Nie wiesz, jak szczepić dziecko w Polsce? Przeczytaj ten tekst

„Przez tę wojnę prawie wszystkie uchodźczynie lub te kobiety, których krewni walczą, mają zagwarantowane zmiany w tarczycy” – usłyszałam kiedyś od endokrynologa. Podzieliłam się tą opinią na mojej stronie na Facebooku, a obserwujący zaczęli potwierdzać te słowa. „Od 10 lat mam problemy z hormonami” – napisała kobieta, która musiała opuścić swój dom w Doniecku już na początku wojny rosyjsko-ukraińskiej, w 2014 roku.

Kiedy więc następnym razem odwiedziłam endokrynologa, postanowiłam przyjść nie jako pacjentka, lecz jako dziennikarka. Chciałam się dowiedzieć, na co Ukraińcy powinni zwrócić uwagę, by zmiany hormonalne spowodowane stresem nie doprowadziły do nieodwracalnych konsekwencji. Dlaczego hormony są tak ważne? Jakie zmiany w Twoim stanie psychofizycznym powinny Cię ostrzec i co powinnaś najpierw sprawdzić, by zrozumieć, co jest nie tak z twoim ciałem?

Łesia Wakuliuk: Jakie są Pani obserwacje dotyczące stanu hormonalnego Ukraińców podczas wojny? Czy warunki, w których się znaleźli, odcisnęły piętno na ich zdrowiu?

Anna Cybukowska: To, że wojna odcisnęła na nich piętno, jest bezdyskusyjne. W szczególności u niektórych osób stres (ostry lub przewlekły) wywołał zmiany w układzie hormonalnym. Wielu nie zdaje sobie z tego sprawy – nie tylko ci, którzy są pod okupacją, pod masowym ostrzałem czy ci, którzy poszli na wojnę, bądź ich krewni, którzy na nich czekają w Ukrainie.

W pierwszych dniach inwazji wszyscy byliśmy zestresowani (nie boję się tego uogólnienia). W takich momentach organizm mobilizuje się za pomocą hormonów stresu, jak kortyzol i adrenalina.

Początkowo pacjenci, którzy mieli już zdiagnozowane choroby takie jak cukrzyca, choroby tarczycy lub pacjenci z innymi patologiami endokrynologicznymi – wydawali się radzić sobie dobrze. Mieli mniej dolegliwości i, jak sądzę, mniej wizyt u lekarzy. Stało się tak nie tylko dlatego, że to nie był odpowiedni czas na chodzenie lekarza. Stało się tak także ze względu na wspomnianą mobilizację organizmu za pomocą hormonów stresu. Tyle że człowiek nie może być w stanie ostrego stresu na okrągło. Z czasem organizm ludzki wchodzi w fazę tak zwanego stresu przewlekłego. Do pewnego stopnia jest on jeszcze bardziej niebezpieczny, ponieważ trwa dłużej i nie daje tak aktywnych objawów natychmiast – lecz działa podstępnie. Jestem pewna, że są pacjenci, którzy – gdyby nie inwazja, gdyby nie tak silny stres – mogliby dziś czuć się dobrze.

Kiedy się do Pani wybierałam, powiedziałem mojej koleżance z pracy, o czym będziemy rozmawiały. A ona powiedziała: „Z powodu tej wojny rozwinęła się u mnie choroba autoimmunologiczna”. Stało się tak, choć nie musiała opuszczać swojego miasta (leży ono daleko od frontu i jest stosunkowo rzadko atakowane przez rosyjskie rakiety), a jej rodzina żyje i ma się dobrze.

Choroby autoimmunologiczne charakteryzują się tym, że stres (i w tym przypadku nie ma znaczenia, czy jest ostry, czy przewlekły) może być wyzwalaczem. Może wywołać cukrzycę typu I, choroby autoimmunologiczne tarczycy (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, które jest obecnie bardzo powszechne) lub chorobę Gravesa-Basedowa. Oczywiście na rozwój chorób autoimmunologicznych układu hormonalnego wpływają również choroby wirusowe i przegrzanie, ale dzisiaj mówimy o wpływie stresu.

Dlaczego tak się dzieje?

Organy endokrynologiczne są kontrolowane przez układ podwzgórzowo-przysadkowy. Podwzgórze i przysadka mózgowa to narządy, obszary mózgu, które regulują funkcje zarówno układu nerwowego, jak hormonalnego, a także wpływają na funkcjonowanie innych narządów i układów: sercowo-naczyniowego, rozrodczego itd. Układ podwzgórzowo-przysadkowy jest bardzo wrażliwy na stres. Kiedy homeostaza i równowaga w tym układzie są zaburzone, reaguje cały organizm.

Co kobieta bądź mężczyzna powinni sprawdzić w pierwszej kolejności?

Zawsze zaczynamy od pełnej morfologii krwi; to podstawowy wskaźnik. Konieczne jest również sprawdzenie poziomu glikemii na czczo i 2 godziny po posiłku (glukoza we krwi), należy oznaczyć poziom hormonu tyreotropowego (TSH), poziom witaminy D. I koniecznie, podkreślam, koniecznie skonsultować się z lekarzem. W końcu trzeba właściwie zinterpretować testy, ponieważ nie wszystkie wartości referencyjne (granice norm) laboratoriów są odpowiednie dla różnych grup wiekowych lub płci. Dlatego to lekarz powinien wyjaśnić wyniki testu, a nie Google.

Jak często powinnam wykonywać taki test, jeśli wszystko jest w porządku?

Raz w roku lub nawet co sześć miesięcy byłoby dobrze. Nadal zalecam monitorowanie swojego zdrowia, ponieważ na przykład tylko 3% Ukraińców ma normalny poziom witaminy D bez jej przyjmowania.

Od czasu do czasu natrafiam na posty w mediach społecznościowych, w których znajomi pytają:„Jak dbasz o swoją równowagę?”. Co by Pani poradziła?

Spacery na świeżym powietrzu – tak. Oglądanie pozytywnych filmów lub słuchanie dobrej muzyki – tak. Tutaj każdy wybierze to, co przynosi mu pozytywne emocje. Komunikacja z ludźmi również ma działanie psychoterapeutyczne – ale z tymi, z którymi czujesz się komfortowo, a nie z tymi, którzy są negatywni.

Bo wokół nas jest wystarczająco dużo trudnych doświadczeń

Można, oczywiście z umiarem, przyjmować kojące preparaty ziołowe – ale znowu: należy je dobierać indywidualnie. Na przykład ekstrakt z waleriany jest odpowiedni dla wielu kobiet, ale nie dla mężczyzn, bo może zmniejszać potencję. Tak więc jeśli chodzi o leki, najlepiej omówić sprawę z lekarzem.

Wspomniała Pani już o tym złym hormonie stresu (choć może nie jest on taki zły), zwanym kortyzolem. Jak człowiek może ocenić, że ma za dużo tego hormonu w wyniku stresu? Jakie procesy uruchamia on w organizmie?

W rzeczywistości kortyzol jest bardzo dobrym hormonem, bez którego nie moglibyśmy sobie poradzić. Ratuje nas. Można powiedzieć, że stoi na straży stresu. Gdyby nie regulował naszego poziomu emocjonalnego, byłoby prawdopodobnie o wiele bardziej niebezpiecznie. Dlatego go potrzebujemy, choć w odpowiednich ilościach. Ten poziom można oznaczyć we krwi, w dobowej zbiórce moczu lub w ślinie.

Jakie są objawy podwyższonego kortyzolu, które powinny nas zaalarmować?

Mogą to być wahania ciśnienia krwi (bardzo wysokie lub bardzo niskie). Albo rozstępy na ciele, które mogą mieć kolor od jasnoróżowego do karmazynowego. Typowe rejony ich występowania to ramiona, pośladki, uda. To oznaka hiperkortyzolizmu.

Na co jeszcze powinniśmy zwrócić uwagę?

Po pierwsze, każda osoba, która zwraca na siebie uwagę, zna swój stan emocjonalny. Pacjenci często mówią: „Czuję zwiększony niepokój” lub: „Jestem bardzo rozdrażniona”, albo: „Jestem tak zobojętniały, jak jeszcze nigdy nie byłem” bądź: „Jestem nadmiernie senny”. Powinniśmy także zwracać uwagę na nagły przyrost wagi, dla którego nie mamy wytłumaczenia, albo na nagłą utratę wagi, nadmierne pocenie się, obrzęki i silne zmęczenie. Bardzo często ludzie przychodzą do nas teraz z uczuciem nadmiernego zmęczenia, apatii... Owszem, może to być objaw depresji – tyle że przed postawieniem takiej diagnozy musimy wykluczyć zmiany organiczne w układzie hormonalnym.

Bardzo ważne są funkcje rozrodcze: nieregularne miesiączki (cykl menstruacyjny staje się nieregularny lub miesiączka zanika bądź jest bardzo obfita), obniżone libido, niezdolność do zajścia w ciążę, obniżona płodność zarówno u kobiet, jak mężczyzn. Może to być spowodowane nie tylko podwyższonym poziomem hormonu tyreotropowego, który odpowiada za pracę tarczycy. To może też być wynik nadmiernego wydzielania prolaktyny, która jest kolejnym hormonem bardzo wrażliwym na stres – a w rzeczywistości reakcją na brak snu, który jest związany z nocnymi alarmami przeciwlotniczymi.

Jeśli ktoś jest zaniepokojony nadmierną suchością w ustach, pragnieniem lub częstym oddawaniem moczu, należy wpierw wykluczyć zaburzenia metabolizmu węglowodanów (upośledzona tolerancja glukozy lub cukrzyca).

Czy istnieje jakaś różnica w reakcjach na stres między organizmem kobiety a mężczyzny?

Jeśli mówimy o układzie hormonalnym, to istnieją pewne choroby, które częściej występują u kobiet. Choroby autoimmunologiczne tarczycy nadal są u nich częstsze. Układ rozrodczy kobiet częściej cierpi z powodu stresu, chociaż jest też dużo przypadków wśród mężczyzn.

Czy do zakończenia wojny wszyscy będziemy chorzy?

Zapytaliśmy Henry'ego Marsha, słynnego brytyjskiego neurochirurga, czy to prawda, że po wojnie poziom zachorowań na raka w Ukrainie dramatycznie wzrośnie. A on odpowiedział pytaniem: Dlaczego? I dodał, że w Ukrainie na pewno będzie wysoki poziom depresji i prawdopodobnie zespołu stresu pourazowego.

Nie podoba mi się słowo „chory”

Ważne jest, by nie zwlekać, nie bać się (mówię to mojej rodzinie, moim przyjaciołom i moim pacjentom). Nie iść do lekarza dopiero wtedy, gdy dzieje się coś strasznego – ale by upewnić się, że wszystko jest w porządku, że nie ma żadnych zaburzeń. A jeśli lekarz coś znajdzie, zacznij rozwiązywać problem tak szybko, jak to możliwe. Najważniejszy jest czas!

I pierwsze, co przychodzi mi tu do głowy, to układ rozrodczy (może to taki strach o Ukrainę).

Bo chodzi o naszą przyszłość...

Właściwie tak. Dlaczego kobiety, które przez długi czas miały obniżoną czynność tarczycy, mają upośledzoną płodność (zdolność do zajścia w ciążę)? Bo zanika owulacja. W tym samym czasie kobieta może nawet mieć miesiączkę i nawet nie podejrzewa, że jej cykle są bezowulacyjne, poziom płodności u niej spadł, a zatem nie może zajść wtedy w ciążę. Jeśli jednak kobieta w porę zgłosi się do lekarza i zostanie poddana odpowiedniemu leczeniu, jej zdolność do zajścia w ciążę powróci. Niektóre kobiety zachodzą w ciążę od razu, inne potrzebują trochę więcej czasu, by dojść do siebie. Wszystko jest indywidualne, bo wszyscy jesteśmy indywidualni.

Jestem zwolenniczką robienia wszystkiego na czas, a nie zwlekania!

Bo nie wiemy, jak długo potrwa ta wojna, a musimy dbać o siebie nawzajem i o samych siebie

<frame>Musiałaś zostawić wszystkich i wszystko za sobą? Zamieszkać w obcym kraju? Nie masz bliskich osób, którym możesz zaufać? Potrzebujesz rady, wsparcia? Pozwól nam sobie pomóc. Wyślij nam wiadomość na adres: redakcja@sestry.eu, a zapewniamy, że psycholog lub psychoterapeuta udzieli Ci dobrej rady. To może być pierwszy krok do rozwiązania problemu, który ułatwi Ci życie za granicą.

Publikujemy kolejny list, który otrzymałyśmy od ukraińskiej Czytelniczki. I odpowiedź psychologa. <frame>

Po co synowi polska szkoła?

Bardzo obawiam się początku roku szkolnego. Obowiązkową naukę naszych dzieci w polskich szkołach uważam za pomysł nieprzemyślany. Rozumiem, że ktoś chce zostać w Polsce na stałe i jego dzieci będą tu żyły, ale po co mojemu synowi polska szkoła, skoro planujemy wrócić do Ukrainy?

Odebranie 800 plus jest poniżające

Jestem bardzo wdzięczna Polakom za to, jak nas przyjęli po wybuchu wojny. I nigdy im tego nie zapomną. Jednak wydaje mi się, że jeśli chodzi o edukację naszych dzieci, powinni dać nam wybór. Czytałam te opowieści, że wiele dzieci z Ukrainy nie uczy się w ogóle, i jestem przekonana, że tak jest. Ale dlaczego karać wszystkich skoro to ledwie jakiś promil całej dziecięcej ukraińskiej społeczności w Polsce? Do tego jeszcze ta dodatkowa kara, że jeżeli dziecko nie będzie się uczyło w polskiej szkole, tracimy 800 plus. Uważam to za niesprawiedliwe i poniżające.

Będzie uczniem tylko na papierze

Mój syn do tej pory uczył się zdalnie w ukraińskiej szkole. Ma 16 lat, więc zapisałam go do polskiego liceum, bo wiem, że przepisy są przepisami. Ale nie mam pojęcia, czy będzie chodził do tej szkoły. W ogóle nie wiem, jak go przekonać. Nie mam argumentów. Nie zamierza rezygnować z ukraińskiej szkoły – czyli będzie uczniem zapisanym do polskiej szkoły, którego wyrzucą ze szkoły najpewniej po pierwszym semestrze. Potem odbiorą nam 800 plus.

Próbowałam podnosić ten finansowy wątek całej sprawy, że to dużo pieniędzy, że na pewno odczujemy ich brak – ale syn nie chce słyszeć o polskiej szkole. Powiedział, że po zajęciach w ukraińskiej szkole spróbuje znaleźć zajęcie i zarobić te pieniądze, ale mam go nie zmuszać do uczenia się w polskiej szkole.

Problem nie do rozwiązania

Wracamy do tego tematu praktycznie codziennie. Ostatnio powiedział, że jak go będą zmuszali albo będę miała z tego powodu kłopoty jako rodzic niepełnoletniego dziecka, które musi realizować polski obowiązek szkolny, to on ucieknie do Ukrainy i problem sam się rozwiąże.

Nie wiem, co robić. Zawsze miałam dobry kontakt z synem, dużo rozmawiamy, wspólnie rozwiązujemy problemy. Boję się jednak, że ten problem jest nie do rozwiązania.

‍

Tatiana Ryczko, coach i mediatorka, Avigon.pl:

Szanowna Pani, przyjęte w maju tego roku znowelizowane przepisy dotyczące osób przebywających w Polsce w związku z konfliktem zbrojnym w Ukrainie nie mają być dla nikogo karą. Wynikają jedynie z bieżących potrzeb i z konieczności ujednolicenia pewnych kwestii.

Muszą Państwo zaakceptować także rozwiązania dotyczące innych sfer życia

Każdy z nas życzyłby sobie, by konflikt szybko się zakończył, byście mieli możliwość powrotu do swoich domów i do wcześniejszego życia, ale niestety nie mamy na to wpływu. Rząd, przyjmując nowe rozwiązania, daje Państwa dzieciom szansę na naukę w normalnych warunkach, co wcale nie wyklucza przecież przyszłego powrotu do Ukrainy i kontynuowania tam nauki.

Natomiast jeśli chcą Państwo funkcjonować w polskim systemie prawnym i korzystać z różnych należnych benefitów (np. świadczeń socjalnych), muszą Państwo zaakceptować także rozwiązania dotyczące innych sfer życia – nawet jeśli wydają się one niesprawiedliwe.

Odpowiedzialność za siebie i innych polega na akceptacji pewnych rzeczy

Z Pani listu zrozumiałam, że syn w minionych latach nie chodził do polskiej szkoły (a szkoda, bo jako czynny pedagog wiem, że dzieci, które miały taką możliwość, dosyć szybko się aklimatyzowały), więc jego reakcja obronna wcale mnie nie dziwi. Nie dowiedziałam się jednak, jaki jest powód tej niechęci. A to dosyć istotna sprawa.

Nie kwestionuję faktu, że ma Pani dobry kontakt ze swoim synem. Jednak może warto byłoby skonsultować się ze specjalistą, by się dowiedzieć, dlaczego jego reakcja jest tak silna, skoro posuwa się nawet do szantażu emocjonalnego? Nie bez znaczenia mogłyby być tutaj więzi rówieśnicze – dzieci i młodzież często, chcąc być częścią społeczności, są w stanie powielać pewne zachowania i dopasować się do grupy.

Syn nie jest już małym chłopcem, ale być może nie jest jeszcze wystarczająco dojrzały, by to zrozumieć odpowiedzialność za siebie i innych polega na akceptacji pewnych rzeczy. Życzę Pani powodzenia, jestem pewna, że uda się Pani coś zaradzić w tej sprawie.

Link do strony ekspertki: https://avigon.pl/specjalista/tatiana-ryczko

‍Olga Pakosz: Czy w ciągu ostatnich dwóch i pół roku wzrosła liczba pacjentek ginekologów? Jakie są tendencje?

Lilia Minerałowa: Przede wszystkim znacznie zmniejszyła się liczba kobiet w ciąży. Niektóre kobiety w wieku rozrodczym opuściły Ukrainę, gdy rozpoczęła się wojna, a dziewczęta nadal wyjeżdżają. Innym powodem tego zjawiska jest niestabilność i zagrożenia związane z wojną. Kobiety zastanawiają się, czy powinny zajść w ciążę w takich warunkach. Trzecim powodem jest to, że wielu naszych mężczyzn w wieku rozrodczym jest teraz na linii frontu.

Kolejnym niepokojącym trendem wśród kobiet w ciąży jest wzrost liczby zamrożonych ciąż oraz wczesnych poronień. Jest to bezpośrednia konsekwencja negatywnego wpływu stresu na organizm kobiety.

Jak wojna wpływa na zdrowie kobiet? Czy te zmiany są odwracalne?

- Wojna ma ogromny wpływ na różne aspekty zdrowia. Pierwszą kwestią jest zdrowie psychiczne. Często mamy do czynienia z zespołem stresu pourazowego (PTSD). To konsekwencja wszystkiego, przez co przeszły i nadal przechodzą kobiety: ktoś był w strefie działań wojennych, zginął mąż lub inna bliska osoba. Jedna z moich pacjentek przyszła z krwawieniem, a w rozmowie z nią okazało się, że brat jej męża został zabity. Była tak przejęta tą śmiercią, tak zmartwiona, że mogło się to przytrafić jej mężowi, że z trudem radziliśmy sobie z jej stanem.

W wyniku stresu przewlekłe choroby kobiet zaczęły się pogarszać, a niebezpieczne objawy stały się częstsze.

Nasze kobiety nie myślą teraz o sobie. Myślą przede wszystkim o tym, jak zarobić pieniądze i nakarmić swoje dzieci. Nie dbają o swoje zdrowie, nie angażują się w opiekę profilaktyczną i nie poddają się regularnym badaniom, które powinny robić przynajmniej raz do roku.

Lekarze uwzględnili te kwestie, co zaowocowało powstaniem we Lwowie stowarzyszenia medycznego, zrzeszającego ponad 50 prywatnych klinik. Organizacja ta przeprowadza tzw. badania kontrolne dla kobiet i mężczyzn. Jednym z ambitnych celów stowarzyszenia jest stworzenie medycznego hubu w Europie Wschodniej..

Istnieją również choroby zakaźne, które często są spowodowane niezdolnością do przestrzegania zasad higieny. Rozumiemy, że na przykład kobieta na linii frontu lub w strefie działań wojennych nie ma normalnego dostępu do higieny. Bardzo ważne jest, aby kobiety myły się prawidłowo, normalnie chodziły do toalety i miały czyste ręce, aby zmienić podpaskę lub tampon. Wydaje się, że to trywialne rzeczy, ale brak takiej możliwości ma duży wpływ na zdrowie.

Najbardziej cierpi na tym zdrowie reprodukcyjne. Jako specjalistka ds. reprodukcji, z doświadczenia mogę stwierdzić, że stres wpływa na owulację, zaburza procesy hormonalne i zakłóca regularność cykli menstruacyjnych. Nieregularne miesiączki mogą prowadzić do anowulacji (braku owulacji), a w konsekwencji do niepłodności. Dopiero gdy uda się złagodzić stres, istnieje szansa na zajście w ciążę.

Czy wiesz, co motywuje ludzi do dbania o zdrowie? Czynnik społeczno-ekonomiczny. Wiele kobiet na stanowiskach kierowniczych, które pracują niestrudzenie, otwiera własne firmy. Wśród moich pacjentek są osoby wewnętrznie przesiedlone, a niektóre z nich zdobyły dotacje i zakładają własne firmy - bardzo się cieszę, że nasze kobiety mimo wszystko rozwijają się. Ale to właśnie te kobiety nie mają czasu nachorowanie. „Proszę, wyleczcie mnie, bo muszę pracować” - prosi pacjentka.

Kobietom na wojnie polecam kubeczki

- Choroby, diagnozy, objawy - co nie było typowe w czasach pokoju, a teraz pojawia się coraz częściej? Na przykład leukoplakia sromu u zestresowanych dziewcząt, torbiele, guzy?

- W tym roku widziałam tylko jedną leukoplakię (dystroficzna zmiana nabłonka płaskiego żeńskich narządów płciowych - red.).Częściej występuje u dziewcząt, a ja mam dorosłych pacjentów. Ale popytałam kolegów, popatrzyłam na statystyki i rzeczywiście, jest taki problem.

Liczba przypadków leukoplakii obecnie w Ukrainie rośnie. I ta choroba jest związana ze stanem układu odpornościowego, który cierpi z powodu nadmiernego stresu.

Wiadomo, że kortyzol jest hormonem stresu. Jeśli jest uwalniany przez krótki czas, włącza mechanizmy obronne organizmu. Ale kiedy jest uwalniany w kółko, ciało jest wyczerpane. U kobiet, oprócz kortyzolu, wzrasta również poziom prolaktyny, która jest zwykle uwalniana, gdy kobieta karmi piersią.

Natura ma to do siebie, że kiedy kobieta karmi piersią, nie ma owulacji, ponieważ nie może zarówno karmić dziecka, jak i go nosić. Dlatego, gdy pod wpływem stresu uwalnia się dużo kortyzolu i wzrasta poziom prolaktyny, cykl zostaje zakłócony, a następnie pojawia się niepłodność.

Torbiele (łagodne formacje z płynem w środku - przyp. red.) również są coraz częściej diagnozowane. Kiedy kobieta nie ma owulacji, pojawiają się tak zwane torbiele pęcherzykowe. Pęcherzyk dojrzewa, ale brakuje hormonów i nie pęka, zamieniając się w torbiel.

Jeśli podzielimy wykryte przeze mnie choroby procentowo, to w ciągu ostatniego roku ponad 20%pacjentek zgłosiło się z mięśniakami macicy, około 30% - z torbielami, około 15% - z niepłodnością, ponad 10% - z poronieniami, a około 25% to inne choroby ginekologiczne związane z endometrium i szyjką macicy.

W ciągu ostatnich sześciu miesięcy osobiście wykryłam trzy dysplazje szyjki macicy (stan przedrakowy). Uważam, że to dużo, ponieważ mówimy o ciężkiej dysplazji drugiego i trzeciego stopnia. Kobiety te regularnie się badały, a dwa lata temu miały dobre wyniki badań.

Ta diagnoza może być konsekwencją tego, że przez dwa lata żyły w stanie przewlekłego stresu.

‍

Innym bardzo smutnym trendem jest zespół przewlekłego bólu, który często występuje na tle lęku. Mogą boleć mięśnie, plecy i stawy. Mogą występować migreny. Objawowo stan ten można leczyć środkami przeciwbólowymi, ale niezbędne jest wsparcie psychologiczne. Pierwszym krokiem jest wprowadzenie aktywności fizycznej w celu złagodzenia wyczerpania emocjonalnego.

Pojawiają się również problemy somatyczne, czyli nasilają się choroby takie jak zapalenie żołądka, zapalenie jelita grubego, zapalenie jelit, wrzody żołądka, cukrzyca typu 2, nadciśnienie, różnego rodzaju zapalenia skóry, egzemy, łuszczyca, trądzik, łysienie. Mam na myśli predyspozycje do pewnych chorób, które zostały aktywowane przez stres. Gdyby nie było takich zmartwień, osoba mogłaby nie zachorować.

Jakie badania zaleca Pani kobietom?

- Raz w roku - wizytę u ginekologa  i USG narządów miednicy.

Raz na trzy lata - przesiewowe badania cytologiczne szyjki macicy dla kobiet w wieku 21-65 lat. Lub tzw. co-test (cytologia + wirus brodawczaka ludzkiego) co 5 lat, pod warunkiem, że wyniki badań są dobre.

Zaleca się wykonywanie USG piersi co roku u kobiet poniżej 40. roku życia. W przypadku kobiet powyżej 40. roku życia, do badania USG dodaje się mammografię (prześwietlenie piersi) co dwa lata, a po 50. roku życia– corocznie. Rekomenduję również badanie tarczycy, obejmujące USG oraz analizę poziomów hormonów T3, T4, TSH, a także lipidogram. Niestety, zmiany w lipidogramie mogą pojawić się nawet u osób w wieku 19 lat.

Kolonoskopię, czyli badanie jelita grubego, po 45. roku życia warto robić raz na 5 lat, ponieważ wzrosła liczba zachorowań na nowotwory jelita grubego.

I zdecydowanie trzeba odwiedzać swojego lekarza rodzinnego raz do roku.

Jeśli chodzi o badania ginekologiczne dla kobiet, dzięki Narodowej Służbie Zdrowia Ukrainy każda kobieta może przyjść i zbadać się za darmo.

A teraz nawet prywatne laboratoria zapewniają duży pakiet bezpłatnych badań, a my, lekarze, mamy możliwość ich skierowania. Niestety, nadal dotyczy to tylko dużych miast - Kijowa, Lwowa i innych ośrodków regionalnych - ponieważ na wsiach dostęp do takich badań jest ograniczony.

Inaczej sytuacja wygląda na wschodzie. Tam kobiety nie zawsze mają możliwość wizyty u lekarza, ja i moi koledzy coraz częściej rejestrujemy zaawansowane przypadki chorób. Diagnozy są różne: dysplazja szyjki macicy, torbiele, zaburzenia miesiączkowania. Nie jestem ginekologiem dziecięcym, więc nie przyjmuję dziewcząt poniżej 18. roku życia, ale nawet te, które są nieco starsze niż 18 lat, również mają nieregularne miesiączki. Dziewczęta, podobnie jak ich matki, również reagują na stres.

Często prowadzę wykłady na temat dojrzewania u dziewcząt i chłopców w lwowskich szkołach i mogę powiedzieć, że wiele dziewcząt skarży się na bolesne lub obfite miesiączki oraz zaburzenia cyklu. Ważne jest, aby zwracać na to uwagę, ponieważ takie objawy mogą być związane ze stresem.

Miałam kiedyś sytuację, gdy przyszłam do szkoły na wykład, a nauczyciele uprzedzili mnie, że musimy skrócić czas spotkania, ponieważ klasa idzie na pogrzeb - ojciec jednej z uczennic zginął na wojnie. Jak w takiej sytuacji można zachować spokój?‍

Jak sobie radzić, gdzie często nie ma swobodnego dostępu do higieny? Co ma robić w trudnych warunkach? Jak można poprawić tę sytuację?

- Główną zasadą jest to, aby zawsze myć ręce. Nie mówię tu tylko o wojsku. Anatomia kobiet jest taka, że musimy myć ręce przed i po skorzystaniu z toalety. Jeśli nie możesz umyć rąk, użyj wilgotnych chusteczek. Jeśli chcesz zmienić podpaskę, szczególnie ważne jest, aby pamiętać, że nie możesz tego robić brudnymi rękami.

Jakie produkty higieniczne warto używać podczas okresu, gdy dostęp do higieny jest ograniczony?

Jeśli jesteś dorosłą kobietą, a nie młodą dziewczyną, najlepszym rozwiązaniem może być kubeczek menstruacyjny. Wystarczy opróżniać go raz dziennie, wieczorem, i dobrze umyć. Kubeczek jest bardziej trwały niż podpaska czy tampon. Należy również szczególnie uważać na tampony – nigdy nie zmieniaj ich nieumytymi rękami i pamiętaj, aby wymieniać tampon co najmniej co4-6 godzin.

Kobiety w strefach walk, na linii frontu, mogą doświadczać nieregularności miesiączkowania - cykl może być nieregularny, miesiączka może zaczynać się wcześniej lub później, albo trwać dłużej. Jeśli nie ma możliwości umycia się i musisz używać wilgotnych chusteczek bakteriobójczych, zachowaj ostrożność, ponieważ mogą one podrażniać błony śluzowe lub powodować alergie. Nie ma innych środków zapobiegawczych niż higiena, aby chronić narządy płciowe przed infekcją. Dlatego przy pierwszych objawach swędzenia, pieczenia lub nieprawidłowej wydzieliny skonsultuj się z lekarzem.

Wstrząs mózgu negatywnie wpływa na zdolność zajścia w ciążę

Zamrażanie komórek jajowych przez kobiety żołnierki: czy Ukrainki korzystają z tej możliwości? Jak można to zrobić?

- Procedura ta jest regulowana uchwałą Parlamentu Ukrainy, z pewnymi poprawkami, z dnia 21 września 2023 r. Publiczne i prywatne kliniki reprodukcyjne, które podpisały umowę z Narodową Służbą Zdrowia Ukrainy, mają możliwość bezpłatnego zamrażania i przechowywania biomateriałów męskich i żeńskich.

W rzeczywistości koszt zamrożenia i przechowywania nasienia wynosi około 1500 hrywien dla kliniki, więc placówki medyczne często robią to za darmo dla sił zbrojnych i policjantów w strefie walk. Niektóre prywatne kliniki oferują 10% zniżki na przechowywanie i zamrażanie komórek jajowych. Innymi słowy, wszyscy wychodzą naprzeciw naszym obrońcom.

Mówiąc o pobieraniu jajeczek, warto zaznaczyć, że jest to proces dłuższy i droższy. Jajeczka muszą być stymulowane lekami hormonalnymi. Można je pobierać także w cyklu niestymulowanym, ale wtedy można zamrozić tylko jedno jajeczko. Proces ten nie jest tani, ponieważ materiał jest pobierany w znieczuleniu. Specjalna sonda dopochwowa z igłą przechodzi przez tylne sklepienie pochwy, wchodzi do jajnika, gdzie znajduje się pęcherzyk, a jajo jest z niego zasysane. Następnie embriolog oczyszcza je i zamraża.

Czy zarodki można zamrażać w ten sam sposób?

- Tak. Jeśli żołnierze, zarówno mężczyźni, jak i kobiety, są na wojnie, mogą przechowywać embriony (jajeczka zapłodnione przez plemniki).Embriolodzy umieszczają je w azocie i zamrażają.

Słyszałam, że uraz akustyczny od wybuchu ma wpływ na funkcje rozrodcze. Czy to prawda?

- Takie badanie rzeczywiście przeprowadzono w Ukrainie. W Klinice Technologii Rozrodu Ukraińskiego Państwowego Instytutu Rozrodu Narodowego Uniwersytetu Zdrowia Ukrainy przebadano kobiety w wieku rozrodczym, które brały udział w działaniach wojennych i doznały szoku pourazowego. Przebadano 487 kobiet, z których 211miało zespół pourazowy. Kobiety, które doznały urazu akustycznego, miały 1,7 razy dłuższe krwawienie miesiączkowe w porównaniu z grupą kontrolną. Niepłodność była również 1,29 razy częstsza u tych kobiet. Są to oficjalne dane potwierdzające, że szok pourazowy wpływa na niepłodność u kobiet.

Jak powinny żyć kobiety ukraińskie, aby zachować zdrowy rozsądek, uniknąć depresji, wypalenia i zachować zdrowie?

- Niestety nie wiemy, kiedy to się skończy i jak długo potrwa. Ale wszystko, o czym rozmawiałyśmy, dowodzi, że stres spowodowany wojną ma negatywny wpływ na zdrowie naszych kobiet.

Z drugiej strony, nasze babcie urodziły nasze matki, które następnie urodziły nas - po trudnej wojnie, która trwała dłużej i było wtedy znacznie mniej środków przetrwania...

Mój ulubiony bohater Winston Churchill powiedział, a ja lubię za nim powtarzać, że jest optymistą. Ja nie chcę być nikim innym.

Cieszę się, że wśród moich pacjentek jest wiele takich kobiet. Jedna z nich przeprowadziła się ze wschodu Ukrainy do Lwowa i kiedy zapytałam ją, jak udaje jej się wytrwać, odpowiedziała: „Muszę myśleć o tym, że żyję tu i teraz. Muszę martwić się o męża, czekać na jego powrót z wojny, ale też zdawać sobie sprawę, że ta wojna może trwać długo, nawet kilkadziesiąt lat. A moje dawne życie już nie wróci”.

To właśnie ta świadomość może dać nam siłę. Musimy zaakceptować rzeczywistość, w której żyjemy. Musimy żyć z wiarą w zwycięstwo, aby po wygranej mieć siłę i chęć do dalszego działania, do odbudowy kraju, do rozwoju, do tworzenia.