

By się nie załamać, Tetiana wyjęła sztalugi, farby i zaczęła malować. Obrazami dzieliła się na Facebooku. Najczęściej malowała samą siebie - silną, piękną i pewną siebie, w czerwonej sukience i z karabinem maszynowym. - To była prawdziwa rehabilitacja, bo uciekałam w świat, który malowałam. Wszystkie moje obrazy afirmują życie.

Na koncie osobistym mam pięć czołgów wroga. Ale to nie wystarczy

W 2019 r. do władzy doszedł Wołodymyr Zełenski i jego partia Sługa Narodu. Zmienia się rząd, prokuratura, organy śledcze i podejście do postrzegania najnowszej historii. Sprawy Majdanu powracają w nieoczekiwany sposób: w kwietniu 2020 r. Tetiana dostaje zawiadomienie o wszczęciu przeciwko niej postępowania karnego w sprawie rzekomego podpalenia biura Partii Regionów [partia Janukowycza - red.]. W mediach robi wrażenie silnej, jak zawsze. - Zabijali mnie na Majdanie, a w 2014 r. byłam też na froncie i kilka razy próbowali mnie wsadzić do więzienia. Jestem weteranką trzech rewolucji - komentuje Tetiana. Nadal studiuje wojskowość.

- Tuż przed inwazją przekwalifikowałam się na strzelca przeciwpancernego. Byłem pewna, że główna bitwa odbędzie się w pobliżu Kijowa, a reszta to tylko odwracanie uwagi. Byłam absolutnie pewna, że nastąpi główny atak czołgów z Czarnobyla na prawym brzegu Dniepru. Wszystko, co można było zrobić w tym czasie, to zainstalować broń przeciwczołgową. Ponieważ byłam członkinią Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony, wiedziałam, że najlepsza broń przeciwczołgowa była produkowana w kraju. Tak więc zaledwie dwa tygodnie przed rozpoczęciem wojny ukończyłam kurs przeciwpancerny w punkcie kontrolnym "Łucz". Kiedy rozpoczęła się rosyjska inwazja na pełną skalę, podporucznik Czornowoł zabrała swojego 12-letniego syna do rodziców i pojechała na front. Już w pierwszych dniach walczyła z przeciwpancernym systemem rakietowym Stugna na ramieniu.

- To duży, stukilogramowy karabin snajperski o zasięgu 5 kilometrów, z którego strzela się do czołgów i innych pojazdów opancerzonych. Pocisk jest naprowadzany laserem. Ja prowadzę ten pocisk, aż trafi - objaśnia Tetiana. Wkrótce po rozpoczęciu inwazji na pełną skalę stała się w strzelaniu prawdziwą profesjonalistką: Na osobistym koncie mam pięć czołgów. To oczywiście za mało. Ale uwierz mi, to dużo pracy... Przyznaje, że znalezienie się w armii pomogło jej właściwie oceniać swoją rolę.

- Kobiecie trudniej spełnić się w męskiej drużynie, ale są na to sposoby. Wiele dziewczyn chce biegać z chłopakami w kamizelkach kuloodpornych z karabinami maszynowymi, strzelając z bliska do wroga. Ale naturą mężczyzny jest zawsze chronić kobietę, a udział kobiety w walce wręcz wywołuje u mężczyzn pewien dyskomfort. Dlatego chcę powiedzieć kobietom jedną rzecz: Bardzo ważna jest specjalizacja. Kiedy kobieta ma specjalizację potrzebną na linii frontu, jest na swoim miejscu.

Dziś Tetiana jest starszym porucznikiem i dowódcą plutonu przeciwpancernego. Pod jej komendą służą dziesiątki ludzi.

- Kobiecie z pewnością trudno jest dowodzić mężczyznami - mówi Tetiana. - Szczerze mówiąc, nie rozumiem, dlaczego natura potraktowała mnie tak niesprawiedliwie, czyniąc kobietą (śmiech), ale już się do tego przyzwyczaiłam. Chciałabym być bardziej zręczna. Czuję, że brakuje mi wiedzy, nie mam czasu na naukę wszystkiego. W rzeczywistości jestem przeciętnym graczem. Oczywiście nie jestem najgorszym strzelcem przeciwpancernym, nie jestem też najgorszym dowódcą plutonu przeciwpancernego, ale nie jestem też najlepsza. Mam kompleks ucznia klasy "A", a chcę być najlepsza.

Mój Mykoła jest teraz dla mnie bardziej żywy niż nawet pięć lat temu

Postępowanie karne przeciwko Tetianie Czornowoł zostało zawieszone na czas wojny. Skupienie się na wypędzenia wroga z Ukrainy pomogło jej odnaleźć sens po śmierci męża.

- Jestem gladiatorem - żyję z dnia na dzień. Dzięki Bogu, że wojna zaczęła się w czasie gdy dzieci są już duże, mogę się o nie mniej martwić. Łatwo żyć z dnia na dzień. Życie ma zupełnie inne kolory. Problemy nie przeszkadzają tak bardzo, ciężar odpowiedzialności za jutro tak mocno już nie uwiera, po prostu cieszysz się dniem dzisiejszym. Życie nabiera zupełnie nowych barw. Zdałam sobie sprawę, że po to się urodziłam! Przygotowywałam się do tego przez całe życie. To moja praca, to co lubię i robię najlepiej.

Lubię chodzić na zwiady, ukrywać się, zajmować pozycje i żyć w trudnych warunkach, testować swoją wytrzymałość. Uwielbiam to uczucie, które towarzyszy walka. A Stugna [ukraiński pocisk przeciwpancerny - red.] daje mi to uczucie

- Jesteś bardzo blisko wroga. Widzisz, gdzie strzelasz i jaki jest rezultat twojej pracy.

Dziś Tetiana uczy się latać myśliwcem F16. Marzy o przemarszu przez Chreszczatyk [centralna ulica Kijowa - red.] w Marszu Zwycięstwa. I o wyzwoleniu Krymu.

Jednak swoje najbardziej intymne marzenia dzieli z Mykołą.

- Łapię się na myśli, że nie postrzegam go już jako martwego. Teraz jest dla mnie bardziej żywy niż choćby pięć lat temu. Śnię o nim. Patrzę na jego zdjęcie ze szczególną miłością. Mówię do niego na głos, czasami rozmawiam z jednym z moich kolegów tak, jakby Mykoła był mną. Jest jakaś usterka. Wypowiadam jego imię i myślę: "O mój Boże!".

Podczas ostrzału nasz nowy dom został trafiony. Już go nie ma

Ukraińscy widzowie pamiętają Irynę Łytwyn-Komarowską jako prezenterkę wiadomości sportowych na kanałach Nowy Kanał i Era TV. W ostatnich latach przed wojną na pełną skalę prowadziła również kursy aktorskie i scenopisarskie. W 2018 r. Iryna, jej mąż i córka przeprowadzili się do nowego domu, który sami zbudowali Irpieniu niedaleko Kijowa. I to właśnie tam dopadła ich wojna. Udało im się ewakuować w ostatniej chwili.

- Słyszeliśmy ogień karabinów maszynowych w pobliskim lesie - wspomina Iryna. - Przez pierwszych pięć dni wojny mieszkaliśmy w piwnicy naszych sąsiadów, bo w naszym domu nie było schronienia. 2 marca udało nam się wyjechać samochodem do Kijowa. Kilka dni później do naszego miasteczka przybyli kadyrowcy. Zostało tam czterech sąsiadów, z których dwóch wkrótce zmarło. Nasz nowy dom został trafiony podczas ataku moździerzowego. Doszczętnie spłonął.

Moja córka i ja byliśmy już wtedy daleko. Po ucieczce samochodem do Kijowa postanowiłyśmy pojechać dalej pociągiem. Wsiadłyśmy do pierwszego pociągu, który zobaczyłyśmy na stacji i tak wylądowałyśmy w Rachowie, w obwodzie zakarpackim. Najpierw dotarłyśmy do wioski przy samej granicy z Rumunią. Potem za radą lokalnych mieszkańców, którzy nie mogli poradzić sobie z napływem uchodźców, przekroczyłyśmy granicę pieszo. W Rumunii spotkałyśmy księdza, który umieścił nas w miejscowym kościele baptystów. Rozłożyli materace na podłodze w sali kościelnej. Byłam zagubiona. Nie miałam pojęcia, co robić i gdzie iść.

I wtedy zadzwoniła moja przyjaciółka. Podczas Euro 2012 poznała w Kijowie kilku Szwedów i od tamtej pory przyjaźniła się z jednym z nich, Frederikiem. Kiedyś nawet na jej prośbę podwiozłam go na lotnisko. A potem okazało się, że rodzina przyjaciela Frederika to rolnicy, którzy mają własny dom. Ci ludzie chcieli pomóc uchodźcom z Ukrainy - szukali kobiet z dziećmi, które byli gotowi przyjąć. Wkrótce napisał do mnie sam Frederik. Podał szczegóły i powiedział, że on i jego przyjaciele zebrali już pieniądze na bilety lotnicze dla nas. Niewiele się zastanawiając, wsiadłyśmy do samolotu - i wylądowałyśmy w Szwecji.

Główna zasada szwedzkiego życia: zero stresu

Małe szwedzkie miasteczko Västerås, w którym znajdowało się gospodarstwo, leży sto kilometrów od Sztokholmu. Ludzie, którzy nas ugościli, mają duży dom z XVIII wieku; mieszka w nim już ósme pokolenie rodziny. Na początku komunikowaliśmy się z nimi za pomocą gestów - ze stresu zapomniałam nawet podstawowych angielskich słów. Szwedzki był dla mnie językiem nieznanym i zupełnie niezrozumiałym.

Od razu powiedziano nam, że możemy zostać na farmie tak długo, jak chcemy. Mieszkaliśmy tam przez okrągły rok. Wiosną 2022 r. wielu ukraińskich uchodźców przybyło do Szwecji i zostało rozlokowanych na terenie całego kraju. Początkowo umieszczano ich w akademikach, następnie szukano mieszkań socjalnych. Obecnie w Västerås mieszka około 300 ukraińskich rodzin, większość w mieszkaniach socjalnych. O ile mi wiadomo, nie płacą czynszu ani rachunków za media. Moja córka i ja mogłyśmy pójść tą drogą, tyle że w takim przypadku byłybyśmy wielokrotnie przenoszone po całej Szwecji, nim otrzymałybyśmy mieszkanie socjalne. Pomyślałam, że jeśli to możliwe, zostaniemy w miejscu, do którego przyjechałyśmy.

Złożyłyśmy wniosek o status ochrony tymczasowej ochrony i zaczęłyśmy otrzymywać pomoc: 6 euro na osobę dorosłą i 5 euro na dziecko dziennie, czyli łącznie nieco ponad 300 euro miesięcznie dla mnie i dla mojej córki. Jak na tak drogi kraj to niewiele. Ale można przeżyć, ponieważ Ukraińcy mają w Szwecji wiele przywilejów: bezpłatne zakwaterowanie, darmowe podróże w obrębie gminy, pomoc w zakresie żywności i odzieży. Istnieją tu sklepy z używaną odzieżą, otwarte specjalnie dla Ukraińców. Można w nich dostać całkiem przyzwoite ubrania i meble z Ikea za darmo.

Uważam, że Szwecja jest jednym z najbardziej zorientowanych społecznie krajów na świecie. Wszystko jest tu pomyślane tak, by ludzie czuli się jak najbardziej komfortowo. Nawet jeśli nie znasz ani jednego szwedzkiego słowa, nie zgubisz się na dworcu, lotnisku czy na ulicy; przy tak wielu przeróżnych strzałkach i instrukcjach to niemożliwe. To samo dotyczy organizacji transportu publicznego i władz lokalnych: przez ponad półtora roku pobytu w Szwecji nigdzie nie widziałem kolejki. Szwedzi mówią, że ich główną zasadą w życiu jest "zero stresu". Gdziekolwiek jesteś, nie powinnaś czuć się zestresowana.

Jednak według Iryny trudno żyć w tym kraju bez znajomości szwedzkiego. Bez niego znalezienie dobrej pracy jest niemal niemożliwe.

- Jeśli znasz angielski, łatwiej będzie ci żyć w Szwecji, bo większość Szwedów mówi nim płynnie - mówi Iryna. - Ale nawet perfekcyjny angielski nie pomoże ci w znalezieniu pracy: do tego potrzebujesz szwedzkiego. Ze względu na dużą liczbę imigrantów otwarto tutaj specjalne kursy, które przygotowują ludzi od podstaw do poziomu wystarczającego do wejścia na rynek pracy. Te kursy obejmują 5-6 godzin szwedzkiego dziennie, jednak dla Ukraińców stały się dostępne dopiero niedawno. Wiosną i latem ubiegłego roku Szwedzi byli przekonani, że wojna nie potrwa długo, więc ich władze nie myślały o integrowaniu Ukraińców ze społeczeństwem. Sytuacja zmieniła się dopiero sześć miesięcy później, kiedy stało się jasne, że wojna potrwa długo. Tyle że wtedy już pracowałam, więc na kursy szwedzkiego się nie załapałam.

"Minionki" na szwedzkim cmentarzu

Pierwszą możliwością zarobku, jaką znalazła Iryna, było zbieranie siana i pielenie.

- Latem pracowałam na pół etatu w polu. Przy wyrywaniu chwastów robiłam 25 000 kroków dziennie - mówi Iryna. - Gdy zarobiłam pierwsze pieniądze, zdałam sobie sprawę, że nie chcę siedzieć na zasiłku i zastanawiać się, na jakie produkty mogę sobie pozwolić, a na jakie nie. Wtedy pojawiła się opcja pracy w fabryce: pakowałam siano dla koni do ośmiokilogramowych worków, które układałam jeden na drugim w kilku rzędach. Mam metr sześćdziesiąt wzrostu, więc musiałam podnosić je nad głowę, co było bardzo trudne. Przez długi czas nie mogłam zrozumieć, dlaczego dwumetrowi wikingowie, którzy pracowali ze mną na zmianie, ani razu nie pomyśleli, by mi pomóc. Dopiero kilka tygodni później nieśmiało zapytali mnie, czy nie miałbym nic przeciw temu, by to oni układali górne rzędy. Zapytałam wprost: "Dlaczego nie zasugerowaliście tego wcześniej?". Okazało się, że bali się mnie urazić. Szwecja to kraj feministyczny, w którym ofertę pomocy ze strony mężczyzny kobieta może uznać za zniewagę - myśląc, że w ten sposób chce podkreślić, że jest od niej silniejszy.

Pięć miesięcy pracy w fabryce to był dla mnie ciężki czas. Byłam bardzo zmęczona. Ciągle wdychałam pyłki z siana, więc nabawiłam się chronicznego, alergicznego kaszlu. I wtedy Marie, Szwedka, u której rodziny mieszkałyśmy, znalazła dla mnie pracę w kościele. Wyobrażałam sobie, że to będzie tradycyjny kościół, więc byłam bardzo zaskoczona, gdy zobaczyłam przestrzeń biurową. Tyle że zaproponowano mi pracę na pobliskim cmentarzu. Zapytałam, czy będę musiała podnosić coś ciężkiego, lecz dyrektorka cmentarza zapewniła mnie: co najwyżej wiadro z ziemią. Nie powiedziała jednak, że takich wiader będę podnosić 250 dziennie.

Warunkiem mojego zatrudnienia było posiadanie prawa jazdy i doświadczenia w prowadzeniu pojazdów. Cmentarz jest duży, więc pracownicy poruszają się po nim samochodami elektrycznymi. Przeszłam też poważny test na obecność alkoholu i narkotyków we krwi i w moczu - badania pokazały nawet stan mojej wątroby. Przyszli pracownicy cmentarza są dokładnie sprawdzani, bo muszą pracować z kosiarkami, podkaszarkami i innymi urządzeniami elektrycznymi, przy których trzeba zachować maksymalną ostrożność.

Czego ja w tej pracy nie robiłam... Kopałam groby, wymieniałam w nich ziemię, sadziłam klomby, kosiłam trawę. A lato 2022 roku było dla Szwecji nietypowe: najpierw z powodu rekordowych upałów, a potem z powodu deszczu, który nie przestawał padać od lipca do października.

W takim deszczu pracowałam osiem godzin dziennie. Zabrałam do pracy trzy komplety bielizny - żaden płaszcz nie mógł mnie uratować, byłam przemoczona do suchej nitki. Moje dłonie dusiły się w gumowych rękawiczkach, a lakier schodził z paznokci bez acetonu

Bywało, że ciężkiej pracy fizycznej towarzyszył też dyskomfort moralny: kopiesz dół pod nową urnę, a twoja łopata wbija się w urnę, którą zakopano tu wcześniej... Za tę pracę otrzymywałam około dwóch tysięcy euro miesięcznie.

W pogrzebach zazwyczaj nie uczestniczyliśmy - zadaniem "minionków" (jak nazywałam samą siebie i moich kolegów, ze względu na nasze żółte kombinezony) było wykopanie grobu przed rozpoczęciem ceremonii. Ale oczywiście widziałam te ceremonie więcej niż raz i za każdym razem byłam zaskoczona tym, z jakim spokojem Szwedzi podchodzą do śmierci. Być może wynika to z faktu, że większość ludzi w Szwecji żyje długo; wielu umiera dopiero po dziewięćdziesiątce. Zamiast płakać i lamentować krewni zmarłego mówią o tym, jak szczęśliwe życie prowadził. A sam cmentarz jest nie tyle miejscem żałoby, co pamięci. Ludzie spacerują tu z psami i jeżdżą na rowerach.

Mąż mówił mi, że bez niego jestem nikim

Iryna przyznaje: była tak zmęczona, że nie raz chciała rzucić pracę. Ale nie zrobiła tego z ważnego powodu.

- Nie chodzi nawet o pieniądze - przyznaje - to moja osobista historia. Kiedy mieszkałam w Irpieniu, wydawało mi się, że wszystko w moim życiu jest idealne: mąż, dziecko, piękny dom. Ale w rzeczywistości dobrze wiem, czym jest związek oparty na przemocy; byłam w nim przez 15 lat. Mąż mówił, że bez niego jestem nikim. Byłam od niego zależna finansowo, a on robił wszystko, by uniemożliwić mi pracę. Wszystkie moje zajęcia - telewizję i nauczanie - nazywał "bzdurami".

Mówił: "Zamiast tych bzdur powinnaś ugotować mi barszcz"

Krótko przed wojną, nie mogąc wytrzymać ciągłej presji psychicznej, poszłam na terapię. Przepracowałam z psychologiem wiele spraw, ale nadal nie wiedziałam, jak zostawić męża. Zabranie dziecka i wynajęcie mieszkania nie było dobrym rozwiązaniem - w Kijowie znalazłby sposób, by zrujnować mi życie. To symboliczne, że mój kurs terapeutyczny zakończył się 23 lutego 2022 roku. Kilka dni wcześniej powiedziałam mojemu coachowi, że nadal nie widzę wyjścia. Zapytałam: "Chcesz powiedzieć, że 23 lutego skończę kurs, a 24 lutego rano moje życie nagle diametralnie się zmieni?". Teraz mam gęsią skórkę od tych słów. Przypominając sobie, jak wsiadałyśmy z córką do pociągu do Rachowa, zdałam sobie sprawę, że uciekałam nie tylko przed wojną, ale i przed mężem...

Już się rozwiedliśmy. Tak jak się spodziewałam, pokojowe zakończenie związku było niemożliwe - były sądy, prawnicy, poważny konflikt. Ale zrobiłam to. Pracując w deszczu na cmentarzu często przypominałam sobie jego słowa: "Co ty możesz beze mnie zrobić? Ty nic nie umiesz. Nie przeżyjesz!" A ja wciąż udowadniałam sobie, że potrafię. Potrafię zarabiać pieniądze, potrafię żyć bez niego. Praca na cmentarzu pomogła mi zamknąć terapię.

Randka ze Szwedką jest wtedy, gdy siedzisz w restauracji i myślisz tylko o tym, jak zapłacisz

Teraz Iryna jest w nowym związku. Z Frederikiem.

- To ten sam Frederik, który pomagał nam we wszystkim od pierwszego dnia w Szwecji. Kiedy zobaczył mnie na lotnisku w Malmoe, od razu przypomniał sobie, jak odwoziłam go na lotnisko w Kijowie - mówi Iryna. - Nasza relacja rozwijała się stopniowo. Na początku to była przyjaźń. Rozumieliśmy się, choć mój angielski jest okropny. Frederik pokazał mi, że związki mogą być czymś więcej niż ty, co miałam wcześniej. A partnerzy mogą być nie tylko kochankami, lecz także przyjaciółmi, którzy się rozumieją i szanują.

Szwedzi bardzo różnią się od większości ukraińskich mężczyzn, widzę to nawet u innych par. Oczywiście ludzie są różni wszędzie, ale tutaj rzadko spotkasz zakompleksionego mężczyznę, który chce się dowartościować kosztem kobiety. Ma to związek z mentalnością, bezstresową atmosferą, w której wychowywane są dzieci. Nawet w tutejszych szkołach wszystko jest traktowane bardzo prosto. Nie radzisz sobie z jakimś przedmiotem? W porządku, ucz się innego. Nikt nie będzie cię zmuszał, upokarzał ani zastraszał. Najważniejsze jest zdrowie psychiczne. Większość Szwedów przedkłada rodzinę nad karierę czy bogactwo. Tu nie ma dążenia do sukcesu, wielkiej kariery za wszelką cenę - ani pracy przez całą dobę. To esencja szwedzkiej filozofii "lagom" - brać od życia nie wszystko, ale dokładnie tyle, ile potrzebujesz. Żyje tu bardzo niewielu biednych ludzi - i równie niewielu naprawdę bogatych. Dominuje zdrowa klasa średnia. Pracują oboje partnerzy, urlop macierzyński biorą na zmianę. Jeśli urodzi się dziecko, a ojciec nie weźmie co najmniej kilku miesięcy macierzyńskiego, nikt w pracy tego nie zrozumie.

Oczywiście w szwedzkim społeczeństwie istnieją też pewne skrajności. Frederik powiedział mi na przykład, że randka ze Szwedką jest wtedy, gdy siedzisz w restauracji i myślisz tylko o tym, jak zapłacisz. I wcale nie chodzi o pieniądze. Mężczyzna zastanawia się, jak nie urazić kobiety swoim pytaniem o tę zapłatę. Jeśli zapłaci sam, ta randka prawdopodobnie będzie ostatnią. Jeśli zaproponuje, że zapłaci połowę, kobieta może zacząć nalegać, że zapłaci za oboje. Mężczyzna zdaje sobie sprawę, że bez względu na to, co powie, niezręczna sytuacja jest nieunikniona.

Z Frederikiem razem płacimy za mieszkanie, które wynajmujemy. Jako że moja pensja jest trzy razy niższa niż jego, na razie płacę tylko część. Ale już na początku umówiliśmy się, że kiedy zacznę zarabiać więcej, zapłacę odpowiednio więcej. Choć dla Ukraińców może to brzmieć trochę dziwnie, takie podejście jest właściwe, bo pokazuje równość i niezależność finansową obojga partnerów.

W dokumentach Frederik i ja jesteśmy zarejestrowani jako "związek sambo" - co oznacza, że jesteśmy partnerami cywilnymi. W Szwecji niewiele osób zawiera dziś klasyczne małżeństwa. Zwykle pary wolą być ze sobą jako sambo przez całe życie.

Niedawno Irynie skończyła się umowa o pracę na cmentarzu. Nie przedłużyła jej.

- Dałam sobie miesiąc wolnego, chciałam nacieszyć się niebudzeniem się o 5.20 rano - wyjaśnia. - Ale szukam pracy w innej dziedzinie. Zdaję sobie sprawę, że z moim szwedzkim nie mogę jeszcze ubiegać się o pracę, która wymaga komunikacji z ludźmi. Myślę więc o sprzątaniu, jednocześnie będę prowadzić blog na Facebooku. Chcę podzielić się moją historią i wesprzeć kobiety, które są w podobnej sytuacji. Wszyscy potrzebujemy teraz wsparcia.

W marcu 2022 roku 25-letnia nauczycielka matematyki Wiktoria Andrusza została uprowadzona przez Rosjan z domu jej rodziców w obwodzie czernihowskim za przekazanie ukraińskim żołnierzom informacji o sprzęcie wroga. Oskarżona o szpiegostwo i zagrożona karą 10 lat więzienia, a nawet nawet karą śmieci, była przetrzymywana w rosyjskich ośrodkach zatrzymań i koloniach karnych przez sześć miesięcy. To było pół roku tortur, upokarzających przesłuchań i ciągłej presji moralnej. Dziś Wiktoria przyznaje, że przez częste rozmowy, do których zmuszali ją Rosjanie, czuła się jak w domu wariatów. Opowiedziała Sestrom, jak udało jej się przetrwać niewolę.

Kiedy zobaczyli zdjęcia rosyjskiego sprzętu wojskowego w moim telefonie, powiedzieli: "To ona. Pakujemy ją"

24 lutego 2022 r., po pierwszych eksplozjach, opuściła swoje rodzinne Browary i udała się do wioski rodziców w obwodzie czernihowskim. W tamtym czasie uważała, że na wsi będzie bezpieczniej niż w wieżowcu pod Kijowem.

- Nie tylko ja tak myślałam, w pierwszych dniach wojny wiele osób uciekło do wiosek i znalazło się pod okupacją - mówi. - 27 lutego nasza wieś, Stary Bykow, została zajęta przez Rosjan. Kiedy weszli do wioski, natychmiast zastrzelili sześciu cywilów. Czterech to byli miejscowi, a dwóch, tak jak ja, przyjechało odwiedzić krewnych. Rosyjscy żołnierze plądrowali domy i sklepy, ludzie bali się wychodzić. Mogli co najwyżej wyskoczyć na chwilę na zewnątrz, aby podzielić się zapasami żywności z sąsiadami.

Jakoś tydzień po rozpoczęciu okupacji Rosjanie zaczęli zagłuszać łączność komórkową. Ale wcześniej mieliśmy Internet, a zatem mogliśmy kontaktować się z ludźmi na terytorium kontrolowanym przez Ukrainę, w szczególności z naszymi wojskowymi. Nie ukrywam: robiłam to - przekazywałam ukraińskim siłom zbrojnym informacje o przemieszczaniu się wrogiego sprzętu. Zdawałam sobie sprawę, że to niebezpieczne, ale chciałam jakoś pomóc naszej armii. Kiedy połączenie w domu było przerywane, znajdowałam miejsca na podwórku, gdzie Internet wciąż działał. Telefon był moim jedynym oknem na świat.

Pod koniec marca wśród mieszkańców wsi rozeszły się pogłoski, że Rosjanie planują "czystkę". Znajomi z sąsiedniej wsi ostrzegli Wiktorię, że okupanci wchodzą do domów i zabierają ludzi. Kilka dni później stało się to w Starym Bykowie.

- Nasz dom był pierwszym na ulicy, do którego Rosjanie włamali się 25 marca - mówi Viktoriia. - Zabrali moich rodziców i mnie do różnych pomieszczeń. Powiedzieli, że szukają broni. Gdy się rozejrzeli i bronie nie znaleźli - wyszli. Ale kilka minut później weszła kolejna grupa żołnierzy, wywrócili wszystko do góry nogami. Później zdałam sobie sprawę, że przyszli do naszego domu nie bez powodu: szukali mnie. Znaleźli mój telefon i na widok zdjęć sprzętu wojskowego, powiedzieli: "To ona. Pakujemy ją". A potem do mnie: "Ubierz się ciepło, tam będzie zimno". Potem wyprowadzili mnie z domu, wsadzili do samochodu i zawieźli do jakiejś piwnicy. Bałam się wtedy nie tyle o siebie, co o rodziców, bo nie wiedziałam, co się z nimi stanie. Rosjanie byli zdolni zrobić im wszystko. Ta niewiedza doprowadzała mnie do szału.

Noc spędziłam w piwnicy, a potem zabrano mnie do miasteczka namiotowego, gdzie okupanci urządzili coś w rodzaju obozu jenieckiego. Po drodze mówili mi, że "wszystko o mnie wiedzą", że jestem "ideowa" i "mam wyprany mózg". Ja też nie milczałam. Zapytałam ich, jak mogą "wiedzieć o mnie wszystko", skoro nawet nie mieszkałam w tej wiosce. Kiedy powiedzieli, że "wszędzie są naziści i banderowcy", zapytałam ich, gdzie ich widzieli. Nie potrafili powiedzieć nic konkretnego, odpowiadali innymi frazesami rosyjskiej propagandy - że mamy "wszędzie bio laboratoria" i inne bzdury. Nie potrafili uwierzyć, że jestem zwykłą nauczycielką. Nie rozumieli, dlaczego pomagam ukraińskim siłom zbrojnym. Wymyślili wersję, że zostałam zwerbowana przez SBU w 2014 roku i od tego czasu byłam tajnym szpiegiem lub agentką. Pytali, czy mam "dostęp do tajemnicy". Później dowiedziałam się, że ponownie przyszli do domu moich rodziców i przeszukali go, próbując znaleźć dowody na swoje absurdalne teorie. Na szczęście moi rodzice nie zostali fizycznie skrzywdzeni.

Bili mnie pałkami, bo nie chcieli dotykać banderowców

Po kilku tygodniach spędzonych w miasteczku namiotowym okupanci wywieźli Wiktorię do Rosji. Tam została poddana torturom. Psychicznym i fizycznym.

- Najpierw potrącili mnie w samochodem w drodze do aresztu śledczego w Kursku. Potem, w areszcie, "wszystko zależało od twojego statusu", jak mówili Rosjanie. Mój nie był najlepszy, bo byłam "strzelcem" i "koordynatorem ognia". Ich nastawienie było adekwatne. Ciągłe groźby - od: "Będziesz siedziała dziesięć lat w więzieniu" do "Spalimy cię żywcem". Bicie, torturowanie elektrowstrząsami. Najczęściej bili mnie pałkami - mówili, że "nie chcą dotykać rękami banderowców".

Ale czasami nie się powstrzymywali i używali rąk, nóg... Lubili używać paralizatora i obserwować reakcje więźniów. Pewnego razu po takich torturach zabrano mnie do ośrodka sanitarnego. Uwięzieni tam mężczyźni mieli ogolone głowy. Wskazano mi wiadro z ich włosami i usłyszałam, że moje włosy wkrótce się tam znajdą. Wtedy poczułam, że tracę przytomność. Szepnęłam, że zaraz upadnę. Nie uwierzyli. "Jesteś dobrą aktorką" - powiedzieli. Upadłam na zimną podłogę...

Cudem zostawili mi te włosy, choć nie raz grozili, że je zgolą. Najczęściej wtedy, gdy nie podobały im się odpowiedzi na ich absurdalne pytania. Na przykład pytali, ile jest przykazań Bożych. Kiedy odpowiadałam, że dziesięć, pytali: "A nie dwanaście?". W areszcie regularnie otrzymywaliśmy "zadanie" śpiewania rosyjskich pieśni patriotycznych i całowania wstążek georgijewskich [symbol prorosyjskich separatystów - red.]. Czytano nam frazy z podręczników propagandowych o tym, że "promujemy nazizm", że "Ukrainą rządzi Zachód" i że nasz prezydent jest "amerykańską marionetką". Oprócz codziennych wykładów z serii "dziadkowie walczyli" Rosjanie wymagali od nas uczenia się wierszy o wojnie.

Pierwszy wiersz nosił tytuł "Wybaczcie, drodzy Rosjanie". Potem okupanci sprawdzili, czy się go nauczyliśmy, i kazali nam "wymyślić do niego uduchowioną melodię". W takich chwilach czułam się nie jak w areszcie śledczym, ale jak w domu wariatów.

Dziewczyny i ja (na początku było nas trzy w celi, potem dwie) wykonywałyśmy te idiotyczne zadania tylko dlatego, że rozumiałyśmy, że musimy dożyć do wymiany. Rosjanie zdawali się uznawać za swoją misję "reedukowanie" nas. Powiedzieli, że "skierują nas na właściwą drogę". Raz nawet zapytali mnie, czy chcę zostać w Rosji i otrzymać obywatelstwo. Odpowiedziałam, że chcę wrócić do domu. "A co, jeśli to już nie będzie Ukraina?" - kpili. Odpowiedziałam, że w takim przypadku nie będę pracowała jako nauczycielka, ponieważ nie znam i nie chcę znać rosyjskiego. Oczywiście ta odpowiedź bardzo im się nie spodobała.

Nieustannie słychać było rozmowy z cyklu "Ukraina wkrótce zniknie". Wykorzystując to, że nie mieliśmy dostępu do informacji, Rosjanie próbowali nas przekonać, że "wszyscy już o nas, więźniach, zapomnieli". Dziewczyny i ja zrozumiałyśmy, że naszym głównym zadaniem jest nie pozwolić, by takie myśli wkradły się do naszych głów.

Bez względu na to, co mówią Rosjanie, trzeba zrozumieć, że to kłamstwo, i nie reagować. To był jeden z naszych sposobów, by nie zwariować.

Drugi sposób, który ćwiczyłyśmy, by zachować siłę umysłu, nazywany był "techniką wypierania". Polega ona na zastępowaniu złych myśli rozmową o czymkolwiek - rodzinie, pracy, zwierzętach domowych, ulubionych filmach i książkach. W celi rozmawiałyśmy godzinami. Nawiasem mówiąc, nazywałyśmy naszą celę kostnicą, bo na ścianie widniał napis "Kostnica". Później przeniesiono nas do karceru... ale to nas nie złamało. Pozwoliłyśmy sobie na płacz - i serdeczny śmiech. Pozwoliłyśmy emocjom płynąć, niczego nie powstrzymywałyśmy. To trochę pomogło.

Zdałyśmy sobie też sprawę, że lepiej nie myśleć o wymianie. Przez pierwszych kilka miesięcy żyłam w oczekiwaniu. W maju Rosjanie powiedzieli, że dochodzenie przeciwko mnie zostało zakończone i otrzymałam coś w rodzaju wstępnego wyroku: jeśli wrócę na Ukrainę i zrobię coś podobnego ponownie, znajdą mnie i osądzą w pełnym zakresie rosyjskiego prawa. Potem powiedzieli, że zostanę odesłana do domu podczas następnej wymiany. Uwierzyłam im, odliczałam dni, ale wymiana nie nadeszła. W połowie lipca razem z dziewczynami zdałyśmy sobie ze wszystkiego sprawę. Zdecydowałyśmy, że tak dalej być nie może: nie powinnyśmy ulegać złudzeniom. Trzeba po prostu żyć i mieć nadzieję, że pewnego dnia to się w końcu stanie. Ale nie teraz. Kiedy później przeniesiono nas do kolonii dla kobiet, widziałam tam więźniarki, które rozmawiały tylko o wymianach i konwencjach genewskich. Widząc, w jakim są stanie, byłam przekonana, że dziewczyny i ja postępujemy słusznie.

Po wyjściu z niewoli zaczęłam bać się nagłych dotknięć

Długo oczekiwana wymiana nadeszła we wrześniu 2022 roku. Wiktoria wraz z innymi więźniami została przewieziona przez Rosjan do obwodu briańskiego.

- Choć mówili "Wywożą nas na Syberię odbudowywać miasta", czułam, że granica jest niedaleko - przyznaje Wiktoria - Największym szczęściem było usłyszeć ukraińskie słowa: "Cieszymy się, że możemy powitać cię w domu, na Ukrainie". I głos mojej mamy, do której natychmiast zadzwoniłam... Przez długi czas nie mogłam uwierzyć, że cały ten horror się skończył. Patrząc wstecz zdaję sobie sprawę, że właściwe nastawienie psychiczne pomogło mi przetrwać i nie zwariować. Pomogło mi to nie popaść w depresję po wymianie. Znam przypadki, gdyh ludzie po uwolnieniu przez długi czas nie mogą dojść do siebie, prześladują ich lęki i koszmary. Na szczęście udało mi się odwrócić tę kartę.

Nie oznacza to jednak, że nie pamiętam, przez co przeszłam. Po prostu nauczyłam się skupiać na przyszłości zamiast na przeszłości. Czasami mam w głowie retrospekcje. To tak, jakby Facebook oferował mi przypomnienie sobie, co robiliśmy tego dnia rok temu. Nie mam żadnych zdjęć z tamtego okresu, obrazy pojawiają się w mojej głowie. Czasami przyprawia mnie to o dreszcze. W takich momentach najważniejsze jest to, by w porę powiedzieć sobie, że to już przeszłość, która się skończyła. Powiedzieć i poczuć, że teraz jestem bezpieczna.

Po uwolnieniu potrzebowałam leczenia i rehabilitacji - z powodu obrażeń, których doznałam w niewoli. Teraz rehabilitacja dobiegła końca. Pewne konsekwencje pozostały, ale nauczyłam się z nimi żyć.

Bardzo chciałam wrócić do nauczania w szkole. Kiedy lekarz pozwolił mi wrócić do pracy, byłam szczęśliwa. Jestem bardzo wdzięczna kolegom, którzy mnie wspierali. Żaden nie zadawał mi pytań w stylu: "Jak było w niewoli?". Wszyscy starali się otoczyć mnie troską i zrozumieniem. Spotkanie z dziećmi było szczególną radością. Na początku trudno mi było wejść w napięty grafik pracy, z wyjazdami do schronu w czasie nalotów. Jako nauczycielka muszę w takich przypadkach reagować w ciągu sekundy. Ale teraz już się przyzwyczaiłam.

Dzieci często podchodzą do mnie, by porozmawiać albo się przytulić - naprawdę to doceniam. Chętnie przytulam ludzi, których kocham, ale po niewoli mam nową reakcję, której nie mogę się jeszcze pozbyć: jeśli ktoś mnie dotyka, gdy się tego nie spodziewam, czuję się bardzo nieswojo. Boję się takich nagłych dotknięć. Moi przyjaciele i rodzina już o tym wiedzą i są bardzo wyrozumiali. Mam nadzieję, że pewnego dnia będę w stanie poradzić sobie również z tym.

Nadal jestem w kontakcie z dziewczyną, z którą dzieliłyśmy celę. W niewoli zaprzyjaźniłyśmy się i wciąż się wspieramy. Czasami rozmawiamy o tym, co nas tam spotkało, ale teraz to nie jest już dla nas traumatyczne. Przeciwnie: pomaga nam znaleźć punkty, na których możemy się oprzeć, by iść dalej. I cieszyć się przynajmniej z tego, że żyjemy.

Polscy psychiatrzy odmówili postawienia oficjalnej diagnozy z powodu bariery językowej

Po przyjeździe do Warszawy stan trzylatka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, syna Julii Ladnovej, dramatycznie się pogorszył

- "To był rodzaj codziennej walki o przetrwanie do wieczora", wspomina Julia. "Przez dwa miesiące Marko nie wstawał z łóżka i odmawiał kontaktu ze światem zewnętrznym. Mój najstarszy syn i ja byliśmy całkowicie zależni od nastroju trzylatka. Najgorsze nie było nawet to, że mógł wywołać skandal w każdym miejscu. Chodziło o to, że stawał się coraz bardziej zaabsorbowany sobą i z każdym dniem malały szanse na to, że nauczy się normalnie funkcjonować w społeczeństwie.

Każda próba postawienia dziecka na podłogę kończyła się straszną histerią, a ja musiałam chodzić do sklepów, odbierać starsze dziecko ze szkoły i radzić sobie z codziennością w nowym kraju.

Marko desperacko potrzebował terapii behawioralnej i specjalistycznego przedszkola, ale do takiej placówki mógł trafić tylko z diagnozą potwierdzoną przez polskich lekarzy. Julia musiała szukać możliwości skutecznej rehabilitacji dla swojego dziecka ze specjalnymi potrzebami. Polscy psychiatrzy odmówili jednak postawienia oficjalnej diagnozy ze względu na barierę językową.

Według Julii Leleko, na Ukrainie autyzm nie jest oficjalnie diagnozowany u dzieci poniżej trzeciego roku życia. Jednocześnie wiadomo, że im wcześniej rozpocznie się pracę z dzieckiem, tym lepsze wyniki można osiągnąć. W Polsce możliwości rehabilitacji są lepsze, ale wymagane są specjalne dokumenty. W przypadku Julii i jej syna procedura trwała sześć miesięcy.

- "Głównym problemem było znalezienie psychiatry i uzyskanie diagnozy" - wspomina Julia. "Nie można szybko dostać się do państwowego specjalisty w Warszawie - wizyty są umawiane z wielomiesięcznym wyprzedzeniem. A prywatni psychiatrzy z reguły odmawiali obcokrajowcom i oferowali jedynie zbadanie dziecka i napisanie zaleceń, ale nie odważyli się postawić oficjalnej diagnozy. Wyjaśniali, że niemożliwe jest dogłębne porozumienie się z dzieckiem z powodu barier językowych. W Warszawie istnieje również sieć poradni, które oferują badanie ADOS (Skala Obserwacyjna do Diagnozy Autyzmu) i wydają wszystkie niezbędne dokumenty do rejestracji niepełnosprawności, ale kosztuje to 2500 złotych. Kwota jest ogromna. Kontynuowałam więc poszukiwania, aż w końcu znalazłam polskiego psychiatrę, który zdiagnozował mnie podczas jednej wizyty i policzył mi 200 zł za konsultację.

Dziś Marko chodzi do przedszkola terapeutycznego, pracuje z logopedą i specjalistą integracji sensorycznej, uczęszcza na wiele zajęć. Dziecko robi duże postępy, nie boi się już kontaktu ze światem i choć wciąż jest wiele do zrobienia, Julia ma czas, pracę i nadzieję, że jej syn "dopasuje się" do społeczeństwa.

Dziecko ze specjalnymi potrzebami można nawet zapisać do prywatnego przedszkola - placówki otrzymują dotacje

- "Pierwszą rzeczą, jaką należy zrobić po przeprowadzce do Polski z dzieckiem ze specjalnymi potrzebami jest udanie się do poradni psychologiczno-pedagogicznej w swojej dzielnicy" - wyjaśnia Daria Karkowa, nauczycielka i logopedka. Instytucje te coraz częściej zatrudniają tłumaczy języka ukraińskiego, którzy pomagają w komunikacji ze specjalistami. Same ukraińskie dokumenty nie wystarczą do potwierdzenia diagnozy w Polsce. Lekarz może poprosić Cię o poddanie się dodatkowym badaniom i przyniesienie tłumaczenia przysięgłego (tj. urzędowo poświadczonego) ukraińskich dokumentów. A jeśli nigdy wcześniej nie byłeś diagnozowany, poinformuje Cię szczegółowo, jak to zrobić od podstaw. W każdym przypadku będziesz musiał uzyskać wniosek od polskiego psychiatry. Celem wizyty w poradni jest uzyskanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, które umożliwi zapisanie dziecka do przedszkola lub szkoły, a także otrzymanie prawa do niezbędnych zajęć dodatkowych.

Nawiasem mówiąc, w Polsce dorośli nie rozmawiają o problemach dziecka w jego obecności. Uważa się, że może je to urazić, dlatego pierwsze spotkanie w poradni często odbywa się tylko z rodzicami. Przychodzą z dokumentami, rozmawiają o problemie i dopiero wtedy specjaliści pracują z dzieckiem.

Daria przeprowadziła się do Warszawy osiem lat temu, ukończyła tu dodatkowe szkolenie i obecnie pracuje z dziećmi z zaburzeniami rozwojowymi o różnym stopniu nasilenia. Według niej Polska ma obecnie imponujące możliwości rehabilitacji dzieci z autyzmem. Jednak uzyskanie diagnozy zgodnie ze wszystkimi zasadami jest procesem wymagającym cierpliwości.

- Najprostszym i darmowym sposobem jest umówienie się na wizytę u psychiatry w ramach ubezpieczenia zdrowotnego NFZ, ale w tym przypadku na konsultację można czekać nawet pół roku (w małych miejscowościach zdarzają się wyjątkowe przypadki, kiedy nie ma list). Dlatego większość matek decyduje się na wizytę w prywatnej klinice. Należy pamiętać, że psychiatra najprawdopodobniej nie zdiagnozuje autyzmu podczas jednej wizyty. Dowiedz się z wyprzedzeniem, ile czasu zajmie postawienie diagnozy, aby nie kosztowało cię to fortuny" - radzi Daria.

Psychiatra wydaje dwa zaświadczenia: jedno do poradni, a drugie do rejestracji niepełnosprawności. Drugi dokument jest ważny tylko przez miesiąc. W Warszawie orzeczenie o niepełnosprawności wydaje się przy ul. Generała Andersa 5 w Miejskim Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności, a takie wydziały są w każdym mieście i gminie. Mechanizm rejestracji jest wszędzie bardzo podobny, w niektórych wydziałach dodatkowo poproszą o tłumaczenia przysięgłe dokumentów, dodatkowe badania, w niektórych nie. Przynosisz komplet dokumentów, pracownik instytucji wypełnia papiery. Potem czekasz na wezwanie na komisję. W końcu to od decyzji komisji zależy, czy świadczenia na dziecko zostaną przyznane (komisja ustala stopień samodzielności osoby z niepełnosprawnością i to, czy opiekun otrzyma świadczenia), czy też będzie można ubiegać się o szereg innych świadczeń. Świadczenie na dziecko z niepełnosprawnością w Polsce wynosi dwa tysiące złotych miesięcznie. Może się o nią ubiegać jedno z rodziców, pod warunkiem, że nie pracuje i nie ma innych źródeł dochodu.

Po uzyskaniu opinii poradni psychologiczno-psychiatrycznej (nawet bez oczekiwania na zarejestrowanie niepełnosprawności w Polsce) można zapisać dziecko do specjalnego przedszkola lub szkoły. Lista placówek specjalnych jest również dostępna w urzędach. Ale oczywiście można znaleźć coś samemu. Ze względu na fakt, że przedszkole otrzymuje subwencję (pomoc finansową z budżetu państwa) na dzieci niepełnosprawne, prywatne przedszkola integracyjne w Polsce mogą kosztować od 500 do 800 zł miesięcznie.

Postawienie diagnozy zgodnie z zasadami pozwala zaoszczędzić nawet tysiąc złotych miesięcznie

Nawet jeśli rodzina nie ma środków na opłacenie terapii dziecka, w Polsce istnieją bezpłatne programy i przedszkola integracyjne.

- Byłam mile zaskoczona, gdy moja córka rozpoczęła naukę w bezpłatnym przedszkolu, a różne prywatne ośrodki zaoferowały nam do dziesięciu lekcji miesięcznie za darmo. Jest to możliwe dzięki dotacjom unijnym - mówi Tetiana Lejsz, matka siedmioletniej Weroniki z zespołem Downa.

Prywatne lekcje z logopedą, specjalistą integracji sensorycznej lub terapeutą behawioralnym kosztują od 80 do 170 zł za godzinę. Na zajęcia można uczęszczać nawet bez oficjalnej diagnozy. Jednocześnie to właśnie dokumenty wydawane w ramach procedury pomagają znacznie obniżyć koszty terapii, gdyż zaleca się, aby dziecko ze specjalnymi potrzebami uczęszczało na co najmniej trzy sesje tygodniowo.

***

W Polsce istnieje wiele organizacji pozarządowych i inicjatyw, które pomagają rodzicom dzieci z autyzmem. Dowiedz się, jak znaleźć wsparcie, jeśli wychowujesz takie dziecko tutaj.

Warto również zapisać numery telefonów do pomocy medycznej w autyzmie, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, takich jak przeprowadzka do innego kraju. Przydatne kontakty można znaleźć tutaj.

Tetiana Jalowczak jest pierwszą i jedyną ukraińską rekordzistką, która wspięła się na siedem najwyższych szczytów świata, a następnie zaczęła zdobywać najwyższe wulkany jeden po drugim. Niedawno rozwinęła ukraińską flagę na górze Giluwe (4300 m n.p.m.) w Papui Nowej Gwinei.

Pochodząca z Selidove w obwodzie donieckim, straciła dom w 2014 roku. Kiedy wybuchła wojna na pełną skalę, Tetiana pozostała w Ukrainie, aby zgłosić się na ochotnika i została przeszkolona jako lekarz frontowy W sierpniu 2023 r. Jalowczak była w Czernihowskim Teatrze Dramatycznym na konferencji poświęconej dronom, kiedy Rosjanie wystrzelili w kierunku budynku rakietę. Napisała książkę "Conquer Your Everest" o tym, jak zamienić porażkę w zwycięstwo.

"Gdyby nie moja porażka w drodze na Everest, nie zdobyłabym innych szczytów i wulkanów".

- "Jako dziecko bałam się wody, więc w dorosłym życiu postanowiłam zmierzyć się z tym strachem i przepłynąć Bosfor" - mówi Tatiana Jalowczak. "Często odwiedzam strefę wojny, ale nawet tam się nie boję, ponieważ jestem przygotowana na wiele rzeczy i wiem, jak się zachować. Jednak kiedy rosyjska rakieta nadleciała i wylądowała w pobliżu mojego domu pod Kijowem, kiedy zobaczyłam z okien poświatę po eksplozji, bardzo się przestraszyłam. Stało się to około czwartej nad ranem, spałam spokojnie, ale w ciągu sekundy wyskoczyłam z łóżka, położyłam się na podłodze i przykryłam kocem, aby odłamki mnie nie przecięły. To właśnie w takich momentach, kiedy nie jesteś przygotowany na niebezpieczeństwo, czujesz niesamowity strach, bez względu na to, jak nieustraszony jesteś w życiu. Jestem kobietą o silnej woli, ale czuję się też bardzo niekomfortowo podczas alarmów, gdy w domu zimno i ciemno.

Jak spełniłaś swoje marzenie o zdobyciu najwyższego szczytu świata?.

- Pomysł zdobycia Everestu narodził się w Kijowie, gdzie niespodziewanie znalazłam się w 2014 roku, kiedy rozpoczęła się rosyjska inwazja na mój rodzinny region - Donieck. Prowadziłem wtedy w Doniecku dobrze prosperujący biznes turystyczny i wyjechałam na wakacje na Mauritius, ale nie mogłam wrócić do domu. Jedyne, co miałam przy sobie, to była walizka z pareo i stroje kąpielowe. Zacząłem z nimi nowe życie. Pamiętam, że w tamtym czasie ludziom z Doniecka i Ługańska niechętnie wynajmowano w Kijowie mieszkania. Długo szukałam. W końcu znalazłem swój kąt w malowniczym kompleksie mieszkalnym niedaleko Kijowa, z lasem w pobliżu i miejscem na spacery. I podczas jednego z tych spacerów nagle zdałem sobie sprawę, że muszę iść na Everest. I musiałam to zrobić z ręcznikiem wyhaftowanym przez moją babcię. To połączenie międzypokoleniowe!  

Wyprawa jest dość kosztowna - około 60 tysięcy dolarów. Teraz mam sponsorów, ale wtedy nie miałam takich pieniędzy. Sponsorzy nie wierzyli w dziewczynę, która nagle zamierza wspiąć się na taki szczyt. Sprzedałam więc swoje mieszkanie w Doniecku (do dziś zastanawiam się, jak to zrobiłam), by opłacić wyprawę. Wspięłam się, zawiązałam pół ręcznika na szczycie, a drugie pół zabrałam ze sobą. Ta druga połowa była już w wielu miejscach, a teraz jest moją najcenniejszą relikwią. Jest też ze mną w Giluwe.

- Planowałaś być pierwszą Ukrainką, która wejdzie na Everest, ale Iryna Galaj pokonała Cię o jeden dzień. Jak to przyjęłaś?

- Kiedy zamierzałam zdobyć Eurest, zorganizowałam konferencję prasową i ogłosiłam całemu krajowi, że wyruszam. Moim celem było być pierwszą, a nie tylko się wspinać. Kiedy więc okazało się, że Iryna wyruszyła dzień wcześniej i dotarła na miejsce jako pierwsza, ciężko było mi się pozbierać, płakałam i byłam wściekła. Ale teraz mogę powiedzieć: gdyby nie ta porażka, nie zdobyłabym siedmiu najwyższych szczytów na siedmiu kontynentach i nie pojechałabym na wulkany. Jestem wdzięczny, że wszystko potoczyło się tak, jak się potoczyło. Czasami porażka jest najlepszą motywacją.

W sumie wyprawa trwała 50 dni i było to niesamowite doświadczenie. Na Evereście po raz pierwszy użyłam butli z tlenem. Zebraliśmy się we wspólnym namiocie, założyliśmy maski i ćwiczyliśmy oddychanie. Pełna butla waży cztery kilogramy, a pusta trzy, ale na szczycie, gdzie liczy się każdy gram, to jak dźwiganie słonia na barkach. Zaskakujące jest to, że miejscowi Szerpowie, którzy pomagali nam we wspinaczce, weszli na sam szczyt bez butli. To niesamowici ludzie, potrafią nieść na swoich barkach ciężar równy ich własnemu. Pamiętam wiele ciekawych historii związanych ze wspinaczką. Między innymi to, jak odwiedziłam łaźnię na wysokości 5000 metrów. Na wysokości 7000 metrów naszyłam na rękawice emblemat klubu piłkarskiego Szachtar, aby świętować z nim 80. rocznicy powstania. Tragiczne wypadki zdarzają się już podczas schodzenia z Everestu. Tak, widziałem zamarznięte ludzkie ciała w drodze na dół, ale potraktowałam to jako ostrzeżenie, że uważność w górach jest najważniejsza.

- Jesteś teraz na najlepszej drodze do zdobycia siedmiu najwyższych wulkanów na wszystkich kontynentach.

- Sześć zostało już zdobytych. Tylko pięciu osobom na świecie udało się zdobyć siedem najwyższych szczytów i siedem wulkanów. Na Ukrainie nie ma takich rekordzistów. Nie mniej trudne od wspinaczki są negocjacje z Papuasami. To jak Igrzyska Olimpijskie pod względem trudności. Pokonałem wysokość 4300 metrów bez ubezpieczenia, rozwinąłam niebiesko-żółtą flagę i, oczywiście, ręcznik mojej babci na szczycie góry Giluwe. Dzięki moim wspinaczkom opowiadam światu o Ukrainie, jej sile ducha i kulturze.

Kiedy wojna się skończy, marzę o zebraniu wielu gości w moim domu i rozłożeniu białego obrusa. Będzie dużo łez, uścisków i przeprosin dla tych, których nie udało się uratować. Nawiasem mówiąc, obrus już kupiłam.

"Czuję się komfortowo tam, gdzie jest ryzyko"

- W sierpniu 2023 roku, kiedy Rosjanie wystrzelili Iskandera w centrum Czernihowa, byłaś jedną z gościn na wystawie dronów w Teatrze. Jak pamiętasz ten dzień?

- Wszystko było dopracowane w najdrobniejszych szczegółach. Była rejestracja, hymn, minuta szacunku dla poległych żołnierzy i nagle nalot. Zostajemy poproszeni o udanie się do schronu. Ludzie wychodzą powoli i niechętnie, bo już się przyzwyczaili do alarmów i każdy w tym momencie myśli, że nic się nie stanie. Pamiętam, że w holu wisiał niesamowicie piękny kryształowy żyrandol, a ja lubię robić im zdjęcia. I pomyślałam: "Dobra, wrócę po zakończeniu alarmu i wtedy zrobię zdjęcie". Ale nie było dokąd wracać... Pamiętam, że początkowo planowałam usiąść w kawiarni niedaleko teatru, ale był to Dzień Zbawiciela i wielu ludzi z koszyczkami szło do kościoła, aby pobłogosławić miód i jabłka. Więc ja też poszłam do kościoła. Jakieś dwieście metrów od teatru usłyszałam potężną eksplozję. Poczułam silne uderzenie, ludzie wokół mnie zaczęli padać na ziemię, krzycząc i modląc się, a ja zamarłam jak w zwolnionym tempie i patrzyłam na liście spadające z drzew od fali uderzeniowej....

Rzuciłam się na pomoc ofiarom i wtedy przydał się kurs pierwszej pomocy, który przeszłam na początku wojny. Potem okazało się, że mój samochód został rozbity, a szyby wybite. Patrzyłam na skutki uderzenia rakiety i poczułam, że nie mogę sobie pozwolić na odkładanie czegokolwiek na jutro. Chcę żyć tu i teraz.

- Jak zaczęła się dla ciebie wojna na pełną skalę?

- W społeczeństwie mówiło się o tym tak dużo, że szok minął bardzo szybko. Byłam w domu w regionie Kijowa. Jak większość ludzi spałam, a kiedy usłyszałam dźwięk myśliwca nad moim domem, wstałam i poszłam zatankować samochód. Załadowałam do bagażnika kurtki, koce, śpiwory, poduszki i termosy. Dzięki swojemu doświadczeniu i kontaktom w turystyce wysłała matkę i dzieci do Bułgarii. Skontaktowała się z kolegami z zagranicy, którzy pomogli jej znaleźć obozy i kolonie letnie, w których Ukraińcy mogliby zamieszkać za darmo.

Ludzie wyjeżdżali do Bułgarii z psami, kotami, papugami, rybkami akwariowymi. Rozumiem i wspieram kobiety, które chcą chronić swoje dzieci, ale osobiście zdecydowałam, że nie opuszczę swojego kraju. Kiedy jeszcze pracowałam w turystyce, przez długi czas mieszkałam za granicą. Nie było to łatwe. To trudne uczucie uświadomić sobie, że na przykład nie jest się jeszcze Polakiem, ale nie jest się też Ukraińcem. Dziś dużo rozmawiam ze studentami, przemawiam na uczelniach i uniwersytetach jako mówca motywacyjny. I zawsze mówię młodym ludziom: "Chcę, aby nasz ukraiński niebieski paszport był najpotężniejszym paszportem na świecie. Teraz jest to paszport prawdziwych bohaterów i chcę, aby Szwajcarzy chcieli mieszkać u nas, a nie my w Szwajcarii. Wierzę w to i dlatego tu jestem.

— В зону бойових дій ви їздили як волонтерка?

- Zdecydowałam się pojechać na front, kiedy zdałam sobie sprawę, że tutaj w Kijowie czujemy się zbyt bezpiecznie. Pojechałam zobaczyć, jak wygląda wojenna rzeczywistość. Pomimo ciągłego ostrzału artyleryjskiego dobrze spałam i miałem bardzo dobry apetyt. Mój mózg jest w dobrej formie, ponieważ muszę podejmować ważne decyzje dla siebie i innych. Kiedy ostrzał ma miejsce w stosunkowo bezpiecznych miastach na Ukrainie, dzieje się to z zaskoczenia i przeraża. Ale w strefie walk wszystko jest jasne i zrozumiałe - wojna to wojna. Mów, co chcesz, ale czuję się komfortowo tam, gdzie istnieje ryzyko. Moje życie było nim wypełnione przez długi czas.