Na początku grudnia wracałam autobusem z Ukrainy do Warszawy przez przejście graniczne Rawa Ruska. Mieszkam w dwóch krajach od półtora roku i znam wszystkie zasady przekraczania granicy. Nie martwiłam się więc, ponieważ byłam na Ukrainie mniej niż 30 dni. Podróżowałam w towarzystwie kobiety z dwójką małych dzieci, kobiety z dorosłą córką i młodej dziewczyny.
Na polskiej granicy straż graniczna zażądała od wszystkich pasażerów zaktualizowania aplikacji Diia.pl (elektroniczny dokument dla obywateli Ukrainy lub innych obcokrajowców, który służy jako zezwolenie na pobyt). Jeden z pozostałych pasażerów zaktualizował aplikację tydzień wcześniej, a ja w lipcu 2023 roku. Mimo tego w moim dokumencie było wyraźnie zaznaczone, że jest wciąż ważny.
Hasło do logowania mam zawsze pod ręką, ale nawet z nim nie mogłem zaktualizować aplikacji. Ciągle pojawiał się komunikat: "Błąd techniczny".
Taka sama sytuacja przydarzyła się dwóm innym kobietom - jedynie matka małych dzieci zaktualizowała aplikację bez żadnych problemów. Po piątej próbie straciłam cierpliwość i poszłam do straży granicznej, by wyjaśnić sprawę. Usłyszałam, że błąd techniczny to mój problem i nie mogę zostać wpuszczona do Polski. Moje wyjaśnienia, że dokument jest ważny i nie przekroczyłam 30-dniowego limitu pobytu w Ukrainie, nie zrobiły na pogranicznikach wrażenia. Wtedy wytoczyłam ciężką artylerię. Powiedziałam jej, że uciekam przed wojną i szukam azylu w Polsce. "Pani nie musi się martwić. Ja panią przepuszczę przez biometrię" - usłyszałam w odpowiedzi.
Dostałam więc kolejną pieczątkę w paszporcie i wjechałam do Polski. Kobieta, która zapomniała swojego hasła do Diia, została przepuszczona po długich błaganiach i płaczu. Można powiedzieć, że miałyśmy szczęście, choć kosztowało nas to sporo nerwów. Dzień później mojej koleżance przytrafiła się podobna sytuacja i też została wpuszczona do Polski.
Już w Warszawie udałam się do urzędu, aby rozwiązać problem wniosku. Jak się okazało, mój status UKR (specjalny status ochrony czasowej przyznawany Ukraińcom, którzy przybyli do Polski po 24 lutego 2022 r. z powodu działań wojennych na Ukrainie) został anulowany 25 września. Zaskoczyło mnie to: w październiku wracałam z Ukrainy do Warszawy i nie było żadnych problemów na przejściu granicznym. Kiedy zapytałam, jak to się mogło stać, urzędniczka wzruszyła ramionami: "Proszę zapytać Straż Graniczną". Mój status został przywrócony w ciągu 10 minut.
W podobnej sytuacji jest moja siostra, która pojechała ze mną do Ukrainy 25 września. Teraz przebywa w ojczyźnie, więc nie może przywrócić swojego statusu UKR, do czego wymagana jest jej osobista obecność w Warszawie. Czy będzie mogła przekroczyć granicę?
W rzeczywistości jedyną podstawą do unieważnienia statusu UKR jest sytuacja opisana w art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa: kiedy osoba opuszcza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres dłuższy niż miesiąc. Jednak w praktyce, jak widać, bywa różnie. Status UKR tracą nawet osoby, które w ogóle Polski nie opuściły.
Ważna jest właściwa komunikacja ze strażnikami granicznymi
Prawniczka Mariana Iwasiuk specjalizuje się w legalizacji pobytu cudzoziemców w Polsce. Wyjaśniła nam, co należy zrobić w przypadku anulowania statusu UKR.
- Jeśli podczas przekraczania granicy napotkasz trudności z aktualizacją aplikacji i na ekranie smartfona pojawi się komunikat o błędzie technicznym, ważne jest, aby odpowiednio komunikować się ze służbami granicznymi - mówi prawniczka. - Skutecznym krokiem jest podkreślenie, że podróż jest spowodowana konfliktem zbrojnym w Ukrainie i nie ma celów turystycznych. Rozmawiając z funkcjonariuszami Straży Granicznej podkreśl, że musisz przekroczyć granicę z obiektywnych powodów związanych z sytuacją w kraju. Wspomnij, że przyjechałaś w związku z zaostrzeniem sytuacji w Ukrainie, a a nie dla rozrywki czy zwiedzania Polski.
Ponadto możesz wskazać, że jesteś gotowa dołączyć wszelkie dodatkowe dokumenty lub dowody potwierdzające charakter podróży. Zachowaj spokojny i uprzejmy ton i postępuj zgodnie z instrukcjami pograniczników.
Anulowanie statusu UKR: dlaczego tak się dzieje?
Jednym z najczęstszych problemów jest to, że Straż Graniczna rejestruje jedynie datę wyjazdu obywateli Ukrainy z Polski, nie odnotowując daty powrotu. W takim przypadku możliwe jest przywrócenie statusu UKR, jeśli osoba potwierdzi, że jej pobyt za granicą trwał krócej niż 30 dni. Straż Graniczna często jednak nie wbija pieczątek w paszporty obywateli Ukrainy, którzy korzystają z elektronicznego dokumentu diia.pl. Utrudnia to udowodnienie, że nie przebywali oni poza Polską dłużej niż 30 dni (pomocne mogą tu być np. SMS-y wysyłane przez operatorów komórkowych w momencie przekraczania granicy).
Kolejnym problemem jest ponowna rejestracja statusu UKR po jego przywróceniu. Ukrainiec odzyskuje ten status, ale z datą złożenia wniosku. W rezultacie pojawiają się problemy z uzyskaniem świadczeń socjalnych za okres, w którym dana osoba była pozbawiona statusu z powodu błędnego anulowania dokumentu (okres między datą anulowania a datą odnowienia).
Zdarza się również, że polscy strażnicy graniczni opóźniają wprowadzanie do bazy danych informacji o przekroczeniach granicy przez obywateli Ukrainy. Bywa, że data wyjazdu odnotowywana jest kilka miesięcy później. W konsekwencji osoba, która wróciła do Polski przed upływem 30-dniowego terminu, może utracić status UKR, a ZUS może zażądać od niej zwrotu udzielonych świadczeń społecznych.
Jak przywrócić status UKR
Przywrócenie statusu UKR jest możliwe tylko na terytorium Polski. Jeśli Ukrainiec z utraconym statusem musi przekroczyć granicę, kolejnym krokiem jest wysłanie pisma do polskiej Straży Granicznej z prośbą o zmianę statusu w systemie na "Q-ewakuacja" z następującym tekstem: "Proszę sprawdzić rejestr i wprowadzić zmiany do rejestru prowadzonego przez Komendanta Głównego Straży Granicznej na Q-ewakuacja".
Pismo to może być wykorzystane do zwrócenia się do odpowiednich władz, by rozważyły Twoją sytuację i dokonały zmian w Twoim statusie. Podczas składania dokumentów należy postępować zgodnie z instrukcjami. W razie potrzeby skonsultuj się z prawnikiem lub funkcjonariuszem Straży Granicznej w celu uzyskania dodatkowej pomocy i instrukcji.
Czy Straż Graniczna narusza prawo, kiedy anuluje status UKR?
Niestety wobec braku konkretnych przepisów i regulacji, które szczegółowo określałyby procedury pozbawiania Ukraińców statusu uchodźcy podczas przekraczania granicy, trudno jest ustalić, czy straż graniczna łamie prawo. Ustawodawstwo nie reguluje tej kwestii.
Dlatego żaden Ukrainiec nie może być pewien, że nie straci statusu UKR. Możesz zostać go pozbawiony nawet jeśli nie przekroczyłeś 30-dniowego okresu pobytu na Ukrainie. Postaraj się więc sprawdzić swój status przed przekroczeniem granicy. Jeśli dowiesz się, że został anulowany, nie denerwuj się i po prostu spokojnie wyjaśnij, jaki jest cel Twojej podróży.
Ukraińska dziennikarka, gospodyni programów telewizyjnych i radiowych. Dyrektorka organizacji pozarządowej „Zdrowie piersi kobiet”. Pracowała jako redaktor w wielu czasopismach, gazetach i wydawnictwach. Od 2020 roku zajmuje się profilaktyką raka piersi w Ukrainie. Pisze książki i promuje literaturę ukraińską. Członkini Narodowego Związku Dziennikarzy Ukrainy i Narodowego Związku Pisarzy Ukrainy. Autorka książek „Ścieżka w dłoniach”, „Iluzje dużego miasta”, „Upadanie”, „Kijów-30”, trzytomowej „Ukraina 30”. Motto życia: Tylko naprzód, ale z przystankami na szczęście.
Wesprzyj Sestry
Nawet mały wkład w prawdziwe dziennikarstwo pomaga demokracji przetrwać. Dołącz do nas i razem opowiemy światu inspirujące historie ludzi walczących o wolność!
