Wojna w Ukrainie

Anna J. Dudek: Jedziesz teraz na Ukrainę. Który to już raz?

Antonina Palarczyk: W paszporcie pokazuje, że 21.

Kiedy pojechałaś pierwszy raz?

Skoczyłam do Lwowa przed wojną. Tak poznawczo. W pierwszym tygodniu po wybuchu pełnoskalowej wojny pojawiłam się na granicy. Byłam tam tydzień czy dwa jako wolontariuszka, wtedy też zaczęłam przekraczać granicę.

Dlaczego?

Z ciekawości, ten pierwszy raz, byłam wtedy w Ukrainie kilka godzin. Wolontariuszką byłam przez rok, chciałam wiedzieć, jak tam jest tak naprawdę. A potem zaczęłam jeździć.

Żeby realizować to jeżdżenie, wzięłaś dziekankę na studiach.‍

Byłam na 2. roku. Może trochę uciekłam od swojego życia, wiem, że część wolontariuszy to tzw. "turyści wojenni".

‍Jesteś taką turystką?‍

Jestem świadkiem. Od ponad roku zajmuję się reportażem, robię korespondencję z Ukrainy dla "Tygodnika Powszechnego", ale zaczynałam jako włóczęga, który trochę nie wie, co ze sobą zrobić i właściwie co tam robi.

Brakowało mi mojego miejsca na tej wojnie, a chciałam się przydać. Zobaczyłam, że mogę pisać o tym, co widzę, opowiadać o ludziach i zdarzeniach

Zaczęłam tym przesiąkać. Pierwszy rok to była wojna manewrowa, sporo działo się na froncie, było o czym pisać. ‍

Co się dzieje teraz?‍

Front się ukszałtował, mamy do czynienia z wojną pozycyjną. Zmiany frontu są dosłownie z metra na metr. Miała miejsce letnia kontrofensywa Ukrainy, która miała zmienić stan rzeczy, ale nie przyniosła spektakularnych efektów. Rosjanie starają się odbić tereny, które Ukraina oswobodziła w lecie, między innymi w Zaporożu.

‍

‍Nie masz prawa jazdy, jeździsz pociągiem. Dojeżdżasz do ostatniej stacji, czasem to Charków, czasem Izium, Zaporoże. Co dalej?

Łapię stopa. Jeśli mi się poszczęści, jadę dalej. Duże miasta na Ukrainie są trochę jak pułapki na raki, łatwo wjechać, trudniej się wydostać. Najczęściej startuję przy wojskowych checkpointach, które kiedyś były na wszystkich drogach, a teraz znajdują się przy wjazdach do dużych miast i w samej strefie przyfrontowej, w pasie od Charkowa, Chersonia, Mikołajewa.

Boisz się?

To pytanie, które najczęściej zadają mi osoby, które biorą mnie na stopa. Zwykle mówią, żebym była ostrożna, bo oni są w porządku, ale różnie może być. Nie wiem, czy się boję. Wydaje mi się, że nauczyłam się eliminować ryzyko. Ale wiem, że to loteria. Zawsze mam ze sobą gaz pieprzowy, który dostałam od przyjaciela. Jestem leworęczna, więc jedno opakowanie mam zawsze w kieszeni po lewej stronie, od strony kierowcy, drugie w prawej.

Były sytuacje, kiedy się przydał?

W ostatniej sytuacji, kiedy mógłby się przydać, akurat nie miałam go przy sobie. Byłam w bazie batalionu Karpacka Sicz, w strefie przyfrontowej w obwodzie donieckim. Akurat żadnego z chłopaków nie było w bazie, a ja umówiłam się na rozmowę z żołnierzem z innej brygady, którego tego dnia spotkałam w terenie. Chłopaki, wychodząc, powiedzieli mi, że będą w okolicy, a w kanapie jest kilkanaście automatów, pokazali mi skrzynie z amunicją i granaty. Powiedzieli: Jak coś, to dzwoń, rozjebiemy wszystkich w razie czego. Kiedy przyszedł ten żołnierz, od razu zrozumiałam, że nie pojawił się, żeby rozmawiać. Nachylał się w moją stronę, próbował mnie przytulać, obejmować mnie. Po kwadransie subtelnych prób wyproszenia go kazałam mu wyjść, w końcu obrażony wyszedł, a ja zadzwoniłam po chłopaków. Wpadli do bazy jak pingwiny z Madagaskaru, wściekli. Mówią zawsze, wtedy też, że nie dadzą nikomu nic mi zrobić. To samo usłyszałam od składającej się z Ukraińców kompanii czeczeńskiej. Traktują mnie jak swoje dziecko.

Są wdzięczni, że pokazujesz ich życie, pracę, poświęcenie może?

Być może. Lubią mieć mnie w bazie. Czasami są oficerowie prasowi, ale ja rzadko z nimi pracuję, może dziennikarze telewizyjni częściej korzystają z ich pomocy, bo taki oficer zabiera reportera na kilka godzin na pozycję, można nagrać video, zrobić zdjęcia, porozmawiać z załogą.

Ja lubię mieszkać z żołnierzami, zaprzyjaźnić się z nimi, zobaczyć ich w ich naturalnym środowisku. To zupełnie co innego niż kilka obrazków

Co widzisz?

Zmęczenie, heroizm, tęsknotę, strach, ból, problemy.

Jaka jest wojna?

Ohydna. Nudna, pełna oczekiwania, brudna, nieciekawa.

Bohaterska?

Nie sądzę. Nie romantyzuję wojny. Według mnie to, co jest godne romantyzowania, to relacje, które zawiązują się między żołnierzami, to jest silniejsze niż wszystko, co miałam okazję obserwować. W tak ekstremalnych warunkach wszystko jest albo wydaje się być intensywniejsze, i stres, i strach, i radość. Wszystkie emocje. To sprawia, że żołnierze czują się braćmi. Braćmi broni.

Co było najgorsze, co widziałaś?

Kilka godzin po tym, jak w kawiarnię w miejscowości Groza w obwodzie charkowskim, w której trwała stypa po jednym z żołnierzy, uderzyła rakieta Iskander, pojechaliśmy tam, tego razu podróżowałam z fotografem, Piotrem. Wszyscy, którzy tam byli, zginęli. Od razu lub później. Dotarliśmy kilka godzin po zdarzeniu, kiedy trwało zbieranie  rozrzuconych ciał. Ziemia była przesiąknięta krwią, w powietrzu unosił się jej zapach. Śmierdziało. Ludzie mówili mi, żebym nie klękała, bo się pobrudzę. Spędziliśmy tam prawie tydzień, dokumentując pracę kostnicy, pogrzeby. Zapach z kostnicy i widok sekcji kilku ciał towarzyszy mi do dziś. Nadepnęłam na jedno z ciał, nie widziałam go. Te wspomnienia, łącznie z mdłym słodkawym zapachem rozkładającego się ciała, pojawiają się znienacka i towarzyszą mi do dziś.

Panika?

Igiełki na karku.

Jaka jeszcze historia z tobą została?

Jestem w kontakcie z wieloma oddziałami, z którymi pracowałam pisząc reportaże. I tak na przykład znajomość z batalionem czeczeńskim jest mało bolesna, bo w nim jest bardzo niska śmiertelność. Ale oddział, z którym zaczynałam swoją pracę reporterską, już w zasadzie nie istnieje. Trudno mi o tych chłopakach mówić. Bronili Awdijiwki, miasta na wschodzie, niedaleko Doniecka, bardzo ważnego strategicznie. Zginęli w trakcie walki albo odwrotu.

Często myślę o jednym z nich, był bohaterem mojego tekstu. Był kierowcą, a ja pisałam o nim, jakby był nieśmiertelny

Jaka jest wojna dla kobiet?

Dużo się teraz pokazuje kobiet w armii, pojawiają się zdjęcia seksownych medyczek czy snajperek, ale mało mówi się o tym, z czym żołnierki się mierzą na co dzień. Wciąż panuje przekonanie, że wojna nie jest dla dziewczyn. Jest w Ukrainie kilka rozpoznawalnych kobiecych twarzy z armii, istnieje ruch Veteranka zajmujący się emancypacją kobiet w wojsku, ale to są pojedyncze osoby i inicjatywy, które cieszą się szacunkiem. Dziewczyny wciąż spotykają się z seksizmem, kretyńskimi uwagami i silnym patriarchatem, o którym opowiadała mi jedna z dziewczyn służąca jako łącznościowiec. Do tego stopnia, że dowódcy często mówią żołnierkom, żeby ze względów bezpieczeństwa poruszały się w cywilnych ubraniach. Warunki panujące w bazach nie są przyjazne dla kobiet, choćby to, że często kobiety potrzebują większego dostępu do bieżącej wody, choćby w trakcie okresu. Czasem chcą się uczesać, żeby godnie wyglądać. Do tego nie ma warunków. Ale tego nie widać w mediach społecznościowych.‍

Co masz z bycia na wojnie?‍

Pierwsze, co przyszło mi do głowy, to ludzie, przyjaźnie z nimi i obserwowanie przyjaźni między nimi. Myślę, że tylko w warunkach wojennych, w pewnym sensie ekstremalnych, można tak się zbliżyć z ludźmi, z którymi normalnie nie byłoby to możliwe. A na wojnie moimi szczerymi przyjaciółmi, braćmi, stały się sie chłopaki o skrajnie różnych od moich poglądach i filozofii życiowej.

Nie będę miał innego kraju

Kiedy wybuchła wojna na wschodzie Ukrainy, natychmiast poszedłem służyć z moimi towarzyszami. Tak się złożyło, że wielu z nich – z Doniecka, Charkowa, Kijowa i Ługańska – było w tej samej jednostce. Dziś wielu jest w niewoli lub nie żyje. Pamiętam, że pierwsza grupa była bardzo zmotywowana do obrony kraju, choć już wtedy rozumieliśmy, że to dopiero początek.

Spodziewaliśmy się takiej wojny już w 2014 roku. Rozumiałem, że musimy przygotować się na szerzej zakrojone działania. Dlatego Azow jest jedną z jednostek w Ukrainie, która najbardziej przygotowywała się do wojny na pełną skalę. Pokazały to wyniki brygady w Mariupolu w 2022 roku.

W dzieciństwie marzyłem o zostaniu inżynierem i zbudowaniu w kraju czegoś znaczącego. W dorosłym życiu ojciec nauczył mnie kochać Ukrainę. Powiedział, że nigdy nie będę miał innego kraju. A to oznacza, że albo się za nim opowiesz, albo będziesz koczownikiem nieustannie wędrującym gdzieś bez szansy na rozwój.

Dlatego zrezygnowałem z kariery sportowej w Polsce i wybrałem obronę ojczyzny

Z Azowem, który powstał wiosną 2014 roku w Berdiańsku jako pułk, jestem związany od samego początku. W ciągu 10 lat jednostka rozrosła się z grupy partyzantów do profesjonalnej armii. Często jestem nazywany „ideologiem Azowa”. Uważam jednak, że po prostu odpowiednio pracuję z ludźmi i uświadamiam im, dlaczego wróg musi zostać zniszczony. Tu już nie chodzi o ideologię, tylko o światopogląd. I ważne jest, by przekazać go żołnierzom. I ważne jest to, że ustanowiliśmy pewne tradycje. Zawsze dbaliśmy o rozwój wojska, jego szkolenie, by żołnierze rozumieli, dlaczego tu są.

Wiedziałem, że to nie potrwa 5 minut

Jak zaczął się dla mnie 24 lutego 2022 roku? Już w nocy było jasne, że rano coś się wydarzy. Kazałem chłopakom iść spać, bo czekał nas ciężki dzień. Położyliśmy się o piątej nad ranem, kiedy dotarł już raport, że „coś zaczyna się ruszać”. Uznałem, że powinniśmy pospać jeszcze godzinę. Potem był alarm i zaczęliśmy zabierać rzeczy do Mariupola. Opuszczaliśmy wszystkie bazy, zabieraliśmy wszystko, czego potrzebowaliśmy i niszczyliśmy to, czego nie mogliśmy zabrać. Już stało się jasne, że rozpoczęła się inwazja na pełną skalę. W Mariupolu Rosjanie uderzyli w stację radarową.

Wiedziałem na pewno, że ta wojna nie potrwa 5 minut. Coś takiego istniało tylko w fantazjach Rosjan – że zajmą Kijów w trzy dni. Rozumieliśmy, że ludność jest uspokajana opowieściami, że to zajmie miesiąc, dwa, trzy... Ale rzeczywistość była zupełnie inna.

Rosjanka mówi, jak kochać Rosję

Był 20 maja. Opuszczaliśmy fabrykę [zakłady Azowstal – red.]. Zaprowadzono nas do autobusów i zawieziono do Ołeniwki. Nie pamiętam zbyt dobrze szczegółów niewoli, ale pamiętam, jak Rosjanie przestraszyli się mojej plastikowej walizki, myśląc, że to materiał wybuchowy. Krzyczeli: „Połóż to na ziemi! Co tam jest!? Otwórz to, odsuń się!”. Potem zabrali mi wszystkie moje torby, artykuły higieniczne, maszynkę do strzyżenia, wyrzucili moje jedzenie.

A potem była długa podróż ze strażnikami, helikopterami i wizyta w koszarach. Życie stało się systematyczne, jak w pracy.

Kiedyś przyszła dziennikarka i powiedziała mi, jak bardzo powinienem kochać Rosję – to było bardzo zabawne. Zapytałem ją, dlaczego nie uderzyli na nasze bazy, żeby nie było takiego oporu. Nie było odpowiedzi. Za to powiedzieli: „Zabierzcie go do koszar. Zadaje za dużo pytań”.

Później te pytania wyłaziły mi bokiem, ale pomyślałem, że powinienem zadawać je Rosjanom. Ciekawie było słyszeć, co sobie myśleli, bo ze zdrowym rozsądkiem to nie miało nic wspólnego.

Byłem pewien, że wrócę

Oczywiście w niewoli panował strach. Ktoś kto mówi, że się nie boi, kłamie. Ale po tym, co działo się w Mariupolu, kiedy okupanci niszczyli miasto, zabijając wojskowych i cywilów, strach w niewoli stał się mniejszy. Byłem pewien, że wrócę do domu, nie wiedziałem tylko, kiedy to nastąpi. Czułem jednak, że będę w niewoli do roku – i tak się stało. Przygotowywałem się na to. Gdybym nie został uwolniony, nadal bym się do tego przygotowywał.

Ludzie przyzwyczajają się do wszystkiego. Bez względu na to, co się dzieje, walczymy do końca. Nigdy nie pozwoliłbym sobie na walkę po stronie wroga.

To kwestia wyboru. Możesz ocalić zdrowie lub życie, gdy wróg cię torturuje. Ja wolę być bity i torturowany, ale pozostać lojalny wobec mojego kraju

W niewoli byli tacy, którzy się poddawali. Są ludzie słabsi i silniejsi. W naszym zespole staraliśmy się wspierać siebie nawzajem. Mieliśmy w sobie wystarczająco dużo motywacji, by trwać i nie tracić ducha. Wśród naszych chłopaków bardzo niewielu straciło zapał. Wyczerpanie, niepokój, brak łączności z ojczyzną i bliskimi – to wszystko jest bardzo trudne moralnie. Nie przygotują cię do niewoli, to niemożliwe. Musisz sam przez to przejść. Teraz na podstawie tych wszystkich wydarzeń możemy z grubsza nakreślić pewien model i szkolić wojsko.

W naszym garnizonie wyborem była śmierć albo niewola. Do dowódcy należało uratowanie personelu i w tej sytuacji postąpił słusznie. W przeciwnym razie wszyscy byśmy zginęli.

Szarość - i napis „Ukraina”

Dla mnie niewola była szarością i zwierzęcą egzystencją. Chociaż zwierzęta, wybaczcie, są o wiele lepsze od tych nieludzi. Niewola to także małe rzeczy, które mogą dać ci ukojenie. Na przykład kiedy stoisz cały dzień i nagle znajdujesz małą śrubkę. Ta mała rzecz pomaga zabić długie godziny oczekiwania.

W otępieniu niewoli mieliśmy wiele różnych myśli, bo nie zawsze można było rozmawiać. W ogóle nie można było rozmawiać o niczym poważnym.

Ta szarość trwała do momentu, gdy podczas wymiany zobaczyłem napis „Ukraina”. Dopiero wtedy poczułem ciszę, spokój i wszystko nabrało kolorów. W końcu się odprężyłem, bo poczułem się jak w domu

Mój zwykły dzień w niewoli był nieciekawy. Jedliśmy rzeczy, których teraz nie włożyłbym do ust i których prawdopodobnie nie będę już jadł do końca życia. Nie było prawie żadnej opieki medycznej. Kara mogła być za wszystko – od zgubienia kapcia po powiedzenie jednego słowa za dużo. I pomyśleć, skąd w Rosjanach tyle nienawiści do Ukraińców…

Osobną kwestią jest propaganda, która od lat funkcjonuje w filmach pokazywanych na naszych kanałach telewizyjnych. Okupanci zainwestowali miliardy w propagandę, robili wszystko, by osiągnąć swój cel. Próbując wpoić nam pewne idee, sami uprawiali czysty rasizm. Jak to się objawia? Wszystkie mniejszości etniczne w Rosji są wysyłane na wojnę. Przypomina to rodzaj „oczyszczania”, ponieważ ci ludzie są uważani za gorszych od etnicznych Rosjan.

Poziom okrucieństwa zależał od osoby

W maju 2022 roku cały garnizon Mariupola, około dwóch i pół tysiąca osób, został wzięty do niewoli. Kilkadziesiąt osób zginęło w eksplozji w kolonii karnej. Nie ma informacji o liczbie zabitych i torturowanych, ale z własnych obserwacji mogę powiedzieć, że zmarło lub było brutalnie torturowanych bardzo wielu. Podanie prawdziwych liczb jest niemożliwe, ponieważ Rosjanie je ukrywają. Ciągłe przemieszczanie się dodatkowo utrudnia kontrolowanie sytuacji.

Rosjanie stosowali różne metody znęcania się nad Ukraińcami. Robili, co chcieli. Poziom okrucieństwa zależał od osoby.

Niektórzy chcieli tylko znęcać się psychicznie, inni chcieli bić, torturować i zabijać. Samo myślenie o tym jest przerażające

Gdy nie musisz chodzić ze spuszczoną głową

Obudzili nas w nocy – usłyszeliśmy, że przyjechał konwój. Wsadzili nas do ciężarówki KamAZ i kazali zachowywać się spokojnie, bo inaczej będą strzelać. Powiedzieli, że jedziemy na wymianę. Potem była długa podróż do samolotu, lot z zawiązanymi oczami i kolejna długa jazda autobusem. Dopiero na granicy z Ukrainą zdjęli nam opaski z oczu. Patrzyłem na twarze ludzi obok mnie – zwłaszcza Rosjan, którzy wcześniej nas bili, a teraz byli przyjaźni.

Kiedy przekazano nas stronie ukraińskiej, wszystko się zmieniło. Szarość niewoli zmieniła się w kolorowe odcienie człowieczeństwa, wrażliwości i poprawności. To niesamowite uczucie, gdy zdajesz sobie sprawę, że jesteś otoczony przez swoich ludzi i nie musisz chodzić ze spuszczoną głową. Spotkania z rodziną, telefony do bliskich i powrót do normalnego życia – wszystko to przyniosło mi poczucie spokoju i rozjaśniło świat.

Ludzie, którzy nie rozumieją, że trwa wojna

Wiem, czym jest prawdziwa wojna. To utrata bliskich, traumy, rany i ból. Irytują mnie ludzie, którzy nie zdają sobie sprawy, że w kraju toczy się wojna na pełną skalę. Podczas przerw w dostawie prądu ludzie nie mieli siły się uczyć, szkolić się ani pomagać armii. Bardzo mnie to martwi, ponieważ większość z tych, których znałem, była na froncie.

Ukraińscy żołnierze uczą się na własną rękę, szukając motywacji. Czują wielką miłość do swojego kraju, do rodziny, której bronią. Ich utrata to wielka strata dla ukraińskiej przyszłości.

Wszyscy chcą zwycięstwa, ale co każdy robi?

Za teraźniejszość i przyszłość Ukrainy odpowiedzialni są młodzi ludzie. Starsze pokolenia próbują uniknąć tej odpowiedzialności. W miastach ludzie godzinami stoją w korkach, spalają paliwo zamiast pojechać metrem i wysłać sto hrywien na front. Wszyscy chcą zwycięstwa, ale co każdy z nas robi w tym kierunku?

Pamiętam jednego muzyka, który poszedł na służbę i służy do dziś. Znam go od dawna. Jest wzorem do naśladowania. Tymczasem wielu innych mężczyzn po prostu się bawi. To irytujące. Społeczeństwo musi być przygotowane na rozmowę z ludźmi, którzy przeżyli niewolę i wrócili z frontu.

Baczniej przyglądam się ludziom

Po powrocie z niewoli przeszedłem dwie operacje, rehabilitację, byłem w sanatorium. We wrześniu wróciłem do służby. Niektórzy z moich kolegów z wymiany dopiero teraz wrócili do służby – tak poważne mieli rany.

Po niewoli moje życie zbytnio się nie zmieniło. Wróciłem do służby, bo nie widzę sensu w życiu w cywilu, dopóki wszyscy moi bracia nie wrócą z niewoli. I dopóki nie pochowamy wszystkich zmarłych

Ci chłopcy zasługują na pamięć na wieki. Teraz baczniej przyglądam się ludziom w cywilu.

Niestety, wojna szybko się nie skończy. Musimy odzyskać wszystkie terytoria, a to zajmie trochę czasu. Być może ktoś zostanie zastrzelony na Kremlu i nastanie nowy reżim, który przeprosi i wycofa wojska – ale to mało prawdopodobne. Musimy stworzyć ministerstwo wspierające weteranów. Nasz kraj powinien zrobić to samo, co Stany Zjednoczone, które dużo inwestują w pracę z weteranami.

Dla mnie Ukraina jest wszystkim – i niczym. Wszystkim, ponieważ wszystko, co robisz, robisz dla swojego kraju. I niczym, ponieważ nie musisz jej o nic prosić. Bo każdy powinien coś dla niej zrobić.

Wielu żołnierzy nie potrzebuje orderów ani nagród. Chcą tylko wrócić do swoich rodzin i prowadzić normalne życie

Nie przypadkiem każda wypowiedź słynnego izraelskiego historyka, autora superbestsellerów „Sapiens” i „Homo deus”, uznawanego za jednego z czołowych współczesnych intelektualistów, jest przedmiotem ożywionych analiz i komentarzy. Nie dziwi też, dlaczego jego teksty ukazują się na łamach najpoważniejszych mediów na świecie. Obserwacje Juwala Noacha Harariego są bowiem nie tylko zaskakujące, nieoczywiste i błyskotliwe, ale świadczą też o unikalnej zdolności spojrzenia poza horyzont doraźności. I umieszczają to, czego jesteśmy świadkami, kontekście zjawisk cywilizacyjnych trwających od tysięcy lat.

Tak jest i teraz, gdy Harari pochyla się nad wojną w Ukrainie i reakcją świata na rosyjską inwazję. Bo rezultat tego konfliktu będzie miał – uważa izraelski historyk – decydujący wpływ na przyszłość świata. Całego świata.

Zapomniany paradygmat

Najcenniejsza zmiana, będąca konsekwencją zwycięstwa aliantów nad państwami Osi (Rzym – Berlin – Tokio) i ich sojusznikami, polegała na odejściu od paradygmatu imperialnego, który determinował porządki na świecie od czasów starożytnych. Do 1945 r. wielkie mocarstwa rozwijały się poprzez podbój mniejszych państw sąsiednich i przekształcanie ich w swoje prowincje. Tak było choćby ze starożytnym Rzymem, tak było z Wielką Brytanią, tak było z Rosją. Po II wojnie światowej, chociaż na całym świecie wybuchło wiele krwawych wojen, żadne imperium nie atakowało innego kraju po to, by go pożreć. Tak, Związek Sowiecki najeżdżał Węgry, Czechosłowację i Czeczenię, ale po to, by chronić/instalować tam wasalne reżimy – ale nie tworzyć prowincje „sowiecji”. Tak, Stany Zjednoczone toczyły wojny w Korei, Wietnamie i Iraku – ale nie po to, by powstały tam kolejne stany USA. 

Imperializm był tabu, zasadę nienaruszalności granic powszechnie respektowano, a agresywne zapędy różnych państw pościągały międzynarodowe umowy.

Największe rozbrojenie

W takim właśnie świecie Ukraina, dopiero co uwolniwszy się od sowieckiego jarzma, w 1994 r. w zamian za gwarancje bezpieczeństwa ze strony USA, Wielkiej Brytanii i Rosji, zawarte w Memorandum Budapeszteńskim, zgodziła się oddać tej ostatniej cały swój nuklearny arsenał.

Ten „jeden z największych aktów jednostronnego rozbrojenia w historii”, jak nazywa go Harari, był skutkiem zaufania Ukraińców do międzynarodowych ustaleń – zwłaszcza że stały za nimi dwa supermocarstwa

20 lat później Putin, oczadzony postimperialną nostalgią, złamał słowo, które jego kraj dał Ukraińcom i światu. W starym imperialnym stylu najpierw zajął Krym, a potem część Ługańszczyzny i Doniecczyzny. A w lutym 2022 r., nie oglądając się już na nikogo, postanowił podbić resztę Ukrainy. Uzasadniał to rzekomym zagrożeniem Rosji ze strony ekspansywnego Zachodu, ale to stara śpiewka wszystkich imperiów od tysięcy lat: im były większe i bardziej zaborcze, tym głośniej uzasadniały kolejne podboje wyimaginowanym zagrożeniem ze strony swych przyszłych ofiar.

Paradoks wojskowych sojuszy

W ten sposób świat znalazł się na progu rzeczywistości, która już nigdy nie miała wrócić – rzeczywistości, w której interesy silnych są bezkarnie zaspokajane kosztem słabszych, a gwarancje bezpieczeństwa nie są warte papieru, na którym je spisano.

Świat zagrożony agresją silnych w naturalny sposób będzie się stawał światem rosnących w siłę wojskowych sojuszy. Problem w tym, że sojusze te mają dwie poważne wady. Po pierwsze, pogłębiają nierówności, i to na dwa sposoby. Słabe i biedne państwa, które nie wejdą w ich skład, stają się potencjalnie łatwym łupem silnych państw – agresorów. Ponadto ekspansja bloków wojskowych paraliżuje, a przynajmniej ogranicza drożność globalnych szlaków handlowych, co najboleśniej uderza w biednych.

Druga wada sojuszy paradoksalnie wiąże się z tym, co stanowi ich największą zaletę: kwestią wiarygodności.

Żaden sojusz się nie ostanie, jeśli jego członkowie nie będą mieli pewności co do wzajemnych gwarancji

A ponieważ pewności tych gwarancji w oczach różnych państw mogą zagrozić wyzwania o różnej randze, powodem wybuchu III wojny światowej może stać się z pozoru niewiele znaczące wydarzenie w jakimś nieistotnym miejscu świata.

Tak sprawdza się stara, odkryta już ponad 2 tysiące lat temu przez Tukidydesa i Sun Tzu, a przypomniana teraz przez Harariego, zasada, że w świecie bezprawia dążenie do bezpieczeństwa zmniejsza bezpieczeństwo wszystkich.

Katastrofy odłożone na później

Jak to działa w praktyce? Harari słusznie ostrzega, że zwiększenie wydatków na broń odbędzie się nie tylko kosztem edukacji, opieki zdrowotnej i socjalnej, ale też odsunie na dalszy plan rozwiązywanie dwóch największych problemów, przed którymi stoi dziś ludzkość: ocieplenia klimatu i niekontrolowanego rozwoju sztucznej inteligencji.

To, czego jesteśmy świadkami od ponad dwóch lat w Ukrainie, w pełni potwierdza słuszność obaw izraelskiego intelektualisty. Wysadzając tamę w Kachowce Rosjanie dobrze wiedzieli, że doprowadzą do ogromnych, być może nieodwracalnych, zniszczeń w ekosystemie – i tym chętniej się na to zdecydowali.

Nie ma zbyt wielkich ofiar, gdy Rosja toczy swą świętą imperialną wojnę

I druga sprawa. W realiach wyścigu zbrojeń, który zawsze był odpowiedzią na rosnące zagrożenie wojną, ograniczanie sztucznej inteligencji będzie postrzegane przez wiele państw jako ograniczanie własnego potencjału militarnego. Wojna w Ukrainie w coraz większym stopniu jest wojną inteligentnych śmiercionośnych technologii. „(…) świat może wkrótce zobaczyć roje w pełni autonomicznych dronów walczących ze sobą na ukraińskim niebie i zabijających tysiące ludzi na ziemi. Nadchodzą zabójcze roboty, ale ludzi paraliżuje brak porozumienia” – pisze Harari. 

Casus Indonezji

I właśnie dlatego to, co dzieje się teraz, jest w jego opinii potencjalnie bardziej niebezpieczne niż sytuacja w 1939 czy 1965 r. Niebezpieczne nie tylko dla Zachodu, ale też dla krajów Afryki, Dalekiego Wschodu czy Ameryki Południowej, które wojnę w Ukrainie wciąż traktują jak niedotyczący ich egzotyczny konflikt gdzieś na końcu świata. Krótkowzrocznie.

Harari wybiera daty 1939 i 1965 nie przypadkiem nie tylko dlatego, że pierwsza oznacza wybuch największej wojny w historii ludzkości, a druga – szczyt zimnej wojny. W tym przypadku liczy się nieoczywisty kontekst. Oba te wydarzenia szczególnie boleśnie uderzyły bowiem w kraj, który z tymi wojnami bezpośrednio nie miał nic wspólnego, a na dodatek leży na końcu świata: w Indonezję. 

II wojna światowa wywołała reakcję łańcuchową, w wyniku której z głodu lub wskutek pracy przymusowej zginęło 3,5 – 4 miliony Indonezyjczyków, czyli 5 proc. populacji Holenderskich Indii Wschodnich, jak wówczas nazywała się Indonezja. Z kolei w latach 1965-66 w masakrach wywołanych napięciami między komunistami i antykomunistami zginęło od 500 tysięcy do miliona Indonezyjczyków. 

Wniosek? Żadna wojna nie jest wystarczająco daleko, zwłaszcza jeśli angażują się w nią mocarstwa

By nie było powtórki

Płyną z tego, jak dowodzi Harari, dwa wnioski. Jeden dla Europy, a drugi dla krajów spoza globalnego Zachodu, które od dwóch lat dystansują się wobec tego, co się dzieje w Ukrainie.

Europa musi wystosować jednoznaczny i ostateczny komunikat do Ukrainy, Rosji i świata, że w tej wojnie nie będzie gry na przetrzymanie – bo jej pomoc dla Ukrainy będzie trwała, adekwatna do potrzeb i niezależna od powyborczej sytuacji w USA

Tylko uświadomienie Putinowi tego, że inaczej nie będzie, może otworzyć drogę do zawarcia pokoju na uczciwych i sprawiedliwych warunkach.

Wniosek dla państw pozaeuropejskich jest inny. Otóż minął czas zabawy w dystans, historyczne dąsy i neutralność – przekonuje Harari. Rezerwa wobec tej wojny prędzej czy później zemści się na mocarstwach/państwach niezachodnich. Tu nie chodzi o ratowanie pozycji bogatych państw, z którymi kraje Globalnego Południa mają z dawna niewyrównane rachunki. Tu chodzi o to, by nie było powtórki z Indonezji.

Nie na warunkach Rosji

Właśnie dlatego cały cywilizowany świat musi doprowadzić do pokoju – tyle że nie na warunkach Rosji. Bo pokój na warunkach Rosji będzie oznaczał koniec międzynarodowego ładu opartego na zasadach, prawie, świętości umów i nienaruszalności granic. A w takim nowym świecie „co powstrzyma na przykład Wenezuelę przed podbojem Gujany lub Iran przed podbiciem Zjednoczonych Emiratów Arabskich? Co powstrzyma samą Rosję przed  podbojem Estonii czy Kazachstanu?” – pyta retorycznie Harari.

I jak wyobrażać sobie przyszłość krajów Afryki, których granice, arbitralnie i w większości przypadków „od linijki” wytyczone przez mocarstwa kolonialne, wciąż dość skutecznie oddzielają narody kontynentu właśnie dlatego, że są respektowane?

Ukraina potrzebuje gwarancji bezpieczeństwa, tyle że znacznie pewniejszych niż memorandum budapeszteńskie czy porozumienia mińskie z lat 2014-2015, zaznacza Harari. A do tego, by one były naprawdę silne, potrzebny jest powrót do świata prawa i zasad. Powrót, do którego może doprowadzić Zachód i mocarstwa niezachodnie, a nie Rosja z jej prymitywnym i anachronicznym pomysłem na światowy porządek.

Szpital dziecięcy w samym centrum Warszawy nie został przez organizatorów akcji Euromajdan Warszawa wybrany przypadkowo. To miejsce symboliczne. Każdy człowiek na świecie powinien zrozumieć, jakie straszne zbrodnie popełnia Rosja. Zwłaszcza wobec ukraińskich dzieci.

Protestujący przyszli z ukraińskimi flagami i transparentami: „Rosja zabija ukraińskie dzieci”, „Putin jest mordercą”, „Ukraina powinna zostać członkiem NATO”.

– Szpital dziecięcy to miejsce bólu, gdzie każdego dnia toczy się walka o życie. I właśnie w to miejsce uderzyła rosyjska rakieta – powiedziała Natalia Panczenko, liderka Euromajdanu Warszawa.

Dorota Łoboda, posłanka na Sejm RP, emocjonalnie zwróciła się do protestujących, komentując ostrzał szpitala dziecięcego w Kijowie 8 lipca:

– Trudno zrozumieć, co jeszcze musi się wydarzyć, żeby świat się obudził. Każdy, kto nie jest teraz po stronie Ukrainy, powinien być nazywany wspólnikiem Putina.

Marta Lempart, aktywistka i współorganizatorka Ogólnopolskiego Strajku Kobiet, przypomniała, że z uwagi na sytuację w Ukrainie żaden Rosjanin nie ma prawa zabierać publicznie głosu:

– Dopóki trwa wojna Rosji z Ukrainą, nie ma tak zwanych dobrych Rosjan.

Po proteście przed szpitalem dziecięcym setki osób udały się do Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Ukrainie. Policja zablokowała ruch na drodze przemarszu, by zapewnić protestującym bezpieczne dotarcie do celu.

Znicze, które protestujący pozostawili przed biurem Komisji Europejskiej, mają przypominać nam o wszystkich ukraińskich dzieciach, które zostały zabite i ranne w tej wojnie. Ukraina nadal nie jest członkiem Unii Europejskiej i NATO, dlatego Rosja wciąż zabija małych Ukraińców.

– Nie ma gwarancji, że jutro pocisk nie spadnie gdzieś tutaj, w Polsce, lub w innym kraju Unii. Nie jesteśmy bezpieczni, nawet jeśli jesteśmy w Unii Europejskiej. Jeśli Rosja pokona Ukrainę, pójdzie dalej. Wróg rozumie tylko język siły. Jeśli nie uderzysz Rosji w twarz, Rosjanie pójdą dalej – powiedział Jewhen Klimakin, wolontariusz, redaktor naczelny magazynu internetowego Nowa Polszcza.

Maria Górska, redaktor naczelna Sestry.eu, która również przemawiała na proteście, opowiedziała o swoim bohaterskiej znajomej, lekarce ze zbombardowanego szpitala „Ochmatdit”, która pomagał ofiarom:

– To ci niesamowici ludzie mieszkający w Ukrainie dają nam nadzieję. 8 lipca zadzwoniłam do lekarki moich dzieci, aby dowiedzieć się, jak sobie radzi. Powiedziała mi, że nie miała ani chwili wolnego czasu, ponieważ pracowała z innymi ludźmi przy usuwaniu gruzów i dostarczaniu wody. Wieczorem oddzwoniła do mnie i zapewniła, że wszystko zostanie odbudowane i wszystko będzie dobrze.

Zdjęcia: Olena Klepa i Natalia Riaba

Tydzień na Ukrainie rozpoczął się od zmasowanego ataku na dużą skalę. W przeddzień szczytu NATO rosyjscy terroryści zaatakowali Kijów, Dniepr, Krzywy Róg, Słowiańsk i Kramatorsk. Wystrzelili 38 pocisków różnego typu, w tym „Kindżały”. 30 z nich zostało zestrzelonych przez obronę powietrzną.

Uszkodzone zostały budynki mieszkalne, infrastruktura i szpital dziecięcy (!). Fragmenty pocisków wylądowały w sześciu dzielnicach stolicy: Sołomiańskiej, Dnieprowskiej, Darnieckiej, Desniańskiej, Szewczenkowskiej i Hołosiwskiej. Uszkodzone zostało przedszkole, budynek biurowy, wieżowiec i wiele innych obiektów. Trzy podstacje transformatorowe w Kijowie zostały całkowicie zniszczone lub częściowo uszkodzone.

Budynek szpitala dziecięcego „Ochmatdit”, w którym dzieci cierpiące na niewydolność nerek były poddawane dializie, został poważnie uszkodzony w wyniku bezpośredniego trafienia pociskiem X-101. Zginęły dwie osoby dorosłe, a 16 zostało rannych, w tym dzieci. Szpital ten jest jednym z najważniejszych tego typu nie tylko w Ukrainie, ale i w Europie. Każdego dnia lekarze ratują tu życie setkom dzieci z całego kraju.

Znaczne zniszczenia są również wokół stacji metra „Łukjaniewska”. W sumie w Kijowie zginęło 17 osób.

W Krzywym Rogu doszło do kilku ataków rakietowych. Wstępne dane mówią o 10 zabitych i 41 rannych, w tym 10 ciężko. Jedna osoba zginęła w Dnieprze.

Kilka godzin później stolica została ponownie zaatakowana. Jednocześnie doszło do paru eksplozji. Fragmenty rakiet spadły w szczególności na budynek medyczny w dzielnicy Dnieprowskiej. Cztery osoby zginęły, a trzy zostały ranne.

Zachód już nazwał ten atak „najgorszym w całej wojnie”.

Składamy szczere kondolencje rodzinom ofiar

Zdjęcia: Państwowa Służba Sytuacji Nadzwyczajnych Ukrainy, NSCCH „Ochmatdit”, Jan Dobronosow, Bohdan Kutepow, Ołeksandr Gusiew

‍

Dziś ukraińsko-izraelska misja humanitarna FRIDA zrzesza ponad 1000 lekarzy – ochotników. Oksana Łazorenko, otolaryngolożka i laryngolożka dziecięca, członkini tej organizacji, opowiedziała o podróżach, historiach pacjentów i wyzwaniach podczas misji FRIDA.

Oksana Szczyrba: Jak doszło do powstania waszej misji?

Oksana Łazorenko: Wszystko zaczęło się od inwazji. Izraelczycy Roman Goldman i Mark Newiazki skrzyknęli 980 lekarzy z Ukrainy. Zdali sobie sprawę, że w naszym kraju dzieje się coś, co musi zostać powstrzymane. Wpadli na pomysł stworzenia organizacji charytatywnej, która pomagałaby zapewnić cywilom opiekę medyczną, a jeśli to możliwe – także pomoc humanitarną. Roman Goldman pracował wcześniej z lekarzami i miał kontakty wśród wielkich klinik w Izraelu, co oczywiście pomogło w realizacji jego planu. Początkowo lekarzy – ochotników było niewielu, ludzie dołączali do inicjatywy głównie za sprawą poczty pantoflowej. Wiosną 2022 roku zdaliśmy sobie sprawę, że jest duże zapotrzebowanie na taką pomoc. Informacje o organizacji zostały udostępnione na Facebooku, z zaproszeniem do przyłączania się.

Wielka tragedia w kraju zgromadziła profesjonalnych lekarzy i podobnie myślących ludzi, którzy chcieli pomóc

Na początku było nas około trzydziestu osób. Podróżowaliśmy na wschód Ukrainy raz w tygodniu. Lekarze nie przestawali jednak pracować w swoich głównych szpitalach czy klinikach; większość jeździła na wschód w weekendy. Nie było łatwo, ale mieliśmy cel, a ludzie potrzebowali naszej pomocy. Z czasem nasze grono zaczęło rosnąć.

Te wyjazdy dawały nam potężną energię. Kiedy przyjechaliśmy do okupowanego Chersonia, pracowaliśmy w trudnych warunkach, nie było elektryczności ani ogrzewania, więc było bardzo zimno. Tam, gdzie to możliwe, ustawiliśmy generatory, ale ich moc nie była wystarczająca – tak wielu było lekarzy. Pierwszeństwo mieli ginekolodzy, bo ich pacjentki zwykle musiały się rozbierać.

Dziś misja liczy prawie tysiąc osób, w tym około ośmiuset lekarzy. To ratownicy medyczni, psycholodzy, rehabilitanci, farmaceuci itp. FRIDA to potężna organizacja.

Z jakich regionów pochodzą ci lekarze?

Teraz – z całej Ukrainy. Mamy lekarzy ze Lwowa, którzy muszą wyjeżdżać bardzo wcześnie, by dotrzeć we właściwe miejsce (proszę sobie wyobrazić, jak to jest podróżować ze Lwowa na wschód kraju). Są też lekarze z Odessy, Zaporoża, Dniepru, Mikołajowa, Charkowa. Oczywiście najwięcej jest z Kijowa.

A kiedy zaczynaliśmy, było tylko sześcioro.

Teraz jeżdżę mniej więcej raz w miesiącu. A moje serce jest spokojne, ponieważ wszyscy pacjenci otrzymują niezbędną opiekę.

Jak stała się Pani częścią FRIDA?

Był czerwiec 2022 roku, wyjechałam na miesiąc na wakacje do siostry, która mieszkała w Polsce. Odwiedziłam ją z moim dzieckiem. Chciałam jej pomóc stanąć na nogi, a przy okazji samej się zresetować. Byliśmy w Europie przez trzy tygodnie. W mediach społecznościowych natrafiłam na ogłoszenie o spotkaniu lekarzy – i się zapisałam.

Ktoś do mnie zadzwonił i zapytał: „Jedziesz?”.

„Tak, jadę”.

Wtedy zdałam sobie sprawę, że oprócz mojej głównej pracy mam ważną misję: pomagać ludziom. Zrozumiałam, że to jest naprawdę potrzebne. Mój pierwszy wyjazd był tydzień po powrocie z Polski. Do Mukaczewa. Tam był bardzo duży napływ ludzi, pracowaliśmy od dziewiątej rano do szóstej wieczorem. Naszymi pacjentami byli tymczasowi przesiedleńcy.

Przez prawie dwa lata działaliśmy bezpłatnie, pokrywając niezbędne wydatki dzięki wsparciu wolontariuszy, a niektóre rzeczy kupując za własne pieniądze

Teraz ludzie mniej lub bardziej przystosowali się do zmian, ale w tamtym czasie większość z nich była zdezorientowana. Pomoc, której udzieliliśmy, okazała się bardzo potrzebna, ludzie byli nam niezmiernie wdzięczni.

Jakie regiony odwiedzaliście najczęściej?

Często jeździliśmy w okolice Charkowa. Do samego Charkowa nie było potrzeby jeździć, bo lekarze tam byli. Ale w okolicznych wioskach sytuacja była katastrofalna. W tych wyjazdach towarzyszyli nam wojskowi, do wsi wpuszczano nas tylko za ich zgodą.

Ludzie ukrywali się w piwnicach, więc wielu miało grzybicze zapalenie ucha środkowego.

Zabiera Pani ze sobą sprzęt medyczny?

Nie wszystko, ale na przykład aparat USG – tak. W grupie są nrupa ma najwyższej klasy specjaliści, którzy wykonują precyzyjne diagnozy. Na miejscu robimy to, co tylko możemy zrobić. Wykrywamy guzy i wykonujemy biopsje. Nasi ginekolodzy podróżują z kolposkopem, a pediatrzy ze wszystkimi niezbędnymi szczepionkami.

Jakie były główne problemy, z którymi musieliście się mierzyć?

Często pacjenci załamywali się psychicznie. Nie byłam na to przygotowana. Ludzie na przykład bali się, że nie zostaną przyjęci na czas, ale my zawsze traktowaliśmy ich ze zrozumieniem. Nawet jeśli ktoś przychodzi z agresją, nieufnością, lękiem, to trzeba pamiętać, że jest się tu po to, żeby mu pomóc. Było wiele osób z problemami psychosomatycznymi. Zawsze trzeba się uśmiechać i przytulać – i ludzie natychmiast się zmieniają. Jednak proszę mi wierzyć: nie jest łatwo pracować w takim strumieniu agresji. Trudno na nią nie reagować.

Przyjmowałam 21-letnich chłopaków. Mieli szum w uszach i piątą lub szóstą kontuzję. Ale uśmiechali się, mówiąc, że są jeszcze młodzi i że wszystko będzie dobrze.

Bardzo się o nich boję, bo pewnych rzeczy nie da się cofnąć. Dorosłe dziecko patrzy na ciebie, a ty myślisz, że być może następnym razem już się nie uśmiechnie – albo nie wróci już z bitwy

Przepisywaliśmy żołnierzom wszystkie niezbędne terapie. Rozumieliśmy jednak, że na przykład ten snajper wróci do swojej jednostki i nie wiadomo, czy będzie kontrolował leczenie, czy będą jakieś komplikacje. W takich przypadkach zawsze zostawiamy pacjentom nasz numer dyżurnego telefonu.

Nie wszyscy pacjenci są potulni. Kiedyś przyszedł do mnie facet, złapał mnie za rękę i powiedział: „Proszę natychmiast wyciąć mi gruczoły, miałem już trzy ropnie i nie chcę przechodzić przez kolejny”. I zażądał, żebym zrobiła to bez znieczulenia. Jako lekarka zdawałam sobie sprawę, że każda interwencja chirurgiczna może mieć swoje konsekwencje, poza ty nie miałam wszystkich niezbędnych narzędzi. Powiedziałam: „Przyjedź do Kijowa na jeden dzień”. Ale on nie mógł, bo walczy na froncie i nie miał go kto zastąpić.

Dociera Pani do piekielnych miejsc. Nadal ma Pani instynkt samozachowawczy? Odczuwa Pani strach?

Nie mam wewnętrznego strachu. Nie wiem, jak inni ludzie. Zawsze zastanawiałam się, jak mogę to wszystko przetrwać. Ale kiedy ma się cele, nie ma czasu na myślenie o strachu. Przez pierwsze trzy tygodnie prawie w ogóle nie było tam naszych lekarzy – po prostu tam nie dotarli. Aby nie narażać się na niebezpieczeństwo, mieszkałyśmy z córką w szpitalu. Czułam się wtedy bardziej komfortowo i spokojniej. Szpital zawsze był dla mnie swego rodzaju azylem bezpieczeństwa.

Podczas wyjazdów bywało niebezpiecznie?

Były momenty, kiedy było blisko. Raz wracaliśmy z Chersonia i rakieta uderzyła prosto w naszą klinikę. Stało się to, gdy tylko wsiedliśmy do autobusu. Kilka razy było bardzo ciężko w obwodzie charkowskim. Przyjeżdżasz i nie ma nic – nie ma prądu, nie ma wody. Mężczyźni pili, by poradzić sobie ze stresem, a starsi ludzie nie chcieli opuszczać swoich domów. Zwykle pracowaliśmy do późna w zimnie, z generatorem. Kiedy wracaliśmy do domu, była gęsta mgła. Nie mieliśmy kamizelek kuloodpornych, tylko hełmy. I żadnej broni. Nasi kierowcy byli naszymi ochroniarzami.

W każdej chwili mogliśmy zostać zastrzeleni lub wzięci do niewoli. Ale ta świadomość przyszła do nas dopiero w drodze

Wtedy wszyscy podróżowaliśmy w ciszy; to było przerażające. A najgorsze było to, że nie mogliśmy wtedy nic zrobić, by myśleć o czymś innym. Tymczasem kiedy pracuję, to się nie boję. Muszę dobrze wykonywać swoją pracę. Muszę odnieść sukces. Muszę dbać o moich pacjentów.

Tak, było wiele niebezpiecznych, a nawet śmiertelnie niebezpiecznych sytuacji. Ale pomaga nawet to, że lekarze mają osobliwe poczucie humoru. Kiedyś koleżanka poszła do toalety na ulicy. I wtedy w pobliżu coś przeleciało. „O mój Boże, jak ja bym nie chciała tak zginąć! Bo to przecież wstyd umierać w toalecie” – powiedziała.

Na szczęście żaden z naszych lekarzy nie zginął. Możesz być w niewłaściwym miejscu w niewłaściwym czasie. Moja przyjaciółka Oksana, która pracowała na oddziale przeszczepu szpiku kostnego, zginęła w Kijowie. Pocisk uderzył w jej samochód w pobliżu Uniwersytetu Szewczenki.

Spłonęła żywcem o 8:30 rano w zwykły dzień powszedni. W Ukrainie nigdzie nie można czuć się bezpiecznie

My, lekarze, już dokonaliśmy wyboru. Nie mamy czasu myśleć o niebezpieczeństwie. Jesteśmy tu, by pomagać.

Ilu osobom pomogła organizacja od początku swojej działalności?

Nie liczyliśmy, ale ponad dziesięciu tysiącom. Na jednym wyjeździe możemy przyjąć jakieś trzysta osób.

Kto organizuje te wyjazdy?

Organizacja takiego wyjazdu to bardzo dużo pracy. Kiedyś mieliśmy kapitanów, którzy zajmowali się tym, gdzie będziesz mieszkał, co będziesz jadł, gdzie będziesz przyjmował pacjentów. Teraz mamy biura, a chłopaki i dziewczyny załatwiają wszystko różnymi kanałami z osobami publicznymi. Bardzo intensywnie współpracowaliśmy z fundacją Piwowarowa w obwodzie charkowskim. Zapewniali dużą pomoc swoim społecznościom i organizowali wyjazdy w teren. Czasami organizowali nam również zakwaterowanie. Teraz wynajmujemy hotele lub apartamenty w stosunkowo bezpiecznych okolicach. Na początku zdarzało się, że spaliśmy w śpiworach. Mieszkaliśmy też w pensjonacie niedaleko Charkowa, w którym mieszkały starsze osoby wywiezione z tego miasta. Warunki były okropne – pleśń, wilgoć, zimno – ale nie chodziło nam o wygodne życie. Najważniejsze było spędzić gdzieś noc i ruszyć dalej. Teraz, gdy jest większe wsparcie, lekarze mają lepsze warunki.

Z jakimi urazami spotykała się Pani najczęściej?

Usuwałam ciała obce z rogówki i ucha. Mam kolekcję koralików w różnych kolorach, często musiałam je wyciągać z uszu dzieci. Były guzy ucha, różne brodawczaki. Co się dało, usuwaliśmy na miejscu.

Które spotkanie z pacjentem najbardziej zapadło Pani w pamięć?

Kiedyś przyjęłam kobietę z 16-letnim chłopcem. Mieszkali w Słowiańsku, nie wyjechali. Chłopak był bardzo przystojny i inteligentny. Matka powiedziała, że nie oddycha normalnie. Zrobili mu już tomografię komputerową, miał cysty w zatokach szczękowych, a jego nos był niedrożny. Potrzebował operacji.

Więc przyjechali do Kijowa. We troje, bo ta kobieta, oprócz 16-latka, ma jeszcze jedno dziecko. Musiałam ich wszystkich gdzieś umieścić, załatwiłam mieszkanie. Ona była rozdarta między dwojgiem dzieci: jednego nie mogła zostawić, bo było małe, a drugie wymagało opieki po operacji. Ale nie prosiła o żadną pomoc. Leki nie były nieodpłatne, trzeba je było kupić we własnym zakresie, a ona nie miała pieniędzy. Mimo to o nic nie poprosiła.

A po operacji po cichu próbuje wsunąć mi pieniądze do kieszeni, by mi podziękować. Dobrze wiem, ile ten tysiąc hrywien dla niej znaczy. Mówię: „Nie, to niepotrzebne” – a ona się obraża, że odmawiam przyjęcia pieniędzy.

Później, podczas naszego kolejnego wyjazdu, kiedy zatrzymaliśmy się w hotelu „Zoria” w Słowiańsku, odwiedziłam tę rodzinę. Wszystkie okna zabite sklejką. Jest zima, wewnątrz też zimno. Na zewnątrz wyją bezpańskie psy, w pobliżu nieustannie uderzają pociski. Dociera do ciebie, jak ciężko jest im żyć, że każdego dnia walczą o przetrwanie. Tak, mogliby wyjechać, ale nikt nie wie, z czym musieliby się mierzyć w innym mieście lub kraju.

Nie można ich osądzać, bo ludzie mają prawo bać się zmian, mogą nie mieć odpowiednich cech osobowości lub na tyle stabilnej psychiki, by przystosować się do nowych warunków. Widząc jednak te straszne warunki, w jakich żyją niektórzy Ukraińcy, człowiek jest przerażony.

Kiedy zimą ta matka w jednej koszuli biegnie za tobą ze słoikiem kompotu w podziękowaniu, przypomina ci to scenę z filmu

Gdy żyje się w komforcie, bardzo trudno zrozumieć tych, którzy ukrywają się w piwnicach. Nie każdy może gdzieś wyjechać i zacząć życie od nowa.

Kiedy pojechaliśmy do Iziumu, powiedziano nam, że znaleziono tam kobietę w bardzo ciężkim stanie. Ważyła 21 kilogramów, ktoś wielokrotnie poranił ją nożem w jej własnym domu domu. Nie przeżyła.

Twarz wojny jest straszna. Zdajesz sobie sprawę, że żołnierze, którzy teraz się do ciebie uśmiechają, jutro mogą umrzeć. Nie rozumiesz, dlaczego dzieci muszą żyć w piwnicach i dlaczego całe wioski pełne starszych ludzi jadą na gidazepamie [lek o działaniu przeciwlękowym i uspokajającym – red.].

Rodzina musi się bardzo o Panią martwić. Czy próbowali przekonać Panią, by nie jeździła na wschód?

Znają mnie, więc wiedzą, że nie ma sensu nic mówić – i tak pojadę. Po prostu mnie wspierają i czekają, aż wrócę. Miałam szczęście. Moi rodzice dobrze mnie wychowali i wpoili ważne wartości. Moja babcia ze strony matki przeżyła Hołodomor. Często mnie instruowała: „Dziecko, kup sobie worek gryki i mąki. I trzymaj je pod łóżkiem”. Zawsze przechowywałam suchary i mąkę. Moja druga babcia, ze strony ojca, przeżyła obóz koncentracyjny. Najwyraźniej wytrzymałość została mi przekazana genetycznie.

Czego dziś potrzebuje FRIDA?

To organizacja wolontariacka, dlatego stale potrzebujemy wsparcia. Na szczęście teraz mamy już wystarczająco wielu lekarzy. Jeździmy na wschód ze sprzętem i lekami, a to wymaga regularnego uzupełniania zasobów. Nie zawsze mamy wystarczająca dużo leków, dlatego będziemy wdzięczni za każdą pomoc, każdą darowiznę.

Stali się głosem Ukrainy już w pierwszych godzinach inwazji. Ukraińscy specjaliści od PR pierwsi przekazali światu prawdę o wydarzeniach w kraju i przeciwstawili się rosyjskim kłamstwom i propagandzie. Ich wystąpienia i publikacje docierają do milionów ludzi na całym świecie, a najbardziej szanowane media na świecie przygotowują materiały na podstawie przygotowanych przez nich materiałów. PR Army zwalcza Rosję w wojnie informacyjnej, ale batalia wciąż trwa.

Julia Petryk, współzałożycielka PR Army, jest także szefową działu PR w firmie MacPaw, zajmującej się tworzeniem oprogramowania, jest jedyną Ukrainką, która znalazła się na krótkiej liście kandydatów do nagrody Future is Female, przyznawanej przez Advertising Week i Warner Bros Discovery. To nagroda dla utalentowanych kobiet, które wywierają znaczący wpływ na globalną branżę reklamową.

Julia jest także współzałożycielką Tech PR School, projektu edukacyjnego dla firm produktowych i startupów, który uczy, jak współpracować z zachodnimi mediami. Oto nasza rozmowa z tą niezwykła kobietą.

Jakie wyzwania stanęły przed ukraińskimi PR-owcami na początku wojny?

W tamtym okresie spotykaliśmy się na naszym czacie studyjnym (uczyłam międzynarodowego PR), osobiście rozmawiałam z moimi absolwentami. I nagle wszyscy obudziliśmy się w nowej rzeczywistości. Byliśmy w szoku. W tych pierwszych godzinach musieliśmy dojść do siebie, zdecydować, czy wyjechać, czy zostać – także ja, bo mam dziecko.

Firma, w której pracowałam, nie ukrywała swojego ukraińskiego pochodzenia, ale miała szeroką międzynarodową publiczność. Napisaliśmy aktualizację statusu dla naszych partnerów, że wybuchła wojna. W ciągu zaledwie kilku sekund otrzymaliśmy prośby o skomentowanie tego, co dzieje się w kraju.

Na tym roboczym czacie jedna z moich absolwentek powiedziała: „W takim razie zróbmy coś, by powiedzieć światu prawdę o wojnie!”

To był czas PR-owców. Wszyscy mieliśmy kontakty w zagranicznych mediach. Stworzyliśmy czat, aby rozpocząć pracę. Kiedy przypominam sobie, jak wielki był ładunek informacji w tych pierwszych godzinach, zastanawiam się, jak to przetrwaliśmy. Oprócz strumienia wiadomości z Ukrainy: „Co się dzieje w Hostomlu”, „Jak posuwają się rosyjskie wojska”, „Jak długie są korki na granicach, w których ludzie stoją od wielu dni” – zaczęliśmy też wymieniać się prośbami od międzynarodowych dziennikarzy, którzy nie mogli nigdzie zdobyć informacji od naocznych świadków, tych, którzy byli w epicentrum wojny. A my tam byliśmy.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy było w tamtych czasach zbyt zajęte, by współpracować z tak wieloma zagranicznymi dziennikarzami. Tak narodziła się nasza inicjatywa PR Army. Transmitowaliśmy wojnę na czatach online dla zagranicznych mediów od pierwszych godzin wojny.

I tak staliście się centrum prasowym Ukrainy na świecie?

Szczerze mówiąc, to bardzo trafne określenie, bo to my koordynowaliśmy pracę mediów.

Nie braliśmy odpowiedzialności za komentowanie ważnych spraw, ale znajdowaliśmy ekspertów i naocznych świadków, a ci komentowali je dla zagranicznych dziennikarzy. Z czasem zbudowaliśmy bazę złożoną z setek kontaktów – ludzi, którzy mogli komentować wszystko, co działo się w Ukrainie w najróżniejszych dziedzinach: od zniszczenia ukraińskiego rolnictwa po groźbę katastrofy nuklearnej z powodu rosyjskiej okupacji elektrowni jądrowej w Zaporożu.

Pozwolę sobie przypomnieć kilka zuchwałych rosyjskich kłamstw w pierwszych tygodniach inwazji. Moja przyjaciółka, dziennikarka z włoskiej Associated Press, napisała do mnie na Messengerze: „Czy to prawda, że Zełenski już uciekł z kraju, a rząd opuścił Kijów?” Odpisałam jej: „Oczywiście, że nie!” – i nawet oskarżyłam ją o pracę dla Rosji. Oczywiście, myliłam się.

Była zmieszana i przeprosiła, zapewniając, że nie pracuje dla Rosji.

Wtedy zdałam sobie sprawę z istnienia katastrofalnej próżni informacyjnej, w której znalazł się świat w związku z wydarzeniami w Ukrainie. I z tego, jak bardzo Rosja już wdzierała się w umysły Europejczyków, przygotowując ich na upadek Ukrainy...

Czy i wy musieliście odpowiadać na takie pytania?

Zdaliśmy sobie wtedy sprawę, że z jednej strony jest głód wiadomości z Ukrainy, a z drugiej –potężna rosyjska machina propagandowa, która działa na całym świecie.

Kiedy po zajęciu elektrowni atomowej w Zaporożu przyszedł do nas jeden z dziennikarzy i powiedział, że przygotowuje materiał oparty na komentarzach ekspertów MAEA [Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej – red.] – a wiemy, że MAEA jest hojnie finansowana przez Rosję – postanowiliśmy pokrzyżować mu plany.

Gdy Rosjanie zajęli elektrownię, przyjechał przedstawiciel MAEA i udawał, że nie wie, skąd elektrownię tę ostrzeliwują. Zwołaliśmy więc międzynarodową konferencję prasową: znaleźliśmy inżynierów i energetyków zdolnych skomentować dla światowych mediów to, co dzieje się w elektrowni i jakie mogą być tego konsekwencje. Wiedzieliśmy, że ci pracownicy, którzy pozostali w elektrowni i mogli coś skomentować, zniknęli: Rosjanie wzięli ich do niewoli i przesłuchiwali. Dlatego zaangażowaliśmy ekspertów, których w tym czasie nie było już w Enerhodarze.

Druga taka historia dotyczyła Mariupola. Mieliśmy ogromną liczbę zapytań z mediów o to, co się tam dzieje. Gdy pierwsi ludzie wydostali się z zablokowanego miasta i byli już bezpieczni, zorganizowaliśmy spotkania z zagranicznymi dziennikarzami. Naszą ideą nie było oferowanie gotowych narracji, ale wysłuchanie tego, co mają do powiedzenia ludzie, którzy przeżyli cały ten horror.

A potem świat zaczął mówić o zmęczeniu wojną w Ukrainie i o wojnie w Strefie Gazy.

Jak mimo to udało Ci się codziennie skupiać uwagę na Ukrainie?

Na początku inwazji mieliśmy na naszym czacie setki wolontariuszy: dziennikarzy, projektantów, producentów, pisarzy. Kilkuset wolontariuszy pomagało nam szukać świadków rosyjskich zbrodni w najbardziej oddalonych wioskach, przy froncie.

Teraz widzimy duże zmęczenie wojną: zarówno w zagranicznych mediach, jak wśród Ukraińców. Bo niemożliwe jest tak długo radzić sobie jednocześnie z tak wielkim ludzkim żalem, stresem, codziennymi wyzwaniami i wolontariatem. Dlatego zauważam spadek aktywności. Jest mniej wolontariuszy i to jest dla nas największe wyzwanie.

Europa ma już letnie wakacje, obcokrajowcy nie szukają już informacji o wojnie w Ukrainie. Dlatego sami wysyłamy im codzienne wiadomości z naszego kraju.

Mówi się, że twój wpis w serwisie X o tym, że Scholz blokuje transfer broni do Ukrainy, miał tak wiele udostępnień, że kanclerz zmienił swoje stanowisko i ostatecznie dał Ukrainie broń. Czy to prawda?

To nie były tylko nasze wysiłki, zresztą wiele rzeczy dzieje się poza mediami społecznościowymi. Świetną robotę wykonują nasi dyplomaci. To znakomity przykład pracy zespołowej, kiedy ludzie pracują na różnych poziomach dla wspólnego celu.

Jak wyglądała wasza praca wtedy, a jak wygląda teraz? „W Ukrainie nie ma wojny domowej”, „Zełenski nie uciekł z kraju” , „Bucza to prawda”, „Ukraińcy nie są faszystami”, „to nie jest wojna między NATO a Ameryką”, „Ukraina nie jest sztucznym państwem”. Lista rosyjskich kłamstw i manipulacji, które musieliście zdemaskować w światowych mediach, jest bardzo długa.

Od czasu do czasu zagraniczne media trzeba edukować. Ale Rosja działa nie tylko za pośrednictwem mediów tradycyjnych. Jest też bardzo aktywna w mediach społecznościowych za sprawą farm botów – na przykład tej o nazwie „olgińskie boty”.

Tym, co jest teraz dobre dla Ukraińców, jest siła sztucznej inteligencji. AI jest zdolna natychmiast rozpowszechniać pewne narracje. Mamy projekty takie jak „Osawuł”, który śledzi rosyjskie fałszywki i dostarcza kontrargumenty.

Jednym z rosyjskich fejków, który rozprzestrzenia się w Internecie, jest twierdzenie, że UE zmusza swoich obywateli do jedzenia owadów. „Osawuł” był bardzo dobry w tropieniu takich fejków i obalaniu ich.

Kiedy wysadzono tamę w Kachowce, Rosja próbowała wmówić światowym mediom, że Ukraińcy sami ją wysadzili. Ale my mieliśmy już gotowy zestaw komentatorów, którzy mówili prawdę o tym, co wydarzyło się w Chersoniu, i komentowali sprawę w zagranicznych mediach. Wśród naszych mówców byli wiceministrowie, ekolodzy i naoczni świadkowie. Mieliśmy też pierwszych wolontariuszy, którzy stamtąd wrócili. Oznacza to, że pracujemy proaktywnie, aby móc powiedzieć prawdę tak szybko, jak to możliwe, zanim Rosja rozpowszechni na świecie swoje kolejne kłamstwo.Było wiele zapytań, gdy nadeszła pierwsza zima z przerwami w dostawie prądu. Obcokrajowcy pytali, jak Ukraińcy sobie radzą.

Poproszono nas o znalezienie matki, która uczy swoje dziecko zdalnie, lub pary, która pobrała się podczas blackoutu – by przeprowadzić z nią wywiad. Pojawiła się duża fala zapytań, gdy hakerzy włamali się do Kyivstar [ukraińska firma telekomunikacyjna – red.]. Obcokrajowcy postrzegali to jako nowy rodzaj wojny hybrydowej. Europejczycy zdali sobie sprawę, że wojna toczy się nie tylko na terytorium Ukrainy i w pobliżu granic UE, ale że może objąć cały świat w cyberprzestrzeni.Innym tematem, który obecnie bardzo interesuje zagranicznych dziennikarzy, jest niszczenie dziedzictwa kulturowego Ukrainy.

Proszą o listę muzeów i miast z architektonicznymi perełkami, które zostały zniszczone przez rosyjskie rakiety. Mamy listę prelegentów: ukraińskich i zagranicznych ekspertów, którzy komentują to dla światowych mediów.

Jest też fajny projekt na prośbę NATO, w którym zespół historyków obala całą rosyjską fałszywą historiografię o rzekomym wspólnym dziedzictwie Rusi Kijowskiej dla Ukrainy i Rosji. Zespół ten obala również inne rosyjskie fałszerstwa, którymi hojnie karmiono Europejczyków przez dziesięciolecia.

Co uważasz za największy sukces zespołu?

Nasze ostatnie sukcesy obejmują artykuły o ukraińskich naukowczyniach dla „The Independent” oraz artykuł z komentarzami ministra spraw zagranicznych Ołeha Mykołajenki na temat działań Rosji w Radzie Bezpieczeństwa ONZ dla „Express”.

Mark Sawczuk, jeden ze współzałożycieli PR Army, jest też stałym współpracownikiem kanadyjskiej telewizji i komentuje wydarzenia w Ukrainie. Jego kanał ma prawie milion wyświetleńWojna pokazała mi prawdziwą wartość komunikacji.

Córka charkowskiego aktywisty, który był w rosyjskiej niewoli, napisała do nas, a my stworzyliśmy historię o nim, która została wysłana do światowych mediów. Dzięki międzynarodowemu rozgłosowi udało nam się uwolnić go z niewoli. Inną osobą, którą udało nam się uratować z rosyjskiej niewoli dzięki rozgłosowi, był ukraiński marynarz. To nasz największy sukces.

Wiemy, że wiele mediów we Francji, Włoszech i Niemczech jest sponsorowanych przez Gazprom. Wiemy o dziwnej polityce Watykanu w odniesieniu do wydarzeń w Ukrainie. Papież Franciszek, który nazwał rosyjską propagandystkę Duginę niewinną ofiarą przestępstwa, mówił o tym, jak wielka była Rosja i Katarzyna Wielka, i podziwiał Dostojewskiego: a cała ta dziwna miłość do Rosji i jej tak zwanej „kultury " to także nieuprawiane pole. Wielu Europejczyków, w których rosyjskie zbrodnie nie uderzają bezpośrednio, nadal widzi w Rosji jakąś kulturę. Najnowszym przykładem tej patologicznej miłości jest zwycięstwo prorosyjskiego filmu z rosyjskimi aktorami na festiwalu filmowym w Cannes [„Limonov: The Ballad” Kiriłła Sieriebriennikowa – red.]. Co jeszcze powinna zrobić Ukraina, by świat przejrzał na oczy?

Sama cierpię z powodu tych pytań, bo nie mam na nie odpowiedzi. W światowych mediach panuje obecnie moda na „pozytywne myślenie”. Ale skąd niby mamy czerpać to „pozytywne myślenie”, skoro ostrzeliwują nas rakietami, skoro umierają nasze dzieci i płoną nasze domy?

Musimy rozmawiać o rosyjskim kolonializmie. 42 kraje na świecie są ofiarami Rosji. Kraje te były okupowane przez nią w różnych okresach historii na czterech kontynentach świata: od Afryki i Kaukazu po Europę. Chciałabym podnieść ten informacyjny i historyczny fakt na wyższy poziom dyskusji.

Musimy uświadomić zagranicznym mediom, że Rosja jest zagrożeniem dla świata. Musimy im wytłumaczyć, co stanie się ze światem, jeśli Rosja wygra. Musimy mówić, że Rosja to dyktatura, brak praw i wolności, śmierć, cierpienie, obozy koncentracyjne i tortury. Że świat pogrąży się w całkowitej ciemności, jeśli Rosja wygra.

Musimy mówić, że Putin jest jak Hitler, bo jest.

Gdy tylko świat poczuje, że dotknie go to bezpośrednio, zaczyna myśleć inaczej…

Niestety Ukraina stała się teraz kartą przetargową w amerykańskich i europejskich kampaniach wyborczych. Musimy ich przekonać, że nasza wojna jest tak naprawdę ich wojną. W przeciwnym razie będzie jak z Sudetami, które zostały oddane Hitlerowi w zamian za pokój, a potem przyszła II wojna światowa. Jeśli nie powstrzymamy Putina teraz, może wybuchnąć III wojna światowa.

Porównałaś Putina do Hitlera, ale ja widzę analogie do Stalina. Kiedy ludzie umierali w Ukrainie z powodu Hołodomoru, Walter Duranty pisał w „The New York Times” o tym, jak „wspaniała była polityka Stalina” i że w Ukrainie nie było głodu. Gareth Jones, który powiedział światu o Wielkim Głodzie, był postrzegany jako szaleniec. Nikt nie chciał mu wierzyć. Teraz Putin również jest wybielany, kreowany na „normalnego gracza” na arenie geopolitycznej. Robią to ludzie tacy jak Carlson i wiele prawicowych amerykańskich mediów. PR, który robi rosyjska FSB, jest potężny i przebiegły. Jak możemy przekonać świat, że Rosja Putina jest zła?

To trudne pytanie i nie znam na nie odpowiedzi. Jedyną odpowiedzią jest systematyczna praca kulturowa w przyszłości, ponieważ świadomość zmienia się w dłuższych okresach. Bądźmy szczerzy: od ilu lat, dekad, stuleci Rosja wlewa swoją fałszywą historię w umysły milionów ludzi? Nie da się zmienić umysłów w jeden dzień, nawet tymi przerażającymi zdjęciami z Buczy czy Mariupola. Jest więc wiele wyzwań.

Będę pierwszą kobietą z Ukrainy, która zasiądzie w jury Cannes Lions Festival, festiwalu reklamy i kreatywności w Cannes. Będę musiała oceniać reklamy globalnych marek, które nie pochodzą z Rosji, na przykład Pepsi. To niesamowite, jak świat znormalizował coś, czego znormalizować się nie da. Znormalizował wojnę. Globalne marki już się maskują, tworzą filie pod innymi szyldami i wracają do Rosji. A co się zmieniło? Przecież nadal tracimy terytorium i ludzi.

Dlatego każdy Ukrainiec, który podróżuje za granicę, powinien zadać sobie pytanie: co robię teraz, by promować ukraińską kulturę, ukraińską autentyczność, ukraińskie narracje?

Cóż... widzimy tak wielu ludzi mówiących po rosyjsku za granicą, nie zdając sobie sprawy, że jest to również pewien sygnał.

Zdobyliśmy już Oscara dzięki Mścisławowi Czernowowi, mamy laureatkę Nagrody Nobla, Ołeksandrę Matwijczuk, mamy absolutnego mistrza świata w boksie Ołeksandra Usyka. Ukraina zawdzięcza swój wizerunkowy sukces w dużej mierze tym właśnie ambasadorom. Jednak ten PR jest tragiczny, bo pod spodem są ludzkie dramaty, których nigdy nie chcielibyśmy doświadczyć. Teraz, kiedy wygraliśmy, jak powinien wyglądać PR Ukrainy na świecie?

Musimy otworzyć Ukrainę na obcokrajowców. Powiedzieć im, jaki to wspaniały kraj i że warto o niego walczyć.

Z perspektywy czasu możemy powiedzieć, że PR Army wygrywa z Rosją w wojnie informacyjnej. Na jaką skalę dziś działacie?

Na początku wojny pracowaliśmy przez siedem miesięcy bez legalnej rejestracji. Potem założyliśmy organizację pozarządową. Nie mieliśmy wtedy nazwy ani struktury.

Dziś mamy bardzo dużą bazę, która jest cenna dla społeczności międzynarodowej. Nasz projekt THE UA View działa. Każdy zagraniczny dziennikarz może wejść do naszej bazy danych i przestudiować interesujący go etap wojny rosyjsko-ukraińskiej, przeczytać zeznania świadków rosyjskich zbrodni. Usystematyzowaliśmy to. Śledzimy rosyjskie narracje i przeciwdziałamy fejkom za pomocą naszej ekologii informacyjnej.

Na naszej stronie internetowej wydarzenia związane z wojną są podzielone według tematu i kierunku. Istnieje osobne archiwum na temat tego, jak Rosja zniszczyła ukraińskie zboże, osobne na temat bezpieczeństwa jądrowego i osobne na temat zniszczonych miast pod okupacją.

W ten sposób stworzyliśmy projekt Voices of Freedom. To platforma internetowa, na której można skontaktować dziennikarza z ekspertem w danej dziedzinie.

Osobnym segmentem są międzynarodowi eksperci, którzy również znajdują się na liście ukraińskich spikerów – ambasadorów. Wcześniej sprawdzaliśmy te osoby pod kątem ewentualnych powiązań z Rosją.

Teraz stworzyliśmy osobny kierunek poświęcony zniszczonemu dziedzictwu kulturowemu w Ukrainie i angażujemy międzynarodowych ekspertów, którzy również komentują te kwestie dla światowych mediów.

Inny z naszych projektów, Where Are Our People?, dotyczy deportacji ukraińskich dzieci.

PR Army pierwsza na świecie poruszyła ten temat. Pierwsi powiedzieliśmy, że ukraińskie dzieci są wywożone do Rosji. Teraz mamy zespół adwokatów w USA i Europie, którzy dbają o to, by ten temat nie został zapomniany. Mamy też listy uprowadzonych dzieci. Realizujemy ten projekt wspólnie Inicjatywą „5-ta rano”.

Rosyjscy propagandyści śledzą waszą pracę. FSB, która was obserwuje, w pewnym momencie uznała, że stanowicie zagrożenie dla rosyjskiej machiny propagandowej. Czy Rosja rozpoczęła kampanię przeciwko PR Army?

Mieliśmy dwie takie akcje, pierwsza była na początku wojny. Pewien Amerykanin, który jest wyraźnie na liście płac Kremla, napisał w renomowanym medium, że w Ukrainie jest cała amerykańska farma botów, że pracujemy zgodnie z metodami NATO. Wyśmialiśmy to, lecz przy okazji zdaliśmy sobie sprawę, że robimy dobrą robotę – i poszliśmy dalej.

Później jednak wysłano nam zrzut ekranu z postem na nasz temat, opublikowanym przez rosyjskiego propagandystę Sołowjowa [Władimira Sołowjowa – red.] na jego kanale na Telegramie. Z jednej strony rozumiemy, że jeśli Rosja się nas boi, ale z drugiej strony rozumiemy też, że jest to niebezpieczne.

Ze względów bezpieczeństwa nigdy nie publikuję informacji o tym, gdzie jestem. Kiedyś rozmawiałam z Mścisławem Czernowem, naszym oscarowym reżyserem, i zapytałam go: „Jak u ciebie z bezpieczeństwem?” Odpowiedział, że zagrożenie jest permanentne: zarówno podczas podróży, jak występów.

Musimy zrozumieć, że wróg jest wszędzie, wróg nas śledzi. Ale musimy wygrać tę wojnę, w której nawet słowo stało się bronią. I na pewno wygramy.

Oresta Brit jest wolontariuszką z ponaddziesięcioletnim doświadczeniem, szefową Fundacji Charytatywnej BON i byłą doradczynią generała Walerija Załużnego. Do 2014 roku studiowała na Sorbonie i pracowała jako modelka na paryskich wybiegach. Wróciła do Ukrainy na początku Rewolucji Godności. Mówi po angielsku i francusku, więc kiedy tylko może, mówi obcokrajowcom prawdę o krwawej wojnie w Ukrainie. Była zaangażowana w zarządzanie kryzysowe i przyciąganie zagranicznych inwestycji na Ukrainę. Kiedy rozpoczęła się wojna na pełną skalę, odeszła z biznesu i poświęciła się pomocy ukraińskim siłom zbrojnym.  

Natalia Żukowska: Jesteś wolontariuszką od ponad 10 lat. O co najczęściej proszą Cię wojskowi?

Oresta Brit: Od 2014 do 2016 roku skupiałam się wyłącznie na pomocy Siłom Zbrojnym Ukrainy. Później było mniej próśb o wsparcie ze strony wojskowych, ponieważ to państwo zaangażowało się w proces zaopatrywania wojska. Oczywiście braliśmy również pod uwagę potrzeby ludności cywilnej. Ogólnie rzecz biorąc, fundacja charytatywna była dla mnie hobby w wolnym czasie. Od 2014 roku my, wolontariusze, staliśmy się elastyczni wobec zmian i wyzwań, a nawet nauczyliśmy się przewidywać potrzeby. Pracujemy w wielu dziedzinach.

Robimy wszystko, co w naszej mocy, aby wspierać państwo w tych trudnych czasach. Łatamy dziury i zaspokajamy najpilniejsze potrzeby, dopóki nie zajmą się tym właściwe instytucje państwowe

Jednak ta działalność charytatywna nie powinna osiągnąć punktu, w którym państwo by na niej pasożytowało. W końcu już dawno powinno działać w trybie wojennym. Tym, co je przed tym powstrzymuje, jest korupcja i niezdrowa rywalizacja. Jeśli chodzi o potrzeby, to większość pieniędzy przeznaczana jest na zakup sprzętu do walki elektronicznej i chipów do dronów FPV [drony z podglądem na żywo – red.]. To właśnie ratuje nasze wojsko na linii frontu. Ciągle pojawiają się prośby o pojazdy - są to materiały eksploatacyjne. Trzeba przyznać, że rosyjska armia robi na skalę przemysłową to, co my wytwarzamy w manufakturach. Tu naprawdę przegrywamy.  

Jaki jest cel i misja Twojej fundacji?  

Dziś pomagamy zarówno armii, jak ludności cywilnej. Misją naszej fundacji jest przyspieszenie zwycięstwa Ukrainy oraz rozpoczęcie działalności kulturalnej i edukacyjnej na całym świecie. BON jest jak społeczność, każdy wolontariusz czuje się odpowiedzialny i zna zakres swoich obowiązków.

Udzielamy wielu wywiadów zagranicznym mediom w języku angielskim i francuskim. Staramy się propagować właściwą narrację na temat Ukrainy za granicą. Pokazujemy, że to ludobójstwo trwa od setek lat, a nie od 11, zaś metodologia eksterminacji narodu ukraińskiego niewiele się zmieniła. Po prostu tym razem mamy to szczęście, że świat się globalizuje i mamy możliwość relacjonowania wszystkiego, także przez Internet.

Wielu wolontariuszy czuje zmęczenie i wypalenie. Czy wam udaje się tego uniknąć?

Zmęczenie fizyczne i moralne, wypalenie – to wszystko istnieje, ale nie mogę sobie pozwolić na zatrzymanie się, ponieważ robię to, co mnie inspiruje i napędza. Działalność charytatywna to najlepsza nisza, jaką można zająć we współczesnej Ukrainie, zwłaszcza w ostatnich latach. Jeśli chodzi o wypalenie fizjologiczne, to może się ono zdarzyć. Dlatego mamy program, w ramach którego wysyłamy wolontariuszy na kontrole stanu zdrowia. Tyle że taka potrzeba istnieje w przypadku cywilów również w spokojnych czasach.

Dopóki mamy adrenalinę, trzymamy się. Gdy tylko faza wzmożenia ustąpi, będzie nam naprawdę ciężko

Często musisz jeździć na front?

Obecnie moje wyjazdy tam wiążą się z rozwiązywaniem sytuacji kryzysowych lub dostarczaniem rzeczy, których poczta nie przyjmuje. Podróżuję sama. Tylko ja wiem, dokąd jadę i kiedy.

W 2022 r. prawie zginęłaś podczas podróży na linię frontu, to było niedaleko Bachmutu. Co się stało?

Jechałam do naszych żołnierzy i akurat wtedy Rosjanie zaczęli przebijać się na tym odcinku frontu. Gdy tylko dotarłam do celu, rozpoczęła się bezpośrednia walka – czołg i broń strzelecka. To cud, że nie zostałam zastrzelona nie tylko przez Rosjan, ale także przez naszych. Widziałam ich strzelających wzdłuż drogi. Zapytałam: „Gdzie powinniśmy wyskoczyć z samochodu?”. A oni krzyknęli: „Jak to wyskoczyć? Po prostu odjedź stąd!”. To byli szturmowcy, działali za strefą przemysłową Bachmutu. Powrót do miasta pod ostrzałem zajął mi 20 minut, kolejne 40 minut spędziłam jadąc pod ostrzałem do Kostantyniwki.

Nie odechciało Ci się po tym jeździć na front?

Wciąż boję się tym myśleć. Pytanie, czy może nie iść na linię frontu, pojawia się za każdym razem. Jeśli nie ma takiej potrzeby, nie jadę.

Jakie historie z frontu najbardziej zapadły Ci w pamięć?  

Szczerze mówiąc, nic mnie już nie zaskakuje ani nie zadziwia. Moje ciało włączyło tryb samoobronny. Straciłam tylu braci i sióstr broni, że cieszę się ze wszystkiego, czym można się cieszyć. Cieszę się każdym spotkaniem, wiedząc, że może być ostatnim.

Moje ciało reaguje tylko na radość i pozytywne emocje. To rodzaj funkcji ochronnej

Jeśli spojrzysz na moje media społecznościowe, zobaczysz, że nie opowiadam tam smutnych historii. Moi wolontariusze jeżdżą na tereny nieokupowane, gdzie nie toczą się intensywne walki. Nie pozwalam im jeździć na linię frontu, ale to oni dostarczają tam pomoc humanitarną.

Jak rodzina reaguje na Twoje wyjazdy na front?

Mam absolutne wsparcie ze strony mojej rodziny. Są cierpliwi i szanują wszystko, co robię. Nie ma żadnego oporu z ich strony. Mój pierwszy wyjazd na front był w lipcu 2014 roku. Mama nie wiedziała, że jadę, a ja sama nie bardzo rozumiałam, dokąd jadę. Moim zadaniem było dostarczenie pomocy humanitarnej do jednostki „Ajdar” i 12. batalionu. Nikt mi nie powiedział, że to wojna. Wszystko zrozumiałam, gdy dotarłam do obwodu ługańskiego. Trochę się bałam, ale było już za późno.  

Kiedyś studiowałaś w Paryżu i planowałaś związać swoje życie z wybiegiem, ale wybrałaś wolontariat. Co wpłynęło na tę decyzję?

Miałam wspaniałą karierę na wybiegu od 14. do 22. roku życia, pracowałam dla bardzo renomowanych agencji w Paryżu. Jednak porzuciłam ją w wieku 22 lat, gdy zdecydowałam się na studia na Sorbonie. Nie da się łączyć pracy modelki ze studiowaniem. Dzięki moim rodzicom nauczyłam się prawidłowo ustalać swoje priorytety.

Co więcej, nigdy nie planowałam zostać Francuzką ani zostać we Francji. Wiesz, wszystko w moim życiu dzieje się we właściwym czasie. Studia za granicą dały mi świetne wykształcenie i kontakty, które są teraz bardzo przydatne. Jestem menedżerką kryzysową. Moją specjalnością jest public relations i mediacja. Teraz z powodzeniem wykorzystuję zdobytą wiedzę do walki z agresorem.

Nigdy nie żałowałam powrotu do Ukrainy. Z biegiem lat zyskałam nowe wspaniałe hobby o nazwie „działalność charytatywna”

Wszyscy zastanawiali się, dlaczego wróciłam, jakby żaden z nich nie zdawał sobie sprawy, jak piękny jest ten kraj, jak wspaniały jest nasz styl życia, jak kolorowe są regiony Ukrainy. I że można pojechać w góry i nad morze, nie opuszczając Ukrainy.

Często komunikujesz się z obcokrajowcami. Co starasz się im przekazać? Jak reagują na to, co słyszą?

Wciąż przegrywamy wojnę informacyjną. Kiedy komunikuję się z zagranicznymi firmami staram się uświadomić im skalę tragedii, której doświadczamy. Chcę, aby nie tylko wszyscy wiedzieli, jak bohaterska jest Ukraina, ale by także zrozumieli na podstawie naszego doświadczenia, jak uniknąć takiej tragedii na własnej ziemi. Bo gangrena zwana Rosją będzie się rozprzestrzeniać, jeśli nie zostanie powstrzymana teraz.

Wszyscy muszą zrozumieć, że wojna jest blisko, a nie gdzieś tam, daleko. To Ukraińcy chronią dziś świat przed wielkim złem i terrorem

I właśnie takie przesłanie udaje mi się przekazywać z Waszyngtonu do Holandii i Francji. Często jestem zapraszana do różnych francuskich programów, bo Francuzi chcą usłyszeć opinię Ukrainki, która nie należy do żadnej partii politycznej.

Spodziewałaś się takiej wojny w środku Europy? Gdzie Cię zastała?

24 lutego byłam na Litwie i rejestrowałam naszą fundację. Natychmiast kupiłam samochód dla Sił Zbrojnych i pojechałam w kierunku Ukrainy.

Nie wiedzieliśmy dokładnie, kiedy to się zacznie, ale wiedzieliśmy, że coś się wydarzy. I teraz czuję to samo, zdając sobie sprawę z katastrofy, która może wydarzyć się w Europie. Formalnie w Ukrainie nie ma wojny, mamy stan wyjątkowy. I przewiduję taki sam stan dla Europy. Nie chodzi o inwazję, ale o zdalne działania wojenne, w tym ataki rakietowe.

Byłaś doradczynią byłego naczelnego dowódcy Ukrainy, generała Walerija Załużnego. Jak mu pomagałaś, nie będąc wojskową?

Nie znam się na taktyce wojennej, ale przez długi czas byłam w bliskim kontakcie z armią. Przez te wszystkie lata zdobyłam wielkie zaufanie wśród wojskowych, co w dzisiejszych czasach jest na wagę złota. To właśnie międzynarodowe zaplecze administracyjne i zaufanie armii sprawiły, że ówczesny Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych uznał, że prawdopodobnie powinnam zostać u niego doradczynią. W rzeczywistości jednak bardzo rzadko się z nim komunikowałam, ponieważ rozumiałam, jak bardzo jest zapracowany. Ale na początku inwazji na pełną skalę zrobił właściwą rzecz: skontaktował mnie z ludźmi odpowiedzialnymi za różne dziedziny. I to właśnie z nimi przez dwa lata trzymaliśmy rękę na pulsie, synchronizowaliśmy zegarki i rozwiązywaliśmy najpoważniejsze problemy. Informowałem głównodowodzącego o naszych osiągnięciach, wyjazdach na linię frontu, ale też trudnościach. Jeśli jakiś problem, który należało rozwiązać, był poniżej poziomu głównodowodzącego, nie szliśmy do niego z tą sprawą. Ale jeśli potrzebowałam jego pomocy, to oczywiście do niego szłam.

‍

Utrzymujesz kontakt z Załużnym?

Tak, oczywiście. Przyjaźniłam się z Walerijem Fiodorowiczem, a nie z głównodowodzącym. Znam jego żonę i darzę tę parę wielkim szacunkiem i sympatią. Elena jest bardzo przyzwoitą kobietą z poczuciem godności. Stała ramię w ramię ze swoim mężem przez całą wojnę. Jest prawdziwą żoną generała. Nie życzyłabym nikomu tego, przez co oni przeszli. Nie każdy jest w stanie unieść taką odpowiedzialność, taki stres.

Jak wojna Cię zmieniła?

Nie powiedziałabym, że mnie zmieniła. Może pokazała moją wytrzymałość. Nie mogę powiedzieć, że rozkwitłam przez te dwa lata. Wojna uderzyła w nas wszystkich fizycznie i psychicznie. Współczuję tym, którzy doznali objawienia, którzy pewnego ranka musieli się przełamać. Tym, którzy kiedyś kochali Rosję, a teraz jej nienawidzą. Bo nienawiść to destrukcyjne uczucie. Rosjanie zawsze byli dla mnie zupełnie obcym narodem.

Urodziłam się w 1990 roku, a dorosłe życie spędziłem w niepodległej Ukrainie. Nie jestem gotowa niczego zmieniać

Na co powinniśmy się przygotować? Jak długo potrwa wojna?

Wiesz, mamy skłonność do zapominania. Zaczniemy zapominać o tym, co dzieje się dzisiaj, a na to nie można pozwolić. Dzisiejsze wydarzenia powinny zostać wyryte w pamięci wielu pokoleń. Musimy pisać historię właściwie. Musimy ją śledzić i zapobiegać zawłaszczaniu bohaterstwa przez tych, którzy na to nie zasługują. Musimy zrobić wszystko, aby Rosjanie na poziomie genetycznym rozumieli, że Ukraina jest dla nich terytorium tabu i lepiej jej nie tykać. To od nas zależy zakończenie tej wojny. Nie chcę, aby moje dzieci i wnuki przez to przechodziły.

Nie chcę żyć w ciągłym oczekiwaniu, że nasz sąsiad znów nas zaatakuje. Musimy to zmienić

Planujesz mieszkać za granicą czy w Ukrainie?

Mogę mieszkać gdziekolwiek. Najważniejsze dla mnie jest to, by w Ukrainie był porządek. Dziś nie mogę długo przebywać poza Ukrainą, maksymalnie dwa tygodnie. W zeszłym roku pojechałam nad morze, a po dwóch tygodniach dosłownie biegłam z powrotem. Chcę, żeby moje dzieci zobaczyły świat i wszędzie czuły się, jak w domu. Dlatego myślę, że nie ograniczę się do Ukrainy. Mam dość międzynarodową rodzinę i gdziekolwiek będzie ciepło i miło, tam będę. Ale to wszystko stanie się dopiero po naszym zwycięstwie.

Jak Ukrainę chciałabyś widzieć po wojnie?

Z ideą, tożsamością i bez kompleksu niższości. Chciałbym, żeby była ukraińskojęzyczna, z przyzwoitym poziomem edukacji. I by nie było w niej populizmu. To znaczy, jak we wszystkich cywilizowanych krajach, nie powinniśmy mieć pojęcia, kto jest naszym ministrem i gdzie jest na wakacjach. Naprawdę chcę, aby Ukraina stała się cywilizowana i spełniona. Mamy bardzo bogate zasoby i chciałbym, byśmy je wykorzystywali. Jestem przekonana, że większość Ukraińców wróci do domu, a Ukraina stanie się zamożnym, spokojnym krajem. To nastąpi, ale potrzeba czasu. Dziś musimy się zjednoczyć i pomóc krajowi nie tylko przetrwać, ale i wygrać.

Równo rok temu doszło do jednej z największych zbrodni popełnionych przez Rosjan w Ukrainie. Przeprowadzili atak terrorystyczny, wysadzając w powietrze tamę elektrowni wodnej w Kachowce. Amerykańskie satelity zwiadowcze wykryły eksplozję o godz. 2:54

Po przeanalizowaniu informacji z regionalnych stacji sejsmicznych eksperci z norweskiego centrum badawczego NORSAR zidentyfikowali wyraźne sygnały zarejestrowane przez instrumenty 6 czerwca o godzinie 02.54 czasu kijowskiego. Sygnały te wskazywały na eksplozję.

W wyniku eksplozji w elektrowni wodnej Kachowka zalanych zostało co najmniej 80 miejscowości położonych w dolnym biegu Dniepru. W raporcie Misji Monitorowania Praw Człowieka ONZ napisano, że zostało uwolnione 18 kilometrów sześciennych wody. Zostało to stwierdzone. W sumie zalanych zostało 612 kilometrów kwadratowych terenu, z czego 32 procent to terytorium wyłączone z okupacji. Zostało też zalanych prawie 65 procent wszystkich lasów w obwodzie chersońskim, co zostało stwierdzone przez Ministerstwo Obrony.

W wyniku przerwania tamy uszkodzonych zostało ponad 37 000 domów, 37 placówek edukacyjnych i 11 placówek medycznych.

Według Ministerstwa Obrony Ukrainy, zginęły 32 osoby, 28 zostało rannych, a miejsce pobytu 39 jest nieznane – przy czym są to dane tylko z terytoriów kontrolowanych przez Ukrainę. Dokładna liczba ofiar śmiertelnych na terytoriach tymczasowo okupowanych przez Rosję nie jest znana. A to właśnie tam znajduje się ponad 68% większość zalanych terenów.

Od pierwszych dni Rosja kłamała na temat swojego udziału w wybuchu elektrowni w Kachowce, rozpowszechniając narrację, że było to dzieło ukraińskich sił zbrojnych. Kreml od samego początku kłamał również na temat liczby ofiar śmiertelnych na tymczasowo okupowanych terytoriach. W swoim śledztwie dziennikarze Associated Press odkryli, że władze okupacyjne przejęły kontrolę nad wydawaniem aktów zgonu, zabierając ciała, o które nie upomnieli się krewni, i uniemożliwiając pracownikom medycznym oraz wolontariuszom zajmowanie się ciałami zmarłych. Rosja przyznała się do 59 ofiar. Śledztwo AP wykazało jednak, że w samym Ołeszkach były setki zabitych – według pracowników medycznych w mieście zginęło 200-300 osób. Wiele osób wciąż uznaje się za zaginione. Narodowe Centrum Oporu twierdzi, że w Ołeszkach było co najmniej 500 ofiar.

SBU wszczęła sprawę karną przeciwko rosyjskim wojskowym w związku ze zniszczeniem elektrowni wodnej w Kachowce na podstawie dwóch artykułów kodeksu karnego:

- artykuł 438: naruszenie praw i zwyczajów wojennych

- artykuł 441: zbrodnie przeciw środowisku naturalnemu (ekobójstwo)

Zniszczenie elektrowni wodnej w Kachowce przez rosyjską armię spowodowało w Ukrainie szkody w wysokości prawie 14 miliardów dolarów.

W lipcu ubiegłego roku rząd Ukrainy przyjął uchwałę w sprawie pilotażowego projektu odbudowy elektrowni szczytowo-pompowej w Kachowce. Odbudowa potrwa dwa lata. Pierwszy etap obejmie zaprojektowanie wszystkich struktur inżynieryjnych. Drugim etapem będą prace budowlane. Odbudowa elektrowni będzie kosztować około miliarda euro. Drugie tyle zostanie wydane na inne powiązane z odbudową prace.

Wybór zdjęć: Beata Łyżwa-Sokół

Wołodymyr Zołkin to ukraiński wideobloger, który od początku wojny na pełną skalę nagrywa wywiady z rosyjskimi jeńcami wojennymi. Na początku 2022 r. jego kanał na YouTube miał około 13 000 subskrybentów, teraz ma ich ponad 2 miliony. Przez półtorej – dwie godziny próbuje dotrzeć do umysłu więźnia. Zadaje pytania, które mają skłonić go do zastanowienia się nad pozornie prostymi rzeczami. Z Sestrami rozmawia o mentalności wroga i „dobrych Rosjanach”.

Natalia Żukowska: Kiedy i jak uzyskałeś dostęp do rosyjskich więźniów? Z kim przeprowadziłeś pierwsze rozmowy?

Wołodymyr Zołkin: Przed inwazją nie interesowałem się tym, jak żyją Rosjanie. Wiedziałem tylko, że przez lata kwitła u nich propaganda. Nawet gdy w rejonie Kijowa toczyły się walki i ginęło wielu ich żołnierzy, rosyjskie środki masowego przekazu zapewniały, że nic się nie dzieje. Zdałem sobie sprawę, że muszę coś z tym zrobić, pokazać prawdę o tym, co dzieje się w Ukrainie. Tak się złożyło, że pewnego dnia Iryna Wereszczuk [wicepremierka Ukrainy ds. reintegracji tymczasowo okupowanych terytoriów Ukrainy – aut.] stwierdziła, ża na naszym terytorium są tysiące ciał rosyjskich żołnierzy. Osobiście znałem ministra spraw wewnętrznych Denysa Monastyrskiego. Wielokrotnie prosiłem o umożliwienie mi zobaczenia tych ciał i dokumentów, które przy nich zostały. A później, kiedy pojawili się rosyjscy jeńcy wojenni, poprosiłem o pozwolenie na wejście do aresztu.

Kiedy wszystko wokół Kijowa płonęło, nikt nie myślał o biurokracji. Pierwsze wywiady nagrałem 18 marca – tego dnia przeprowadziłem pięć rozmów. Początkowo publikowałem je na moim kanale YouTube, po dwie dziennie. Później jedną dziennie, a następnie co drugi dzień. Pierwszy wywiad wywołał rezonans, wiele wyświetleń i informacji zwrotnych od widzów. Wtedy wszyscy zdali sobie sprawę, że trzeba to robić – więc łatwiej było mi kontynuować. Pierwszymi jeńcami, z którymi rozmawiałem, byli zwykli rosyjscy żołnierze kontraktowi, w tym poborowi. Nie pamiętam już tych rozmów, bo dziś mówimy o tysiącach.

Jak duży jest Twój zespół? Kim są ci ludzie?

Na początku sam montowałem filmy. To nie było skomplikowane – musiałem tylko umieścić logo na materiale. Ale później zdaliśmy sobie sprawę, że dobrze byłoby też przygotowywać opisy do tych materiałów wideo. W końcu to wszystko zaczęła robić jedna osoba. Nasz zespół jest niewielki: ja, mój kolega Dmytro, który również przeprowadza wywiady z jeńcami, i Nadia, administratorka. Jest też osoba, która prowadzi stronę na YouTube, ale chce pozostać anonimowa.

Jak wasze wywiady wpływają na proces wymiany jeńców?

Kiedy rosyjscy jeńcy dzwonią do swoich rodzin, wyjaśniamy tamtym po drugiej stronie, co tak naprawdę dzieje się w Ukrainie. Nasze rozmowy mają charakter edukacyjny. Przede wszystkim mówimy bliskim jeńców, gdzie powinni się udać, by wymiany odbywały się częściej. Wyjaśniamy, że to strona rosyjska blokuje ten proces.

Za każdym razem pokazujemy im warunki, w jakich przetrzymujemy jeńców wojennych – że pozwalamy na telefony, paczki, dajemy normalne jedzenie. Czasami to działa i krewni jeńców starają się przyspieszyć wymianę

To taka komunikacja. Wiesz, czytałem na przykład kanał Szamsaiła Saraliewa [pierwszy wiceprzewodniczący Komitetu Dumy Państwowej ds. Międzynarodowych – red.]. To człowiek odpowiedzialny za wymianę więźniów w Rosji. Pisze, że są gotowi wymienić 500 za 500. Ale mówią, że oddadzą tylko tych naszych, których zdecydują się wymienić. Ci, którzy rzekomo popełnili przestępstwa, których skazali, na pewno nie zostaną wymienieni.

Mam więc pytanie: Co stoi na przeszkodzie, aby skazać rosyjskich więźniów i też ich nie wymieniać? Po co ten cyrk? Ponadto, jeśli chodzi o ludzi z Azowa, pytam również, dlaczego można ich wymienić na Medwedczuka [Wiktor Medwedczuk, były ukraiński prorosyjski polityk blisko związany z Putinem – red.], ale nie można na naszych wojskowych? Nie ma odpowiedzi na te pytania.

Co było najbardziej szokujące w zachowaniu rosyjskich jeńców?

Jeśli zdasz sobie sprawę, że ludzie, z którymi rozmawiasz, nie są tak naprawdę ludźmi w klasycznym tego słowa znaczeniu, czy cokolwiek cię zszokuje? Myślę, że nie.

Oni nie mają woli. Zaakceptowali brak możliwości wyboru

Zazwyczaj na każde moje pytanie odpowiadają: „Nie znam całej prawdy, nie interesuję się polityką”. To jest to samo, co: „Nie będę myślał”. Szokowało mnie to przez dłuższy czas, dopóki nie zdałem sobie sprawy, że jestem gotów na takie odpowiedzi, a oni naprawdę tacy są. Oznacza to, że podczas tych rozmów niczego nie udają.  

Czy tłumaczą jakoś swoje okrucieństwa wobec cywilów w Ukrainie, w szczególności gwałty i tortury?

Żaden nie przyznaje się do znęcania się nad cywilami. Generalnie odpowiedź jest standardowa: „To fejk”. I Bucza to też według nich zmyślona historia. Teraz opublikowałem film na moim kanale zapasowym, na którym Rosjanie są gwałceni mopami we własnych więzieniach. Przesłał mi go Władimir Oseczkin [rosyjski działacz na rzecz praw człowieka – red.]. Kiedy po jego obejrzeniu mówią mi, że to fałsz, odpowiadam: „Jaki fałsz, skoro wy gwałcicie się nawzajem mopami we własnych więzieniach!? Myślicie, że przyjedziecie do naszego kraju i będziecie tu puszystymi króliczkami?”. Czasami pytam: „Rabowałeś? Zabijałeś?”. Wszyscy odpowiadają w ten sam sposób: „Chodziłem po domach, ale szukałem tylko czegoś do jedzenia. To wszystko”. Niemal niemożliwe jest usłyszeć: „Tak, strzelałem do cywilów”.

W rozmowy angażujesz krewnych więźniów. Jak reagują na to, że ich ojciec, syn lub mąż jest w niewoli? Wspierają ich?

Wiesz, u nas jest zrozumienie dla tego, że musimy zabijać wroga. A w rosyjskiej mentalności jest zrozumienie dla tego, że trzeba umrzeć za swój kraj; tak było nawet za czasów Związku Radzieckiego. Jeśli zdasz sobie sprawę z różnicy między tymi mentalnościami, zrozumiesz wszystko. Kraj kazał im umrzeć. To jest klucz. Nie zabijać, nie wygrywać, nie bronić się, ale po prostu umrzeć. Chodzi o to, że mogą zostać zabrani w dowolnym momencie – sto tysięcy, milion, dziesięć milionów – i po prostu być rzuceni na śmierć. Tak właśnie postępowała armia radziecka podczas II wojny światowej – i w ten sposób Rosjanie walczą teraz. Ci ludzie są pozbawieni wolności i prawa wyboru. I nawet nie chcą się nad tym zastanawiać.

Ich żony i matki są takie same. One również postępują zgodnie z zasadą: skoro tak nam kazał nasz car-ojciec – albo Führer, jak ja go nazywam – to tak trzeba zrobić

Jeśli mówimy o motywacji, która skłania ich do przybycia na naszą ziemię, to są trzy rzeczy: pieniądze, przymus i możliwość wyjścia z więzienia. Oferuje się im 200 000 rubli plus premie. Jednocześnie są brutalnie oszukiwani. Mówią takiemu: „Nie będziesz walczył, bo u nas walczą specjaliści. Będziesz stał na trzeciej linii obrony, dostarczał pomoc humanitarną, czegoś pilnował”. Wmawiają im też, że zrobią dobry uczynek. Rosyjscy propagandyści, tacy jak Skabiejewa, Sołowjow czy Simonian od lat wlewają im to do uszu. Ich telewizja nieustannie wmawia im, że Ukraińcy to naziści. To wszystko było wlewane do uszu Ukraińców mieszkających na wschodzie, w tak zwanych ŁRL i DRL [skróty od: Ługańska Republika Ludowa i Doniecka Republika Ludowa – red.]. W moich wywiadach widać, że nie potrafią jasno wyrazić i uzasadnić żadnej opinii. Są jednak pewni, że Ukraińcy są źli.

Jest jeszcze jedna kategoria: kolaboranci. Z nimi również musiałem rozmawiać. W przeciwieństwie do poprzednich są to ludzie, którzy żyli w ukraińskiej przestrzeni informacyjnej i mieli dostęp do wszystkiego, co mamy ty i ja.

Oni są najgorsi, ponieważ, mając wybór, dobrowolnie rzucili się w wir propagandy. Świadomie poszli szukać gówna

Cóż mogę na to powiedzieć? Składam hołd rosyjskiej propagandzie, ponieważ nie zrobiliśmy nic, aby przekonać ich, że jest inaczej. Właśnie wróciłem z Donbasu, z regionu Charkowa. Na terenach przygranicznych wciąż działa rosyjskie radio.

Czy rosyjskie kobiety lub rodzice jeńców wojennych proszą o spotkania z krewnymi?

Na początku nawet ich zapraszaliśmy. Jednak przyszła tylko jedna Rosjanka, Irina Krynina, żona jeńca. Wiem, że teraz mieszka w Ukrainie ze swoimi dziećmi, otrzymała azyl, jednak nigdy jej nie widziałem. Jej mąż jest w obozie jenieckim.

Innym razem Ukrainka z okupowanego terytorium przyjechała zobaczyć się z mężem. Okazało się, że odmówił walki przeciwko Ukrainie i dobrowolnie się poddał. Nadal przebywa w obozie jenieckim. Nic mu nie grozi, nie zostanie wymieniony. Jestem oburzony, że nadal nie mamy prawnej procedury postępowania z takimi ludźmi. W trzecim roku wojny na pełną skalę nie opracowano systemu ich uwalniania. Mówimy o Ukraińcach, którzy zostali zmuszeni przez Rosjan do walki po ich stronie, ale poddali się, by tego uniknąć.

Ilu z rosyjskich jeńców wojennych naprawdę żałuje, że walczyło w Ukrainie?

Prawie wszyscy żałują, gdy zostaną schwytani. Mieli nadzieję zarobić dużo pieniędzy bez narażania życia – a po wszystkim chcieli wrócić do domu jako bohaterowie i rozwiązać wszystkie swoje życiowe problemy, od więzienia po kredyty. Czy mają czego żałować? Tak, bo tutaj widzą zupełnie inny obraz: śmierć, zwęglone i porozrywane ciała. Widzą prawdziwą wojnę, a nie ochronę czegoś tam gdzieś tam.  

Jak udaje Ci się trzymać w ryzach, gdy z nimi rozmawiasz?

Ostatnio przestałem się powstrzymywać. Przez długi czas powstrzymywałem się, bo miałem nadzieję usłyszeć jakieś uzasadnienie lub zrozumieć podstawową logikę. Ale rozumiem już, że to się nigdy nie stanie, więc czasem potrafię się wkurzyć. Bo kiedy osoba o inteligencji pantofelka, która nie zna populacji kraju, w którym mieszka, nie zna daty jego święta niepodległości, nie rozumie podstawowych rzeczy, które powinny wiedzieć dzieci – zaczyna opowiadać mi coś o geopolityce, to trudno mi się powstrzymać. Czasami mam wrażenie, że wiedzą o nas więcej niż o sobie. Tyle że nie rozumieją, do czego tej wiedzy potrzebują.

Czy liczba więźniów zmieniła się od początku inwazji?

Tak. Na początku byli to żołnierze zawodowi, a potem pojawiły się tak zwane „mobiki”. Na początku mówili, że jadą na szkolenie, a potem zaczęli mówić, że jadą po pieniądze. Regiony, z których do nas trafiają, w zasadzie się nie zmieniły – tyle że dziś jest już mniej Buriatów i Tuwińców niż wcześniej. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy wojny to oni byli liderami pod względem strat. Niedawno napisałem wywiad z Buriatem. Był on pierwszą osobą w historii moich wywiadów, która powiedziała mi cokolwiek. Wiedział, jak mówić, jak formułować myśli w pewne zdania. Powiniennaś obejrzeć ten wywiad, by zobaczyć, jak pognębiony jest ich region i pod jak wielką kontrolą ludzie tam żyją. Poza tym prawie wszyscy są cały czas pijani. Stuprocentowy alkoholizm.

Teraz na froncie jest więcej żołnierzy z dużych miast, z Petersburga, z Moskwy. Myślisz, że to coś zmieniło? Nie powiedziałbym

‍Często podczas wywiadów można usłyszeć dość dziwne odpowiedzi. Czy spotkałeś wśród rosyjskich jeńców kogoś rozsądnego, inteligentnego?

To dość skomplikowane. Podczas ostatnich nagrań nieco utrudniłem komunikację. Zacząłem ich pytać, kiedy w Rosji jest Dzień Konstytucji, Dzień Niepodległości i Dzień Flagi. Oni nawet nie wiedzą, że są takie święta. Są naprawdę niewykształceni. Ołeksij Anulia [żołnierz z Czernihowa, który był przetrzymywany w rosyjskiej niewoli od 10 marca do 31 grudnia 2022 r. – aut.], powiedział, że kiedy napisał kilka wyjaśnień dla FSB, umieszczając w tekście znaki interpunkcyjne, wykrzyknęli ze zdziwieniem: „Co ty robisz!? Jesteś amerykańskim szpiegiem!?”. Oni nie wiedzą, czym są przecinki i myślniki.

To są absolutnie niepiśmienni ludzie. Jeśli mam być uczciwy, to podczas wszystkich tych rozmów spotkałem może 5 czy 10 wykształconych Rosjan. A mówimy o tysiącach rozmów

Jakich uczuć i emocji doświadczasz, rozmawiając z rosyjskimi jeńcami?

Kiedy z nimi rozmawiam, nic mnie już nie szokuje i nie wywołuje żadnych szczególnych emocji. Jedyną emocją jest obrzydzenie.

Są jacyś „dobrzy Rosjanie”?

Oczywiście, że są. Ci, którzy wysadzają tory i pociągi w Rosji, z pewnością są bardzo dobrzy. Walczą w Rosyjskim Korpusie Ochotniczym, Legionie „Wolność Rosji” i Batalionie Syberyjskim.

Czy są tacy, którzy nie chcą wracać do Rosji, odmawiają udziału w wymianie?

Wielu nie chce wracać, a duży odsetek z nich chce walczyć po stronie Ukrainy. To ludzie ideowi. Ale znowu: nie ma mechanizmu postępowania z tą kategorią więźniów. Obecnie sytuacja wygląda następująco: jeśli Rosjanin zostanie schwytany w terenie i natychmiast dołączy, na przykład, do Legionu „Wolność Rosji”, może kontynuować walkę. Ale jeśli zostanie już oficjalnie zarejestrowany u nas jako jeniec wojenny, nie ma mechanizmu, który pozwoliłby przekształcić go w rekruta.

A dlaczego nie ma jeszcze takiego mechanizmu? Kto powinien go opracować?

Rząd. Zamiast tego opracował rozkaz umożliwiający rosyjskim jeńcom wojennym dzwonienie do domu z obozów za pośrednictwem telefonii IP. Krewni naszych jeńców wojennych napisali nawet petycję, żądając zakazania tych połączeń – bo nasi jeńcy w Rosji nie mają takiej możliwości. Fakt, że Rosjanie dzwonią do swoich domów, nie pomaga nam w wojnie informacyjnej. Kiedy my dzwonimy do rodzin rosyjskich jeńców, przynajmniej staramy się im coś wyjaśnić. A kiedy dzwonią jeńcy, krewni mówią im, co Skabejewa powiedziała właśnie w telewizji.

I tak okazuje się, że przetrzymujemy w niewoli ludzi, którym zapewniamy kontakt z rosyjską propagandą

Poprosiliśmy nasz rząd o jedno: „Przynajmniej zakażcie tych połączeń”, jednak do tej pory nas nie wysłuchali. Wiesz, jeśli wykonamy 20-30 takich połączeń za pośrednictwem naszych wywiadów, to są to niezbędne połączenia. Jeśli nasi żołnierze po schwytaniu Rosjan dzwonią do ich krewnych, jest to również konieczne. Ponieważ robimy prostą rzecz: mówimy im, że ich bliski jest jeńcem wojennym, więc prosimy o zabranie go. Możemy też zapytać, dlaczego przybył na naszą ziemię. Oznacza to, że nasze wezwanie jest tak naprawdę pracą informacyjną.

Otrzymałeś pogróżki?

Otrzymuję je każdego dnia. Czasami nawet publikuję je na Telegramie. Groźby są standardowe: że zabiją mnie, moją rodzinę, że rozczłonkują i tak dalej. Podchodzę do tego jak człowiek, który wierzy, że oni nie są w stanie zrobić tego, czym mi grożą.

Co zrobisz po zakończeniu wojny?

Przede wszystkim chciałbym, żeby ta wojna zakończyła się, co oczywiste, naszym zwycięstwem. A gdzie widzę siebie? Mam kanał na YouTube z ponad dwoma milionami subskrybentów i zdecydowanie tam siebie widzę. Oczywiście, pojawią się inne tematy do poruszenia. W każdym razie chciałbym mówić o Ukrainie i Ukraińcach w języku ukraińskim, a nie robić to, co robię teraz. Obecnie mój kanał skupia się wyłącznie na kontrpropagandzie. I to są treści dla Rosjan, a nie dla Ukraińców. Jestem jednak przekonany, że nie będzie problemów z przeformatowaniem.  

Co czeka Ukrainę po wojnie?

Nie chcę wyjść na populistę... Najważniejsze jest to, by po zakończeniu wojny nasze instytucje państwowe, które wcześniej po prostu istniały, zaczęły działać. Musimy zacząć wdrażać reformy, których wcześniej nie było, na przykład reformy sądownictwa, prokuratury i organów ścigania. I nie chodzi o nowe mundury dla policjantów; to pozory. Bo kiedy śledczy fałszuje sprawę karną, potem wysyła ją do prokuratury, a następnie do sądu – nie wierzę w taką sprawiedliwość. To powinien być proces przed ławą przysięgłych, gdzie zwykli Ukraińcy będą decydować, kto jest winny, a kto nie.

Naprawdę mam nadzieję, że po zakończeniu wojny nastąpią zmiany w tym kierunku. W każdym razie mamy wiele do zrobienia w Ukrainie. Musimy prowadzić wysokiej jakości politykę informacyjną. Ostatnio nasze media informacyjne skręciły trochę w złą stronę. Mamy coraz więcej zdrady w społeczeństwie i coraz mniej entuzjazmu, który był na samym początku rosyjskiej inwazji. To właśnie dzięki temu przetrwaliśmy.

Dlatego wszyscy zdecydowanie musimy się zjednoczyć, by pomóc naszemu wojsku odnieść tak długo oczekiwane zwycięstwo nad tym dość potężnym wrogiem

7 zabitych i około 17 rannych w Charkowie w wyniku porannych rosyjskich ataków rakietowych. W wyniku ataku ucierpiała również drukarnia Vivat: na miejscu wybuchł pożar. W momencie eksplozji pracowało tam 50 osób.

– Drukarnia, w której drukowano książki, została zniszczona. Są zabici, dwie osoby zaginęły, sześć jest w szpitalu. Doszło również do eksplozji i zniszczenia naszego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej i infrastruktury transportowej – mówi mer Charkowa Ihor Terechow.

„Tak, to nasza drukarnia. Teraz się pali. Rozbierają gruzy i ratują ludzi” – potwierdziła na Facebooku Julia Orłowa, dyrektorka wydawnictwa Vivat.

Ukraińskie koleje poinformowały, że okupant zaatakował kilka ich obiektów w Charkowie i okolicy. Podczas ataku pracownicy ukrywali się, lecz i tak sześciu zostało rannych. Jednak pociągi nadal kursują zgodnie z rozkładem.

– Rosyjscy terroryści wykorzystują fakt, że Ukraina wciąż nie ma wystarczającej ochrony przeciwlotniczej i niezawodnej zdolności do niszczenia wyrzutni terrorystycznych dokładnie tam, gdzie się znajdują - w pobliżu naszych granic – powiedział prezydent Wołodymyr Zełenski. – Ta słabość nie jest naszą słabością, ale słabością świata, który przez trzy lata nie odważył się traktować terrorystów dokładnie tak, jak na to zasługują.

„Wiem, że Rosjanie nie mają liczebności niezbędnej do dokonania strategicznego przełomu” – powiedział do dziennikarzy po czwartkowym spotkaniu szefów obrony NATO w Brukseli amerykański generał Christopher Cavoli, od 1 lipca 2022 r. dowódca Dowództwa Stanów Zjednoczonych w Europie i naczelny dowódca Sił Sojuszniczych w Europie (SACEUR). O wystąpieniu wojskowego napisało Politico.eu

W opinii wojskowego, która – jak zaznacza – bierze się między innymi z bardzo bliskich kontaktów z wojskowymi ukraińskimi, Rosjanie nie mają także potrzebnych do takiego przełomu umiejętności i możliwości, „aby działać na skalę niezbędną do wykorzystania jakiegokolwiek przełomu do uzyskania strategicznej przewagi”.

Tym, czym natomiast Rosjanie dysponują, jest „zdolność do dokonywania lokalnego postępu” – czego udało im się w paru miejscach dokonać. Od 9 do 15 maja zdobyli łącznie 278 kilometrów kwadratowych terenu, czyli obszar odpowiadający prostokątowi o powierzchni 28 na 10 kilometrów.

Cavoli nie ma pewności, czy zmasowane ataki Rosjan w okolicach Charkowa, prowadzone w ostatnich tygodniach, są właśnie tą wielką letnią ofensywą, którą zapowiadała Moskwa. Niepewność ta wynika z faktu, że amerykański wojskowy nie dostrzega na rosyjskim zapleczu rezerw, potrzebnych do takiego przedsięwzięcia.

Do tego dochodzi tzw. czynnik ludzki. Politico.eu przywołuje opinię admirała Roba Bauera, przewodniczącego Komitetu Wojskowego NATO, który odnotowując fakt, że Rosja zgromadziła dodatkowe siły – uważa zarazem, że ich wartość jest dyskusyjna

Zdaniem admirała jakość żołnierzy wchodzących w ich skład jest bowiem „niższa niż tych, z którymi [Rosja – red.] rozpoczęła konflikt”, bo już na początku wojny zginęło bardzo wielu dbrze wyszkolonych rosyjskich oficerów. Dlatego teraz nowych sił nie ma kto szkolić.

Choć, jak podkreśla Politico.eu, Amerykanin nie lekceważy potencjału rosyjskiej armii, zauważa także, że w rezultacie odblokowania przez Kongres Stanów Zjednoczonych pomocy dla Ukrainy jej broniące się wojska otrzymują teraz „ogromne ilości amunicji, ogromne ilości systemów obrony powietrznej krótkiego zasięgu i znaczne ilości pojazdów opancerzonych”. Opinię tę potwierdził niedawno sam prezydent Wołodymyr Zełenski, oświadczając, że ukraińskie siły nie muszą już się martwić brakiem amunicji.

Tak czy inaczej, los obecnej kampanii rozstrzygnie się w ciągu kilku najbliższych tygodni, konkluduje generał Cavoli.

‍