280 dni, które Rosja ukradła Oldze Czerniak. 280 dni w niewoli, po których musiała nauczyć się uśmiechać i cieszyć prostymi rzeczami. Jak na spowiedzi, Olga opowiada o wszystkim, o czym nigdy nie zapomni. O donosie, który został napisany przez jej "przyjaciół". O najcięższych torturach, których doświadczyła. O tym, jak ona, odważna i wolna, została zmuszona do strachu przed własnym nazwiskiem. A także o jej podróży do domu. Podróży liczącej cztery i pół tysiąca kilometrów.
Wielu mieszkańców Chersonia zostało kolaborantami
Przed wojną żyło nam się świetnie: pracowałam w Chersońskim Departamencie Pracy i Ochrony Socjalnej, mój syn studiował, planowaliśmy wycieczki za granicę i nie narzekaliśmy. Rano 24 lutego obudził mnie telefon od matki. Płakała i powtarzała: "Wojna! Wojna się zaczęła". Nie wierzyłam w to.
Każde wyjście do miasta napawało przerażeniem: rosyjskie wojsko, które przejęło Chersoń, jeździło transporterami opancerzonymi, ignorując pieszych i regularnie przejeżdżając ludzi. Niezależnie od tego, czy ktoś był żywy, ranny czy martwy, wrzucali go do bagażnika. A potem nikt o nich nie słyszał.
Do pierwszego czerwca nadal chodziliśmy do pracy pieszo, ponieważ transport już nie działał. Zajmowało to półtorej godziny w jedną stronę. Po południu miasto zdawało się wymierać: ludzie wychodzili z domów tylko po to, by kupić chleb lub wypłacić pieniądze. Kolejki rozpraszał tylko ogień z karabinów maszynowych.
Wielu mieszkańców Chersonia stało się kolaborantami i pomagało okupantom. W powietrzu wisiał strach. Ja i mój mąż, który pracował jako zastępca kierownika miejskiego wydziału kadr, staraliśmy się trzymać razem. Chodziłam z nim nawet do pracy.
W nocy 11 sierpnia 2022 r. usłyszeliśmy walenie do drzwi: "Żandarmeria wojskowa, sprawdzanie dokumentów" ("Военная полиция, проверка документов"). Nie otworzyłam od razu, chciałam dać mężowi czas na schowanie ważnych dokumentów. Zapytałam, dlaczego tak późno, i usłyszałam, jak jeden z nich wydaje polecenie przyniesienia łomu i wyważenia drzwi. Wtedy wpuściłam ich do środka.
Rosjanie wpadli do środka krzycząc: "Stań pod ścianą! Ręce w górę, broń na podłodze". Powiedziałem im, że nie mam broni. Kazali mi nie rozmawiać z nimi po ukraińsku. Krzyczeli że wiedzą, że umiem mówić po rosyjsku. Aby ich nie denerwować, przeszłam na ich język.
Potem przeszukali mnie całą. Mimo że byli mężczyznami, nie mieli do tego prawa. Kazali mi zamknąć usta, opuścić głowę i iść do kuchni.
Co najmniej dziesięciu mężczyzn weszło do naszego domu. Dom był otoczony, a w oknach widziałem laser z celowanej broni. Żaden z nich się nie przedstawił ani nie pokazał żadnych dokumentów, po prostu zaczęli przeszukiwać mieszkanie, rzucając rzeczy na podłogę. Pytali, gdzie trzymamy broń i narkotyki. Zażądali ode mnie paszportu, ale ja mam ukraiński dowód osobisty. Powiedziałem im: "Macie w rękach mój paszport". Nie uwierzyli mi. Powiedzieli, że to karta, a nie paszport. Znaleźli mój stary paszport, a w nim moje nazwisko panieńskie, które zmieniłam w 2020 r. Zaczęli nazywać mnie suką, ponieważ rzekomo byłam agentką i żyłam na dwóch paszportach.
Od mojego syna i męża zażądano napisania donosu na mnie
Po przeszukaniu mieszkania wyprowadzili nas: mojego męża, syna i mnie. Założyli nam na oczy maski i wsadzili do samochodu. Podczas jazdy przesłuchiwali mnie.
- "Znasz Andreja?"
- Tak.
- Kim on jest dla ciebie?
- To siostrzeniec.
- Gdzie się ukrywa?
- Nie ma go tutaj. Nie rozmawiałam z nim od prawie roku, ponieważ wyjechał za granicę - odpowiedziałam, chociaż rozmawiałam z nim, jest dla mnie jak własne dziecko.
Na początku myślałam, że po prostu biorą wszystkich z przygotowanych list. Dopiero podczas przesłuchania zdałam sobie sprawę, że dostali na nas donos. Sąsiedzi donieśli, że mój siostrzeniec był w ukraińskich siłach zbrojnych i że rzekomo przekazywałam mu lokalizacje rosyjskiej armii.
Mojemu mężowi udało się ukryć główne dokumenty dotyczące nieruchomości, pieczątkę służbową, a nawet pieniądze. Podczas aresztowania dobrze sprawdzili nasze mieszkanie, ale nie znaleźli tego, co ukryliśmy. Znaleźli jednak niektóre dokumenty z pracy mojego męża, dlatego na wszelki wypadek postanowili go zabrać. Zabrali mojego syna, który miał wtedy 19 lat, aby zmusić mnie do zeznań.
Powiedzieli, że przesłuchanie zaczną od niego, a potem zajmą się mną. Postawili mnie na korytarzu, zabronili się ruszać i mówić. A ja stałam pod drzwiami i słuchałam, jak torturują moje dziecko... Nie życzę tego nawet mojemu wrogowi. Nie wiem, jak mogłam to znieść. Mój syn bardzo płakał, błagał: "To boli, proszę, nie rób tego! Potwierdzę wszystko, czego chcesz". A kiedy w końcu zabrali go z tego pokoju, położyli go obok mnie i rozkazali mu: "Mów, co chciałeś powiedzieć swojej matce?"
I mój syn powiedział: "Mamo, potwierdź wszystko, czego żądają. Nie pozwól, żeby znowu mi to zrobili".
A potem mnie posadzili na jego miejscu. Założyli mi na palce wskazujące metalowe szczypce z podłączonymi do nich przewodami. Zapytałam o nazwisko przesłuchującego, w odpowiedzi porazili mnie pierwszy raz prądem.
Zapytali, gdzie jest mój siostrzeniec. Powiedzieli, że wiedzą, że jest w ukraińskiej armii. Odpowiedziałam, że nic nie wiem. W moim telefonie znaleźli jedną wiadomość od Andrija. Nie zdążyłam usunąć niektórych SMS-ów, ten jeden został. Kiedy jechałam do Symferopola, zobaczyłam, ile sprzętu wojskowego przyjeżdża, napisałam do niego, że dużo sprzętu wojskowego jedzie w kierunku Chersonia. A on odpisał: "Szopy kopią okopy". W końcu przekonałam ich, że oprócz mnie, nikt z rodziny nie rozmawiał z moim siostrzeńcem. Później mój mąż powiedział, że w ten sposób uratowałam im życie. Po 15 dniach zostali wypuszczeni. Wcześniej mój mąż był torturowany, bity. Zmusili go też, żeby napisał na mnie donos.
Ciała zmarłych w czarnych workach
Ponad 130 osób z Chersonia było przetrzymywanych w tymczasowym areszcie dla 60 osób. Cela, w której byłam ja i pięć innych kobiet, mogła pomieścić dwie osoby. Spałyśmy na podłodze. Leki można było dostać tylko od krewnych. Ale zabroniono mi wszystkiego: paczek, spacerów na świeżym powietrzu, rozmów z lekarzami, a nawet snu. Na nic mi nie pozwolono, ponieważ nie zgodziłam się na współpracę.
Mogli mnie wezwać na przesłuchanie o każdej porze dnia i nocy. Telefon dzwonił w trzech przypadkach: przyprowadzano kogoś nowego, kogoś zabierano na tortury lub kogoś wypuszczano. A kiedy otwierały się drzwi do celi, każda z nas bała się, że zostanie wywołana.
To było straszne. Po przesłuchaniu wyprowadzili mnie z czapką na twarzy lub maską na oczach, nie widziałam, dokąd idę, bałam się, że upadnę.
W areszcie wielu ludzi zakatowano. Ich ciała pakowano w czarne worki i wyrzucano do kontenerów na śmieci.
Cztery razy zabrano mnie na przesłuchanie. Razili mnie prądem, aż straciłam przytomność. Po jednej z takich sesji dostałam ataku serca. Dziewczyny były przestraszone, pukały do drzwi i wzywały lekarza. Rosyjscy dręczyciele zignorowali ich prośby o pomoc medyczną i ostatecznie pomógł mi współwięzień, Misza, kręgarz. Uratował mi życie. Potem podał mi leki i zmierzył ciśnienie krwi. W sumie miałam siedem ataków serca podczas 280-dniowej niewoli.
Pewnego razu, na kolejne przesłuchanie, zaprowadzono mnie do ciemnego pokoju, kazano znaleźć lewą ręką krzesło i usiąść. Kiedy zdałem sobie sprawę, że krzesło jest suche, a nie mokre, poczułem się lepiej. W końcu wszyscy wiedzieli, że mokre krzesło to zły znak. Nigdy w życiu nie paliłam, ale kiedy wracałam do celi po tych "sesjach", brałam papierosy od dziewczyn. Podczas przesłuchań zachowywałam zimną krew, ale w celi wpadałam w rozpacz.
Kara za jedzenie dla więźniów
W październiku zaczęli masowo zabierać ludzi z aresztu śledczego w Chersoniu. Niektórych zwolniono, innych przewieziono do Kalanczaku, Czaplinki, Czongaru, Geniczeska, a nawet do Symferopolu. Czuliśmy, że armia ukraińska zaraz wkroczy do miasta, bo słyszeliśmy silne eksplozje. Pewnej nocy kazano nam, mnie i czterem innym kobietom, spakować nasze rzeczy. Byłyśmy szczęśliwe. Wyprowadzono nas w letnich ubraniach i wsadzono do samochodu. Potem wszystkie samochody z więźniami wjechały na ponton ze sprzętem wojskowym. Bałyśmy się, bo chowali się za nami, a gdyby był nalot, to byśmy zginęły.
W miejscowości Hoła Prystań trzymali nas dziesięć dni. Okupanci nas nie karmili, przeżyliśmy tylko dzięki miejscowym. Potajemnie przynosili nam jedzenie. Później kierownik ośrodka został ukarany za to, że pozwolił nam nie umrzeć z głodu.
Następnie przetrzymywano nas w wiosce Novotroitske - nie w celach, ale w pokoju z oknem zabitym deskami. Tutaj, bez świeżego powietrza i słońca, pięć kobiet dzieliło jeden śmierdzący materac. W pokoju cały czas paliła się żarówka. Nie było wody ani toalety, więc wyprowadzano nas dwa razy dziennie. Jeśli chodzi o jedzenie, dostawałyśmy dwie paczki "Miviny" i puszkę gulaszu dziennie na pokój. Czasami przynoszono nam chleb.
Po tym, jak policjantka, moja współlokatorka, została zwolniona w grudniu, pojawiły się plotki, że wkrótce wszystkich nas puszczą Na początku mówiono o Nowym Roku. Potem o 8 marca. Ale my nadal siedzieliśmy. 17 marca nie wytrzymałam i rozpoczęłam strajk głodowy. Jadłam tylko chleb i piłam wodę, zagroziłam, że z tego też zrezygnuję jak mnie nie wypuszczą. Dziesięć dni później przyszli do mnie ludzie, aby przekonać mnie do jedzenia. Nie zgodziłam się.
Przez cały ten czas moja rodzina mnie szukała. Ale wszędzie mówiono im, że nie ma tu takiej osoby. Chociaż ja tam byłam. Nawiasem mówiąc, przez ponad dziewięć miesięcy niewoli nie widziałam ani jednego przedstawiciela międzynarodowego.
17 maja 2023 r. zostałam wezwana na rozmowę. Zabrali mnie do pokoju, w którym czekało na mnie dwóch mężczyzn. Zapytali mnie, za co jestem w więzieniu. Wymyśliłam historię o kobiecie, która napisała na mnie skargę, ponieważ lubiła mojego męża. Potem kazano mi napisać trzy pokwitowania: pierwsze, że nie rozumiem, jak znalazłam się na komisariacie i nie mam do nich żadnych roszczeń, drugie, że nie byłam torturowana ani nie użyto wobec mnie siły. Trzecie: że otrzymałam swoje rzeczy. Następnie zwrócili mi paszport i obrączkę i kazali się przygotować. Ale powiedziałam, że nie wyjdę bez mojej współlokatorki Switłany. I jej też pozwolili wyjść.
Założyli nam worki na głowy. Wozili nas po Nowotroicku przez około dziesięć minut. Wysadzili nas przy płocie i kazali liczyć do pięćdziesięciu. Samochód ruszył, policzyliśmy pięć razy dziesięć, a potem zdjęliśmy worki. Wreszcie byłyśmy wolne!
Przed nami była jednak długa podróż do domu. Poprosiliśmy miejscowych, żeby zawieźli nas do moich przyjaciół. Ci nas przyjęli, kupili nam ubrania i telefony komórkowe. Żeby opuścić strefę okupowaną, musiałyśmy zapłacić po 350 dolarów.
Na granicy musiałam pokazać, że nie mam na ciele siniaków od broni. Przy moim nazwisku był dopisek, że nie wolno mi wyjechać. Zaczęłam się modlić, żebym miała szczęście. I stało się... Inspektor punktu kontrolnego usunął ten znak ze słowami: "Puść ją!". Już na granicy z Łotwą spotkaliśmy się z wolontariuszami Czerwonego Krzyża, którzy pomogli nam wrócić do rodzinnego Chersonia. Przejechałam cztery i pół tysiąca kilometrów, mam zrujnowane zdrowie, ale teraz jestem w domu. Wreszcie jestem w domu.
Zdjęcie główne przedstawia korytarz w areszcie śledczym w Chersoniu, gdzie torturowano Ukraińców. Fot: Mykhaylo Palinchak/Panos Pictures/Forum
Wesprzyj Sestry
Nawet mały wkład w prawdziwe dziennikarstwo pomaga demokracji przetrwać. Dołącz do nas i razem opowiemy światu inspirujące historie ludzi walczących o wolność!
