Chrystyna Parubij

– Przed wojną pracowałam jako tłumaczka, odnosiłam sukcesy i wydawało mi się, że mam w życiu wszystko. Ale nie czułam, że robię coś naprawdę znaczącego – mówi żołnierka Daria Filipewa, pseudonim „Błyskawica”. Chciałam zrobić coś, co byłoby wkładem w ludzkość – i w Ukrainę. Długo zastanawiałam się, co to mogłoby być. Aż pewnego dnia, podczas gry ulicznej zwanej LARP [live action role playing game; fabularna gra akcji na żywo – red.], zdałam sobie sprawę, że chcę wstąpić do wojska.

Takie gry to moje hobby. Stworzyłam postać, która miała dać mi odpowiedzi na nurtujące mnie wtedy pytania. I pod koniec gry moja postać wstąpiła do wojska...

Długo się zastanawiałam, zanim zdecydowałam się iść służyć. By spełnić swoje pragnienie, musiałam przejść operację poprawiającą wzrok. Potem uczyłam się na medyka bojowego, zostałam najlepszą absolwentką w klasie i poszłam na front.

‍

Na początku myślałam nawet o kilku specjalnościach bojowych. Jest we mnie duch walki, więc chciałam zostać strzelcem obsługującym karabin maszynowy lub snajperem. Ale mój charakter predysponował mnie również do zostania medykiem bojowym – w końcu na froncie musisz być przede wszystkim żołnierzem, a dopiero potem medykiem.

Musiałam iść służyć tam, gdzie nie tylko potrzebowali medyków, ale też godzili się na obecność kobiety. Początkowo chciałam dołączyć do brygady stacjonującej niedaleko mojego domu, ale oni kategorycznie odmawiali przyjmowania kobiet; mieli jakieś negatywne doświadczenia. I choć wiele o mnie mówiono, że jestem świetna, że brygada będzie miała dobrą sanitariuszkę, dowództwo nawet nie rozważyło mojej kandydatury. Poszłam więc tam, gdzie mnie chcieli.

Służyłam w 24 „królewskiej” brygadzie imienia króla Danyły w obwodzie donieckim. Wiedziałam, że potrafię znieść ciężki wysiłek fizyczny i żyć dość ascetycznie, ale przed inwazją nigdy nie myślałam, że zostanę właśnie takim wojskowym.

W wojsku uznawali mnie za buntowniczkę, bo czasami kłóciłam się nawet z dowódcami. Kiedy rozpoczęła się wielka wojna, zdałam sobie sprawę, że pasuję do ukraińskiej armii. Na froncie byłam przez kilka lat. W lutym 2022 roku musiałam jechać na leczenie ręki – i właśnie wtedy Rosja rozpoczęła inwazję. Było już za późno na leczenie. Musiałam natychmiast wrócić do wojska.

Do swojej brygady wrócić już jednak nie mogłam, więc początek inwazji spędziłam w grupie zwiadowczej; działała w ramach 72 brygady SZU. Przez długi czas wraz ze swoją załogą ewakuowałam rannych z pola bitwy. To niełatwe, bo jeździmy głównie po polnych drogach, a samochód bardzo się na nich trzęsie. Zdarzyło się, że w ciągu minuty dwa razy rąbnęłam plecami o ścianę. Mój asystent chwycił mnie wtedy za kamizelkę kuloodporną i trzymał, bym mogła zajmować się rannymi.

Mogę być z siebie dumna, bo w ciągu kilku lat służby udało mi się przywrócić do życia setki żołnierzy. Uratowałam wszystkich, którzy przeszli przez moje ręce

Często wspominam kilka przypadków – tych najtrudniejszych. To było podczas kontrofensywy na wschodzie Ukrainy. Pewnego razu jechaliśmy zabrać rannego z pola walki i trafiliśmy na minę przeciwczołgową. Samochód został zniszczony, kierowca i osoba siedząca obok niego ciężko ranni, mój pomocnik był mocno poturbowany. Ale ja miałam tylko siniaki! Na ewakuację czekaliśmy sześć godzin. Kiedy przywieziono nas do szpitala, byłam oburzona, że potraktowali mnie jak ofiarę. Mimo to zostałam w szpitalu, zwłaszcza że pozostali z ekipy byli ranni. Ostatecznie jednak wszyscy przeżyli.

Moja specjalność z cywila – znajomość języków obcych – bardzo mi pomaga. Jeśli ranny zostaje jakiś obcokrajowiec, łatwiej się z nim obchodzić, gdy mówisz w jego języku. Ale obcokrajowcy sami z siebie uczą się ukraińskich słów, jak „dziękuję” czy „chwała Ukrainie”. Są nawet tacy, którzy po zwycięstwie chcą się u nas osiedlić, uzyskać obywatelstwo i zostać ukraińskimi oficerami.

Był też zabawny incydent. Kiedyś przywiozłam do szpitala Brytyjczyka. Gdy czekaliśmy na wyniki badań, popatrzył przez okno na zbombardowany Czuhujiw i powiedział: „Jak myślisz, ile kosztuje tu mieszkanie?”. „Teraz jest bardzo tanio” – odrzekłam. A on na to: „Może kupię jakieś dla siebie, bo naprawdę chcę tu mieszkać”.

Wiem, że żyjemy w fajnym kraju, entuzjazm obcokrajowców mnie nie dziwi. Gdyby tylko można było szybciej pokonać wroga!

Teraz jestem starszą sanitariuszką w brygadzi powietrznodesantowej. Moje marzenie się spełniło.

3 sierpnia 2023 roku Daria Filipiewa „Błyskawica” zginęła w rejonie Zaporoża, w drodze na misję bojową. W pojazd, którym jechała, trafił przeciwpancerny pocisk kierowany. Siedziała z przodu obok kierowcy. Tylko jej nie udało się uratować.

<frame>Historia Darii „Błyskawicy” znalazła się w książce Chrystyny Parubij „Kobiety na wojnie”, niedawno wydanej przez wydawnictwo Duch i Litera. Zawiera ona 20 opowieści o życiu ukraińskich obrończyń, które wstąpiły do armii na ochotnika. To książka oparta na filmach emitowanych przez kanał Espresso TV – projekt rozpoczął się w 2022 roku od kilku historii poświęconych Dniu Obrońców Ukrainy, świętowanemu 14 października. Książkę „Kobiety na wojnie” możesz kupić tutaj.<frame>

Napinam ciało i czekam na strzał

W cywilu byłam fotografką. Najczęściej robiłam zdjęcia z akcji – rajdów czy zawodów bokserskich. Naprawdę uwielbiałam to chwytanie chwili. Wszystkiego nauczyłam się sama. Kiedy zaczęła się inwazja, zdałam sobie sprawę, że moje umiejętności mogą być przydatne na froncie. Teraz fotografuję wojsko, filmuję operacje bojowe i zbieram dowody zbrodni rosyjskich okupantów.

W pierwszych dniach wielkiej wojny mój mąż i ja zgłosiliśmy się na ochotnika: używaliśmy naszego pickupa do dostarczania worków do punktów kontrolnych i żywności do szpitali. Do strefy działań wojennych trafiliśmy po raz pierwszy na początku kwietnia 2022 r. – pojechałam tam z mężem w ramach „desantu kulturalnego". Podczas koncertów robiliśmy żołnierzom zdjęcia.

Chcieliśmy jednak filmować walki w punkcie zero, dotrzeć dalej, niż było wolno cywilnym dziennikarzom. Tak dołączyliśmy do Sił Zbrojnych Ukrainy

Mamy już kilka twardych dysków wypełnionych materiałami z wojny. Codziennie odwiedzamy od czterech do ośmiu miejsc. Każdy dzień to życie w drodze, w samochodzie. Wybieramy miejsca, w których chłopaki przebywają bez rotacji najdłużej i gdzie walki są bardzo ciężkie. Ostatnio byliśmy w strefie działań wojennych przez cały miesiąc.

Wszyscy mówią teraz o Bachmucie, ale w rzeczywistości heroiczne bitwy toczą się na całej linii frontu

Mam ulubione ujęcie, kiedy filmowałam pracę artylerii na linii frontu. Chłopaki, którzy dyktowali współrzędne, byli w ukryciu. Ci, którzy strzelali, siedzieli w pojeździe – a ja i mój mąż staliśmy na polu i czekaliśmy na strzał, bo widok był piękny. Kiedy robię zdjęcie, stoję tak, by fala dźwiękowa mnie nie powaliła: napinam ciało i czekam, aż padnie strzał. Tego dnia staliśmy tak przez prawie pół godziny. Ledwo mogłam oddychać. Jednocześnie zdawaliśmy sobie sprawę, że pocisk rakietowy Rosjan może uderzyć w to miejsce w każdej chwili. Ale naprawdę zależało mi na idealnym ujęciu. Wszyscy się rozpraszają, gdzieś uciekają, a ja stoję i krzyczę: „Hura, udało się!”. A chłopaki wrzeszczą do mnie: „Uciekaj, głupia!”.

Wojskowi się dziwią: jakaś dziewczyna z aparatem przychodzi na ich pozycje, choć walki są intensywne, a kobiet na pozycjach zazwyczaj nie ma. Ale te ujęcia rzeczywiście są wyjątkowe.

No i robienie zdjęć rozładowuje napięcie, rozwesela obrońców. Pewnego razu, gdy byliśmy w obwodzie donieckim, chłopaki, którzy właśnie wrócili z misji, powiedzieli: „Zrób nam zdjęcie, będzie na nagrobki”. Zdałam sobie sprawę, że muszę szybko wymyślić coś, co zmieni ich nastrój. Mówię więc: „Jesteście tacy piękni. Pozwólcie, że zamiast tego zrobię wam zdjęcie do magazynu o modzie”. Zaczęli się śmiać, a ja przekonywałam ich, że powinni zostać sfotografowani właśnie tacy, z takimi oczami i sylwetkami. Zaczęli żartować.

‍Duży biust, pieniądze i BMW

‍Dokumentowaliśmy też zbrodnie rosyjskiego wojska na wyzwolonych terytoriach, zbombardowane budynki cywilne. Często rejestrowałam także zbrodnie okupantów dla obcokrajowców. Bywało, że proszono mnie o sfilmowanie pewnych wydarzeń, bo ludzie za granicą nie wierzyli, że takie rzeczy mogą się dziać. W obwodzie charkowskim nagrałam film z rosyjskich izb tortur. Jedna z nich znajdowała się na posterunku policji. Kiedy tam wchodziłeś, czułeś bardzo nieprzyjemny zapach, nieporównywalny z niczym innym. W każdej celi, która mogła pomieścić od czterech do sześciu osób, umieszczano kilkudziesięciu więźniów. Spali na stojąco lub kładli się na zmianę, a do środka wrzucano im gazety w języku rosyjskim. Toalety nie były w ogóle opróżniane. Kiedy na coś takiego patrzysz, zdajesz sobie sprawę, że to celowe zbrodnie przeciwko ludności cywilnej.

Ukraińcy byli torturowani nawet za odmowę mówienia po rosyjsku. Okupanci narzucali im rosyjską kulturę, przywozili materiały propagandowe i gazety

W rejonie Charkowa sfotografowaliśmy sny Rosjan. Oni spali na drzwiach wyciągniętych z futryn – i malowali na nich swoje sny. To zupełnie inny świat. Nasi ludzie marzą o bezpiecznej przyszłości, dobru, miłości. A oni rysowali na drzwiach nagie kobiety z dużymi piersiami, pieniądze i BMW. BMW. To jest poziom ich świadomości... Widzieliśmy zrujnowane biblioteki z całymi stertami zniszczonych książek, zdemolowane cerkwie.

Co Ukraińcy czują podczas wojny

Tworzę też fotografie o wojnie – takie drukowane na naturalnym płótnie przy użyciu unikalnej techniki lakierowania 3D. Wydrukowanie jednego takiego zdjęcia zajmuje co najmniej sześć godzin, więc obrazy wyglądają niecodziennie i niewielu wierzy, że to tylko zdjęcia. Podczas gdy ja pracuję na froncie, moja wystawa podróżuje po całym świecie.

Chodzi o to, by pokazać światu naszą wojnę. Moje obrazy są popularne za granicą, ludzie je kupują. Pieniądze przeznaczam na pomoc armii

Za dochód z ostatniej wystawy, w Amsterdamie, kupiliśmy pojazd ewakuacyjny i podarowaliśmy go żołnierzom z sektora łymańskiego. Moje wystawy są nietypowe. Ta w Amsterdamie nosiła tytuł „333”. Opowiadała o tym, co Ukraińcy czują podczas wojny. Prezentowano ją w miejscach, gdzie ludzie nie chcą oglądać obrazów wojny, zniszczenia i rannych. Nasze obrazy są bardzo dobrze odbierane, ponieważ dotyczą sztuki – choć opisy do nich odnoszą się do wydarzeń, które nie były relacjonowane przez zagraniczne media.

Ludzie to czytają i zaczynają szukać informacji w Internecie. To działa naprawdę dobrze, mieliśmy już na przykład cztery wystawy w Japonii. Teraz przygotowujemy kolejną, poświęconą ukraińskiemu wiankowi. Każda wstążka w tym wianku przedstawia dziewczynę z frontu, którą sfotografowaliśmy.

Wojna bardzo zmienia ludzi. Po zwycięstwie staniemy przed problemem, że cywile nie będą w stanie zrozumieć wojskowych

Dlatego zorganizowaliśmy z mężem wykłady pt. „Jak komunikować się z wojskiem” – żeby ograniczyć sytuacje konfliktowe, żeby żołnierzom łatwiej było wrócić do cywilnego życia, a cywilom łatwiej przyszło zaakceptować wojskowych i zrozumieć, dlaczego tacy są. Żeby rodziny się nie rozpadały, bo odległość niszczy relacje. A do tego dochodzi stres wojenny, kiedy żołnierz nie może wszystkiego powiedzieć i wszyscy zaczynają się nakręcać.

Wraz z Centrum Kobiet Weteranek wdrożyłam też nowy projekt, który nie dotyczy już wojny. Nazywa się „Dawno, dawno temu, teraz i zawsze” i chodzi w nim o ukraińskie bajki. Przedstawiliśmy bajki w nowy sposób. Chcemy zaprezentować je dorastającemu pokoleniu w nowym, wizualnym, aktualnym stylu – by były interesujące nie tylko w czytaniu, ale także w oglądaniu. I by pomagały ludziom szukać twórczych inspiracji w ukraińskiej sztuce ludowej.

‍

Wszystkie zdjęcia: archiwum prywatne Iryny

‍

<add-big-frame>Historia Iryny iSky znalazła się w książce Chrystyny Parubij „Kobiety na wojnie”, niedawno opublikowanej przez wydawnictwo „Duch i litera”. Książka zawiera 20 opowieści o życiu ukraińskich obrończyń – ochotniczek, oparta jest na filmach emitowanych przez kanał Espresso TV. Projekt rozpoczął się w 2022 roku od kilku historii związanych z Dniem Obrońców Ukrainy, przypadającym 14 października. <add-big-frame>

Sestry przedstawiają opowieść, która powstała na podstawie wywiadu z Iryną z książki „Kobiety na wojnie” – by historie tych, którzy trzymają dla nas niebo, zostały wyryte w naszej pamięci. Żebyśmy pamiętali, dzięki komu możemy żyć.

To miał być dla mnie jeden z najważniejszych dni

– W 2014 roku zaczęłam jeździć na pierwszą linię frontu – najpierw jako ochotniczka, potem ratowniczka medyczna. Teraz, jako członek załogi, ewakuuję rannych z pola bitwy.

Wcześniej moje pojęcie o udzielaniu pomocy na polu bitwy było szczątkowe: zatamować krwawienie i zapewnić drożność dróg oddechowych, a jeśli jest plaster okluzyjny, nakleić go na ranę w płucach – to wszystko. Na szczęście kiedy dołączyłam do batalionu „Szpitalników”, szybko zdałam sobie sprawę, że o medycynie taktycznej nie wiem nic – więc muszę się jeszcze wiele nauczyć.

Batalion całkowicie odmienił moje życie. To, czego mnie nauczyli, jak uczyli medycyny taktycznej, jak wyjaśniali, jak zapewnić opiekę, radykalnie wpłynęło na sposób, w jaki teraz pracujemy. To oni ustanowili wysoki standard, który teraz ma moja załoga. To tutaj zdałam sobie sprawę, jak ważna jest umiejętność udzielania pomocy dokładnie według protokołu. Jestem przekonana, że nasz batalion potrafi uczyć najlepiej i jest najbardziej efektywny. Działa również według formy, która bardzo mi odpowiada: mam na myśli możliwość bycia wolontariuszką, niepodpisywania kontraktu i kontynuowania cywilnego życia pomimo wyjazdu na wojnę.

Przez kilka lat łączyłam wojnę z życiem cywilnym. Jestem nieprofesjonalną pracowniczką medyczną. Wcześniej byłam wykładowczynią w dziedzinie informacji i umiejętności korzystania z mediów w ramach reformy państwowej radiofonii i telewizji. 24 lutego 2022 r. miał być dla mnie jednym z najważniejszych dni: miałam wtedy zaprezentować film o dzieciach we wsiach obwodów donieckiego i ługańskiego, który wcześniej zrobiłam.

Chciałam wystąpić w pięknej sukience albo w garsonce i szpilkach, miało przyjść wielu wpływowych ludzi, najważniejszych menedżerów w kraju, odpowiedzialnych za zmianę przestrzeni i integrację nastolatków urodzonych w wioskach. Dzieci, które sfilmowałam, mówią w filmie, że potrzebują dobrych dojazdów, aby móc uczęszczać do klubów, że potrzebują basenu, centrum handlowego, możliwości pójścia do kina.

Ta prezentacja miała być szczytem mojej kariery

Bardzo trudne 40 minut

Premiera filmu została przełożona na czas nieokreślony. W końcu nie wiadomo, co stanie się po wojnie. Z początkiem rosyjskiej inwazji na pełną skalę wróciłam do wojskowego życia.

Razem z moimi towarzyszami ewakuujemy żołnierzy z linii frontu. Nasza załoga – kierowca, strażak i ja, ratowniczka medyczna – współpracuje z jedną z kompanii morskich, wykonując rozkazy dowódcy kompanii. Rotacje trwają do miesiąca, ale jeśli są trudne zadania, mogą trwać i dwa tygodnie. Ewakuujemy rannych z pola bitwy – zajmujemy się pierwszym etapem ewakuacji.

Najczęstsze są rany od odłamków. Raz musieliśmy wyciągnąć pięciu rannych jednocześnie. To była bitwa, w której Rosjanie zastawili na nas zasadzkę, a my zbieraliśmy rannych i wynosiliśmy ich. To byli żołnierze z odmą opłucnową, z odciętymi kończynami w wyniku wybuchów min. Byliśmy też ostrzeliwani przez czołgi. To było bardzo trudne czterdzieści minut, ale udało się wszystkich wydostać.

Jednym z najcięższych przypadków, z jakimi mieliśmy do czynienia, był żołnierz z urazem szczęki. Tak naprawdę on nie miał dolnej szczęki, jego policzki, warga, kości – wszystko było roztrzaskane, miał rany od odłamków na rękach i nogach oraz obrażenia płuc. Ale ten facet trzymał się dobrze i udało nam się go uratować. To niewiarygodne, że przeżył przy tak poważnych obrażeniach, takim bólu, stresie i utracie krwi.

Najtrudniejszą rzeczą w naszej pracy jest śmierć wojskowych. Bez względu na to, ilu żołnierzy uda nam się uratować, strata zawsze zniweczy udaną pracę. Zdarzało się, że żołnierze umierali w samochodzie podczas ewakuacji, ponieważ ich obrażenia nie dawały szans na przeżycie. Raz mi się to przytrafiło... Większość żołnierzy z takimi obrażeniami umiera niemal natychmiast, ale ciała też ewakuujemy.

Był jeden ranny, który miał krwotok wewnętrzny. Nie mogliśmy tego stwierdzić naocznie, a żaden chirurg nie mógłby się nim zająć, nawet jeśli byłby na polu bitwy. Kiedy go przywieźliśmy, lekarz, który przyjął go do szpitala, powiedział, że wykonaliśmy bardzo profesjonalną robotę i zrobiliśmy wszystko, co w naszej mocy. Ten żołnierz zginął, a ja zapamiętam go do końca życia.

To był moment, w którym zdajesz sobie sprawę, że nie jesteś wszechmocnym Bogiem

Od 2014 roku straciłam wielu przyjaciół i towarzyszy broni. Najważniejszymi dla mnie wydarzeniami, które zdefiniowały moje życie, były Rewolucja Godności i pierwsze pogrzeby moich towarzyszy w latach 2014-2015. Pokazały mi, że nie ma odwrotu – a także jak silna muszę być.

Pracuję dla pamięci moich poległych towarzyszy i naprawdę chcę, by byli ze mnie dumni tam, z nieba. By widzieli to, co robię, i mówili: Świetnie sobie radzisz. Nie będę w stanie zapomnieć o wszystkich moich bliskich, których zabrała wojna. Chcę być wśród tych, którzy ją wygrają. To będzie zwycięstwo na cześć tych, którzy zginęli i nie mogli się nim cieszyć.

<frame>Historia Iryny Cybuch znalazła się w zbiorze „Kobiety na wojnie” autorstwa Chrystyny Parubij, który został niedawno zaprezentowany przez wydawnictwo Duch i Litera. Książka zawiera 20 opowiadań o życiu ukraińskich obrończyń, które zdecydowały się dobrowolnie wstąpić do armii. To historie kobiet, które przed rozpoczęciem wojny z Rosją w 2014 roku nawet nie myślały o wzięciu do ręki broni, zostaniu medyczkami, dowódcami czy prowadzeniu transporterów opancerzonych. Książka została oparta na filmach emitowanych przez kanał Espreso TV. Projekt rozpoczął się w 2022 roku od kilku historii poświęconych Dniu Obrońców Ukrainy 14 października.<frame>

Zdjęcia z prywatnego archiwum