Wesprzyj Sestry
Nawet mały wkład w prawdziwe dziennikarstwo pomaga demokracji przetrwać. Dołącz do nas i razem opowiemy światu inspirujące historie ludzi walczących o wolność!
Przemoc. Obojętność. Wstyd. A może wstyd rodzi się z obojętności wobec przemocy? Albo jest reakcją na przemoc i własną obojętność wobec niej? Przemoc to przecież ból i strach, często także śmierć. Kto chciałby dobrowolnie zanurzyć się w czymś takim? A nawet o tym pomyśleć?
Pięćdziesiąt pięć minut bólu i wstydu, pulsujących w ciele od pierwszych dźwięków „Szczedryka”, którym zaczyna się spektakl, aż po wybawcze, wręcz uzdrawiające słowa jednej z bohaterek: „Ta wojna uczy mnie kochać”. W rzeczywistości w spektaklu „Matki. Pieśń na czas wojny” nie ma bohaterek – a może każda z 21 uczestniczek jest bohaterką? Każda wnosi swoją historię w kilka zdań lub nawet kwestii, w pieśń śpiewaną w swoim języku, w strój czy krok. Jakże one różne! A jak wiele je łączy!
Pierwsze zawstydzenie pojawia się na początku spektaklu, gdy na scenie stoją kobiety w różnym wieku, a głos z offu opowiada, czym jest gwałt w czasie wojny. O tym, że ta forma przemocy jest zazwyczaj publiczna, bo ma świadków; niszczycielska, bo trauma po niej prowadzi nawet do pragnienia śmierci; wieczna, bo przekazywana genetycznie jako trauma kolejnym pokoleniom... Napięcie, strach, chęć ucieczki z sali, a jednocześnie paraliż – tak trudno usłyszeć te słowa, nie mówiąc już o zagłębieniu się w ten ból.
One stoją i patrzą na widownię. Najmłodsza ma 10 lat. Pozostałe – młode, dorosłe, dojrzałe, starsze. Mówią w trzech językach – ukraińskim, białoruskim i polskim. To ich języki ojczyste. Śpiewają w nich, recytują wiersze. Mówią nie tylko o tym, że „nie da się uciec, nie można odwrócić wzroku od cierpienia i bólu i przeskoczyć na memy, koty i psy”. W tle sceny wyświetlane są napisy, więc mimowolnie słowa zostają również przeczytane. Ich głosy wbijają widza w fotel. A potem rozbrzmiewa pieśń o jaskółce, która w rzeczywistości nie jest jaskółką, lecz matką – ale nawet ona nie może ochronić przed bólem i śmiercią...
Jednak jeśli spojrzeć na wojnę, nie odwracając wzroku, i chociaż na chwilę zastanowić się nad historiami o gwałtach, to już wystarczy, by nie być obojętnym.
Reżyserka i aktorki stworzyły wielowarstwowe dzieło, swoisty przepis na terapeutyczną praktykę: kiedy najpierw, w sposób asocjacyjny, bez szczegółów i zanurzenia, tworzy się pole traumy, a potem za pomocą prostych prawd – rad czy wskazówek – proponuje się jej uzdrowienie.
Każda scena spektaklu to osobna emocja o wojnie, którą pokazują aktorki. Gdy w pierwszej opowiadają o gwałtach, wydaje się, że dalej nie może być gorzej. A jednak jest gorzej. Bo jeśli od gwałtu można się zdystansować – „to mnie nie dotyczy” – to od niecierpliwości wobec wojny czy jej ignorowania już nie.
Stawiają widza przed faktem: oto wojna i oto twoja reakcja na nią. Jaka ona jest? Skłamać przed samą sobą nie sposób. Odpowiedź staje się uzdrowieniem. Jeśli jestem obojętna wobec wojny, mogę to zmienić, rozumiejąc swoje reakcje, oczekiwania i możliwości. Jeśli wojna dominuje w moim życiu – mogę się chronić, uświadamiając sobie własne granice.
„Matki. Pieśń na czas wojny” nazywane są dziełem artystyczno-politycznym. Myślę, że jest ono przede wszystkim terapeutyczne. Bo analizuje ból i cierpienie, które niesie wojna
Jego siła tkwi w tym, że w żadnym momencie spektaklu żadna z aktorek, nawet ta najmłodsza, gdy mama pisze na jej plecach flamastrem datę urodzenia, imię, nazwisko i numer telefonu, nie jest ofiarą. Tak, muszą uciekać przed wojną, tęsknią za domem i utraconymi marzeniami, ale są żywe, otwarte i gotowe opowiadać o tej wojnie nie z pozycji ofiar, lecz z perspektywy godności i współczucia.
„Ta wojna uczy mnie kochać”. Głębia tych słów i przeżytego bólu, które za nimi stoją, wywołuje katharsis. Są tak przekonujące w swoich historiach – prawdziwych, niewymyślonych – tak szczere i bliskie, że od razu widzi się ich szczęśliwe życie tutaj, w Polsce. I w końcu można odetchnąć. To również iluzja, ale tak słodka dla serca – że przed wojną można się schronić, ocalić i żyć dalej swoim szczęśliwym życiem.
Pięćdziesiąt pięć minut wierszy, śpiewu i deklamacji, które dają szersze i głębsze zrozumienie wojny niż wszystkie wiadomości, artykuły i reportaże przez ponad tysiąc dni wojny. Bo stawiają w centrum wojny każdego widza. Po spektaklu nie można już pozostać tą samą osobą, którą się było przed nim. „Bo wojna nie ustaje, ładuje się na nowo”. I nawet kiedy się skończy, będziemy ją wciąż analizować, tłumaczyć sobie i przeżywać z tymi, którzy postanowili nie być jej ofiarami.
Zdjęcia: Festiwal Teatralny Boska Komedia
Dziennikarka, redaktorka. Od 2015 roku mieszka w Polsce. Pracowała w różnych ukraińskich mediach: „Postęp”, „Lewy Brzeg”, „Profil”, „Realist.online”. Autorka publikacji na temat współpracy ukraińsko-polskiej: aspekty gospodarcze, graniczne, dziedzictwo kulturowe i upamiętnienie. Współorganizatorka dziennikarskich inicjatyw na rzecz przyjaźni ukraińsko-polskiej. Pracowała jako trenerka w programie UE „Prawa kobiet i dzieci na Ukrainie: komponent komunikacyjny”.
Wesprzyj Sestry
Nawet mały wkład w prawdziwe dziennikarstwo pomaga demokracji przetrwać. Dołącz do nas i razem opowiemy światu inspirujące historie ludzi walczących o wolność!
