Danuta Hübner: "Wygracie wojnę, ale wygracie też pokój, który nadejdzie. Europa jest waszym domem"

Aleksandra Klich: Co to jest hikezja?

Prof. Tadeusz Sławek: To obyczaj o sankcji boskiej, który w starożytnej Grecji bezwarunkowo nakazywał udzielenia gościny każdemu przybyszowi. W tragediach greckich wielokrotnie pojawia się przypomnienie: biada miastom, które nie udzielają gościny przybyszom, bo bogowie to sobie zapamiętają i zemszczą się na takim mieście.

Grekom to się opłacało?

Bez tego prawa nie mogliby istnieć. Kulturę grecką kształtowały wędrówki od wyspy do wyspy. Na wyspach zawsze potrzebowali przybyszów.

Minęły tysiąclecia i dziś to prawo wcale nie jest takie oczywiste.

Pojawiły się rozmaite napięcia wyznaniowe, polityczne, ekonomiczne, które sprawiły, że prawo gościny przestało być już takie oczywiste. Zdjęto z niego sankcję boską i stało się umową cywilnoprawną regulowaną przepisami. I jak pokazuje ostatnio przykład Niemiec czy Polski, prawo gościnności można zawiesić w każdej chwili.

Nikomu nie przyszłoby do głowy selekcjonować ludzi, którzy uciekali przed wojną w Ukrainie, tak jak dziś państwo polskie chce to robić z ludźmi uciekającymi z Syrii czy Afganistanu przez zieloną granicę z Białorusią.

Prawie trzy lata temu to był odruch zakorzeniony w przekonaniu, że chronimy kogoś, kto ucieka przed śmiercią, szczególnie jeśli dzieje się to na naszych oczach. Ludzie uciekali przed bombami, a my to widzieliśmy w telewizji i w mediach społecznościowych.

Inna jest jednak w naszych oczach sytuacja ludzi, którzy przyjeżdżają do nas, bo chcą lepiej żyć: zarabiać więcej pieniędzy, mieć dostęp do wody, jedzenia. Nie ma w tym nic nagannego, jednak pojawiają się zastrzeżenia, bo gościnność została wplątana w politykę. Nie jest tajemnicą, że najbliższe wybory prezydenckie w Polsce upłyną pod hasłem migracji. I ta sprawa będzie rozgrywana na wszelkie możliwe sposoby. Miejmy nadzieję, że w granicach przyzwoitości, lecz to wątła nadzieja.

Najgorsze w tym wszystkim jest to, że ludzie, którzy chcieli sobie tylko poprawić warunki życia, walczą w lesie o życie.

Polityka tego nie widzi, niestety. To jest właśnie degrengolada polityki – nie tylko polskiej, również światowej – że coraz mniej ceni ludzkie życie, że ono ginie  w wyborczej grze. Teraz politycy patrzą, jak zaostrzający się kurs wobec emigrantów wpłynie na słupki poparcia. To przykre.

‍A jakie wyjście mają liberalni politycy? W Polsce rosną w siłę antyemigranccy konfederaci, w Niemczech – AFD. Liberalni politycy przykręcają więc migracyjną śrubę, żeby nie wygrali populiści. Ludzie chcą czuć się bezpieczni, więc politycy dają im poczucie bezpieczeństwa.

Rozumiem, znam tę metodę: robię to, co populiści, żeby im nie rosło. Takie wyjęcie karty z talii przeciwnika. Ale gdzie w tym wszystkim mieści się postawa etyczna?

Ja teraz będę trochę idealizował, dobrze?

Bardzo proszę.

Sprawa z imigrantami trwa już długo. Przegapiliśmy chyba moment, w którym mogliśmy zbudować w okolicy granicy miejsca, w których wszyscy ją przekraczający mogliby przebywać do chwili sprawdzenia przez polskie służby. Ci, którzy spełnialiby warunki, zostawaliby w Polsce. Ci, którzy nie – musieliby wrócić do domu.

A co z tymi, którzy nie mają żadnych dokumentów?

Sądzę, że nasze służby potrafiłyby wypracować procedury także w takich przypadkach. Ale nikt nie próbował. A trzeba to zrobić, bo czekają nas uchodźcy klimatyczni, i to będzie naprawdę wielu ludzi. Nie pomożemy im w miejscach, w których mieszkają, bo te miejsca mogą zniknąć.

Z jednej strony mamy korzyści dla społeczeństwa, zyski dla polityków, z drugiej – wartości: pomoc potrzebującym. Czy to w ogóle da się połączyć?

Nie ma wyjścia, trzeba próbować. Oczywiste jest, że ktoś, kto postawi ostro na kartę wartości, może podzielić los Angeli Merkel, która w pewnym momencie powiedziała: Jestem chrześcijanką, więc wpuszczam potrzebujących.

Wszyscy wiemy, jak się to skończyło.

Ten gest był pomocny paradoksalnie zarówno dla przybyszów, jak dla niemieckich populistów, którzy na antyimigranckich hasłach dochodzą do władzy w różnych częściach Niemiec.

Czyli ten chrześcijański gest nas zwiódł. Sprowadził na nas populizm.

Tak, ale to nie znaczy, że nie należy próbować. Demokracja to gra między równością i wolnością.

Intelektualiści afgańscy mogą z Bagdadu starać się o prawo azylu w europejskich krajach.

No właśnie. A ludzie, którzy znaleźli się w Białowieży, nie mają już tego prawa? Podstawowy warunek demokracji to równość.

Kanada też przyjmowała tylko tych ludzi, którzy spełniali jej wymogi dotyczące wykształcenia.

Tak, pamiętam.

Gdy przygotowywałam się do tej rozmowy, natrafiłam na cytat z Immanuela Kanta: „Gościnność powinna być formą prawa, nie filantropii. Musi być powszechna, bo gwarantuje, że się nawzajem nie pozabijamy”. To ostatnie zdanie zrobiło na mnie duże wrażenie.

Tak, to świetny cytat z eseju „O wiecznym pokoju”. Kant pisał go w burzliwym czasie rewolucji francuskiej.

Sam właściwie nigdy nie ruszył się z Królewca, ale bardzo interesował się geopolityką. I bardzo słusznie dowodził – a to był koniec XVIII wieku! – że zasoby przestrzenne Ziemi są ograniczone. 

Liczba ludzi na świecie będzie rosła, więc zgodnie ze zdrowym rozsądkiem dobrze jest założyć, że będziemy musieli się nauczyć żyć razem z ludźmi, którzy inaczej się ubierają, w co innego wierzą, inaczej myślą, mówią innymi językami, mają być może inne zasady, inne wartości.

I Kant mówi: „Lepiej się do tego przygotować, niż w ostatniej chwili improwizować”.

Dodaje przy tym – i tu można podziwiać jego przenikliwość – że wieczny pokój, oprócz prawa gościnności, musi jeszcze być uwarunkowany tym, że kraje nie będą wtrącać się wzajemnie w swoje sprawy. Biada szczególnie tym narodom, tym państwom, które będą wykorzystywać ludzi specjalnie ćwiczonych po to, by siać zamęt, chaos, bezprawie w obcym społeczeństwie żyjącym na terenie innego państwa. Czyli wykorzystywać terrorystów.

Dwa eseje Kanta, „O samodzielności myślenia” i „O wiecznym pokoju”, oraz esej Henry Davida Thoreau „O obywatelskim nieposłuszeństwie” wprowadziłbym do programu w liceum. Razem to ledwie sto stron, więc da się przeczytać.

Dlaczego Thoreau?

Bo do definicji, że dobrym obywatelem jest ten, kto przestrzega prawa służącemu wspólnego dobru, dorzuca: Jeśli ktoś z tego powodu zostanie skrzywdzony, mam prawo wypowiedzieć posłuszeństwo takiemu prawu. I nie będę tego prawa stosował.

Trudna zasada.

Ryzykowna. Trzeba być bardzo świadomym, w jakich warunkach ją stosować. To wymaga samodzielności w myśleniu. Nie można przejeżdżać na czerwonym świetle, bo tak mi się podoba. Nie o to chodzi.

‍

Wrócę do problemu: czy mam prawo wprowadzać zasady, które wesprą populistów?

Zasada nieposłuszeństwa obywatelskiego powinna być stosowana z niezwykłą ostrożnością. Nikt nie jest samotną wyspą, jesteśmy uwarunkowani okolicznościami. Żyjemy w czasach, w których techniki komunikacyjne są takie, że właściwie człowiekowi nie chodzi już oto, by mieć dojście do informacji – ale o to, jak bronić się przed informacją, bo tyle jej do nas dociera, że nie możemy jej przetworzyć. A po drugie, spora część tej informacji jest fałszywa lub niepełna, nie do końca prawdziwa, nieoparta na żadnych faktach.

Czym dziś jest gościnność?

Sztuką przyjęcia drugiego człowieka, traktując jego obecność poważnie, nie proceduralnie. Bo procedury stosowane wobec imigranta czy pacjenta w izbie przyjęć są wtórne. Absolutnie najważniejszy jest ten pierwszy gest, gest powitania. Potem jakoś pogodzimy się z procedurami, wejdziemy w tryby.

Pamięta pani, jakie wrażenie na całym świecie zrobiło to, że jeździliśmy po Ukraińców na granicę? To była prawdziwa gościnność.

Mnie mniej obchodzi staropolska gościnność, sprowadzająca się do tego, żeby razem pojeść i popić. Jestem zwolennikiem gościnności praktykowanej na co dzień przez ludzi, którzy się wzajemnie do siebie uśmiechają, przechodząc przez ulicę. Dla mnie to już jest gest gościnności, który mówi: w razie czego, jestem. Najczęściej mamy zamurowane twarze, które mówią: nie wtrącaj się, nie wchodź, nie pytaj, jestem zabiegany, „zarobiony jestem”, przeszkadzasz mi.

Jestem zwolennikiem takiej gościnności, która smaruje tryby maszyny społecznej: kiedy jedziesz rano samochodem i przepuścisz człowieka, a ten człowiek się do ciebie uśmiechnie. Albo podniesie rękę w podziękowaniu. Wtedy dzień zacznie się zupełnie inaczej, prawda?

Takie zachowania można wyćwiczyć, więc ćwiczmy.

Nie wszyscy goście są spodziewani, a nawet mile widziani.

Łatwo jest być gościnnym wobec kogoś, kogo zaprosiliśmy, nieprawdaż? Bo wiemy, czego się spodziewać, a jeśli nas w tych oczekiwaniach zawiedzie, to pewnie po raz drugi go już nie zaprosimy. Natomiast trudno jest być gościnnym wobec kogoś, kogo nie znamy. W właśnie to jest prawdziwa próba gościnności. Mówiąc radykalnie, językiem Derridy: gościnność powinna być bezwarunkowa.

 Dzisiaj to bardzo ryzykowny postulat.

I pewnie do spełnienia paradoksalnie tylko pod pewnymi warunkami. Nadtymi warunkami powinniśmy intensywnie pracować. Gest, któryteraz wykonaliśmy jako państwo, zawieszając prawo doazylu, być może jest konieczny, ale to wynik zaniedbań. Totaki gest, który ma nam ocalić skórę. Wcześniej można było to załatwić inaczej,ale tego nie zrobiliśmy, a teraz jest już za późno.

Natomiast błędem wydaje mi się– i ten błąd mam za złe premierowi – że kiedy jedzie za granicę, to się spotyka z żołnierzami. To dobrze, ale nie znajduje choćby 10 minut, żeby spotkać się z organizacjami, które działają na granicy. To jak powiedzenie im: przeszkadzacie.

A pracę tych ludzi należy uszanować, bo oni, ratując życie innych, narażają własne.

W ogóle mankamentem naszego społeczeństwa jest to, że traktujemy życie niechlujnie. Strzelamy do nutrii, bronimy myślistwa... I przyzwyczajamy się do tego, że ludzie giną tysiącami w Gazie i w Ukrainie.

Świat jest w ogóle w złej kondycji. Pytanie, w jakiej kondycji wyłonimy się z tego kryzysu ,jak bardzo poobijani, z jakimi ranami.

Ewangeliczne zdanie: „Kochaj bliźniego, jak siebie samego” w oryginalnej wersji brzmi: „Kochaj obcego, jak siebie samego”. Złe tłumaczenie w dużej mierze zmienia sens tego przykazania.

Gościnność to właśnie przyjęcie obcego, innego. Przyzwyczajeni do pewnych zasad, twarzy, zachowań, nagle musimy sobie powiedzieć: wpuściliśmy do swojego domu gościa i to wszystko zmienia. Nic już nie będzie takie jak kiedyś, my również. My się zmieniamy, społeczeństwo się zmienia. I nie ma w tym nic złego.

Przeświadczenie, że jesteśmy monolitem – czy to jako jednostka, czy jako społeczeństwo – jest przeświadczeniem całkowicie błędnym, bo paraliżuje zmianę. A zmiana jest istotą życia.

A już spojrzenie na siebie okiem innego jest bezcenne, ponieważ uczy nas wiele o nas samych.

Czego może nauczyć nas, Polaków?

Na przykład tego, czym jest praca. My mamy swoje wydeptane ścieżki, GPS-y. Tymczasem przybysze są wrzuceni w nowe środowisko, bez kontaktów. Dla nich to wyzwanie. Obserwując ich, pomagając im, wiele możemy się nauczyć o tym, co utrudnia innym/obcym poruszanie się po tym świecie, i wdrożyć takie modyfikacje, które ułatwią życie i pracę.

Trzeba było wielu lat, byśmy przekonali się, że istnieją ludzie, „inni”, którzy nie są w stanie funkcjonować w „naszym” świecie. Ludzie, którzy mają trudności z poruszaniem się, używający wózków inwalidzkich. Oni nie mogą wjechać do sali koncertowej, bo zbudowaliśmy ją dla siebie: dla ludzi używających własnych nóg.

Ta inność jest więc sygnałem ostrzegawczym, który mówi: coś tu z nami jest nie tak. Jeżeli inny ma jakiś kłopot, to może to nie jest jego wina, tylko wina tego, że zbudowaliśmy zamknięty świat, w którym można się poruszać tylko od A do B, ale już do C nie bardzo?

Inny wytrąca nas z równowagi.

Pokazuje, że być może siedzimy w schematach. W ogóle dobrze służy społeczności ktoś, kto jest wobec niej krytyczny, prawda? Ktoś, kto siedzi w centrum społeczności i zachwyca się nią, niczego nie naprawi. Trzeba zejść na obrzeża, marginesy, z których widać, że może trzeba coś zmienić.

„Naszość” to pojęcie niebezpieczne, lepiej go nie hołubić.

A kto komu powinien być wdzięczny: gospodarz gościowi – czy gość gospodarzowi? A może w ogóle nie powinno być mowy o wdzięczności?

To jest trudna sprawa, ponieważ mamy kryzys wdzięczności. Po zachłyśnięciu się kapitalizmem wszyscy zawdzięczają wszystko samym sobie. Powstał mit człowieka samowystarczalnego, który nic nikomu nie zawdzięcza. Mój sukces jest moim sukcesem, a moja klęska też jest moją klęską. A to nie tak.

Trzeba przywrócić znaczenie pojęciu niesamowystarczalności. To przyznanie się: nie, sam nie potrafię tego zrobić, potrzebuję pomocy kogoś innego. Rozumienie tego pojęcia prowadzi do wdzięczności.

Natomiast spodziewanie się wdzięczności jest tyleż naturalne, co małostkowe, powiedzmy sobie szczerze. Dlatego o ile namawiałbym do rozmowy na temat wdzięczności – bo wdzięczność jest uczuciem, które nas koryguje, strzeże nas przed błędem nadmiernej pewności siebie – to jednak wdzięczności bym nie oczekiwał.

Gościnność jest w dużej mierze dwustronna. Jako gospodarze chcemy być gościnni, lecz wymagamy, żeby nasza kultura, nasze zasady były gościnnie przyjęte przez przybysza.

Tylko jakie są granice? W końcu trudno wymagać od muzułmanina, żeby gościnnie zjadł naszego schabowego? To oznacza, że musimy podjąć wzajemny wysiłek zrozumienia innych kultur.

Jak to wszystko wprowadzić?

Niedawno czytałem wywiad, w którym jakaś utytułowana pani biochemik komentowała, że to świetnie, że informatycy dostają Noble. I że to są prawdziwe Noble, a nie takie jak te pokojowe czy z literatury. Czyli liczą się twarde fakty. Jej zdaniem to dobrze, że świat idzie w stronę nauk przyrodniczych, matematycznych, wszystkiego, co można policzyć i co przyniesie szybką korzyść, jak stworzenie programu komputerowego, a nie tej humanistycznej magii.

Tylko że to jest opinia wypowiedziana z dezynwolturą: nie myślmy już o tym, po co, gdzie, jak i dlaczego jesteśmy na tej ziemi – czyli wyrzucenie refleksji humanistycznej do kosza. Tej refleksji, której nie da się przeliczyć na punkty, za którą stoi owa iskra ludzka, która w żadne punkty nie wierzy, żadnym punktom się nie poddaje, na żadne granty nie reaguje.

Refleksja humanistyczna jest mało aplikowalna. Nauki ścisłe – są. Dają wyniki, które potem przekłada się na nowe wynalazki, nowe maszyny, nowe sprzęty, nowe terapie. Super, świetnie, kłaniam się czapką do ziemi.

Rzecz w tym, że z braku tej iskry ludzkiej czasem wracam do filmu „Pora umierać”, z sędziwą już Danutą Szaflarską, która przychodzi do lekarza. Ten lekarz, nie patrząc na nią, tylko grzebiąc w dokumentacji, mówi: „Niech się rozbiera”. A ona odpowiada: „Niech się w dupę pocałuje”.

To jest właśnie to. W tym lekarzu, być może świetnym profesjonaliście, i chwała mu za to,  nie ma, niestety, iskry ludzkiej.

A jak tego nie ma, to zginiemy. I pchły nasze. Wtedy właściwie możemy już zamknąć firmę o nazwie „ludzkość”.

Tadeusz Sławek - wybitny polski filolog, anglista, komparatysta, znawca literatury, poeta, prozaik, eseista, tłumacz, filozof. Visiting professor wielu światowych uniwersytetów. Zajmuje się m.in. H.D.Thoreau, Szekspirem, Blake’em, Derridą, Emily Dickinson. Był rektorem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Pod koniec października niemal wszystkie magazyny modowe i inne mainstreamowe media pokazywały zdjęcie słynnej aktorki Sarah Jessiki Parker. Była ubrana jak kultowa postać Carrie Bradshaw z serialu „Seks w wielkim mieście” i miała przy sobie nową książkę „Patriota” – pośmiertnie wydane pamiętniki Aleksieja Nawalnego. Każdy, kto oglądał ten hitowy serial telewizyjny z końca lat 90., pamięta Carrie jako gorącą dziewczynę bez kompleksów, która nauczyła kobiety dwóch rzeczy: nie wstydzić się kochać dobre buty i nosić ultracienkie prezerwatywy w torebce. Tyle że podczas emisji sześciu sezonów serialu i dwóch filmów fabularnych na jego motywach nowojorska felietonistka nie przejawiała większego zainteresowania polityką – jeśli nie liczyć jej krótkiego romansu z lokalnym politykiem.

Dlatego fakt, że nowy propagandowy hit rosyjskich liberałów natychmiast otrzymał reklamę natywną w popularnym serialu telewizyjnym, jest nieco niepokojący. Czytamy oficjalną notkę promocyjną książki, a tam czarno na białym stoi: „’Patriota’ Nawalnego zawiera manifest transformacji Rosji, który obejmuje wolne wybory, zgromadzenie konstytucyjne, decentralizację i orientację europejską”. To rzekomo ostatni wpis w dzienniku lidera rosyjskiej opozycji, powstały na kilka tygodni przed jego śmiercią.

Przynęta dla amerykańskich elit jest więc więcej niż oczywista: wzbudzić litość i sprzedać iluzję pięknej Rosji, która po śmierci Putina na pewno się nawróci i zwesternizuje

Od opublikowania zdjęcia Parker minęło kilka tygodni, a postawa zachodnich intelektualistów: „na cholerę nam to było” – rozkwita w najlepsze. Prasa doniosła ostatnio o bardzo interesującej sprawie: tak zwana rosyjska opozycja kupiła dom… w pobliżu Białego Domu. Za dwa miliony dolarów pochodzących z kieszeni tajemniczych sponsorów. Oto „przedstawiciele oporu wobec reżimu Putina”.

Ta ostoja rosyjskiego liberalizmu będzie stacjonować ledwie dwie przecznice od Kapitolu. Na trawniku przed jej siedzibą powiewać będą trzy flagi: flaga biało-niebiesko-biała (używana przez niektórych rosyjskich opozycjonistów od czasu wybuchu wojny na pełną skalę na Ukrainie), flaga UE i flaga NATO. Według pomysłodawców są to „przyszli partnerzy Rosji po obaleniu reżimu Putina”. Niezłe widowisko dla pracowników Białego Domu, którzy codziennie na rowerach będą dojeżdżać do pracy.

Plan zakłada organizowanie regularnych wydarzeń rosyjskiej opozycji: seminariów, dyskusji, zbiórek pieniędzy, spotkań z amerykańskimi politykami. A pierwszym publicznym wydarzeniem będzie „debata Demokratów i Republikanów na temat polityki nowej administracji wobec wojny w Ukrainie”. Ani słowa o wycofywaniu wojsk z terytorium napadniętego państwa, płaceniu reparacji czy grożeniu Polsce i Litwie, że staną się kolejnymi trofeami.

Możemy jasno stwierdzić, że Rosja stara się narzucić Stanom Zjednoczonym swoją agendę w kwestii wojny w Ukrainie. A potem spróbuje zrobić to, co robiła od upadku ZSRR – zaprezentować się jako główny arbiter pokoju, bezpieczeństwa i handlu w Europie Wschodniej.

Kiedyś to Amerykanie ratowali Rosjan przed śmiercią głodową, w trudnych latach dziewięćdziesiątych wysyłając im np. kontenery z kurczakami, popularnie zwane „udkami Busha”.

Dzisiejsza Rosja doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że każdy dzień wojny w Ukrainie kosztuje ją coraz więcej straconych uścisków dłoni – nawet jeśli ukłony sekretarza generalnego ONZ Antonio Guterresa nad bochenkiem chleba na szczycie BRICS nie są zmyłką. Dlatego użyje wszystkich metod, wciskając światu swój żal, odrobinę nostalgii i więcej złudzeń, że to się już nigdy nie powtórzy. Po prostu zapomnijmy o wszystkim, znieśmy sankcje i maszerujmy prosto do NATO i UE.

Rosja nigdy nie szczędziła pieniędzy na oszustwa i manipulacje, na pompę i celebrę, na nagrody dla rosyjskich opozycjonistów za granicą – którzy nie mają pojęcia, jak wygląda życie typowego Rosjanina w głębi kraju

Problem jest oczywisty: Rosjanie kupują sobie PR w popularnych programach telewizyjnych i domy na przyszłe rezydencje pod nosem Białego Domu. W tym kontekście warto pomyśleć, co kraje Europy Wschodniej, które zawsze były rozdzierane przez Moskwę, mogą zaoferować jako antidotum. Być może powinniśmy mieć własną ruderę o przecznicę od Kapitolu, gdzie moglibyśmy prowadzić dyskusje z polskimi i ukraińskimi intelektualistami, którzy mieszkają u siebie, bo nie są politycznymi emigrantami na stypendiach.

Oczywiście jest to nowe wyzwanie dla Polski i Ukrainy, przeciwko którym będzie sprzedawana idea ulepszonej Rosji po zastąpieniu obecnego dyktatora kimś przystojnym i brodatym. Cel tej akcji jest prosty: sprawić, by zachodni przywódcy zapomnieli o swoim przeorientowaniu się na Polskę i Ukrainę jako główne filary Europy Wschodniej – i ponownie spróbowali zrobić z maniaka różowowłosego anioła.

Zdjęcia z dzieciństwa Hitlera, Stalina i Putina pokazują, że oni wszyscy byli słodkimi dziećmi. Tyle że to nie powstrzymało ich przed zabiciem milionów ludzi i zniszczeniem granic.

‍Projekt jest współfinansowany przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności w ramach programu „Wspieraj Ukrainę”, realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji

‍

‍

‍

Możliwość zawarcia małżeństwa online to ważne wsparcie dla żołnierzy i ich rodzin. W ciągu dwóch i pół roku wojny ukraiński system rejestracji małżeństw ewoluował w usługę, która nie ma odpowiedników na świecie.

Wyły syreny, my byliśmy szczęśliwi

W lutym 2023 r. w państwowym serwisie Diia, ukraińskim odpowiedniku polskiego programu mObywatel, wprowadzono możliwość złożenia wniosku o rejestrację małżeństwa online.

Słowo „formalność”, którym przed wojną często określano zawieranie małżeństw w Ukrainie, nabrało nowego znaczenia. Pobranie się w czasie wojny wzmacnia więzi i zaufanie między partnerami, a kobiecie zapewnia korzystny status prawny w przypadku zranienia lub śmierci małżonka-żołnierza. Pozwala jej być z mężem, jeśli znajdzie się na intensywnej terapii, podejmować decyzje dotyczące jego leczenia czy ubiegać się o spadek, jeśli umrze.

Iryna i Danił pochodzą z Pierwomajska w obwodzie mikołajowskim.

– Już na naszym pierwszym spotkaniu Danił powiedział mi, że zostanę jego żoną – wspomina Iryna. – Kiedy jechałam do Pokrowska, by go odwiedzić, czułam, że mi się oświadczy. Idąc przez tę część miasta, która przetrwała ataki Rosjan, dotarliśmy do parku. Wtedy uklęknął i poprosił mnie o rękę. Rozległo się wycie syren, ale my już prawie ich nie słyszeliśmy – tak byliśmy sobą zauroczeni i szczęśliwi, że jesteśmy razem.

Iryna powiedziała: „tak”, lecz ślub musiał poczekać. Danił rzadko opuszczał linię frontu. W ciągu 2,5 roku wojny widzieli się tylko pięć razy – podczas jego krótkich urlopów lub gdy Iryna odwiedzała go w najbliższym mieście frontowym

Postanowili złożyć przez Internet wniosek o zawarcie małżeństwa – na stronie Diia taka opcja była dostępna. Irina wypełniła formularz, a Danił potwierdził wniosek e-mailem, gdy tylko złapał dostęp do sieci.

Wybrali datę ceremonii w urzędzie stanu cywilnego i zapłacili 1100 hrywien (około 105 zł) opłaty skarbowej. Siostra pana młodego specjalnie przyjechała na ten dzień z zagranicy, jednak do ślubu nie doszło – dowódca nie dał Danile przepustki. Sytuacja na froncie była bardzo trudna, liczył się każdy człowiek...

– Daniło jest oficerem i ma pod komendą żołnierzy, więc się nie kłócił, chociaż do końca liczyliśmy na cud – mówi Iryna. – Złożyliśmy więc podanie po raz drugi. Wybraliśmy nowy termin – i czekaliśmy.

Słabość starego systemu

Miłość Iryny i Daniły to długa historia. Poznali się, gdy mieli po 16 lat (teraz mają po 30). To już ich trzecia próba związania się na stałe.

– Za pierwszym razem byliśmy młodzi i naiwni – wspomina Iryna. – Potem znowu zaczęliśmy się spotykać, ale i tym razem nie wyszło. Byłam wtedy w długotrwałym związku, ale on nie przyniósł mi szczęścia, często wspominałam Daniłę. Po raz trzeci spotkaliśmy się dwa lata temu. Od pierwszych dni inwazji Daniło bronił Ukrainy. Wojna bardzo go zmieniła. Stał się odważny, odpowiedzialny i kompetentny. Zawsze był miłością mojego życia.

Przy drugiej próbie ożenku za Daniłą wstawił się u dowódcy cały jego pluton. Dostał 10-dniowy urlop.

– Uroczystość nie była wielka. Pojechaliśmy do Odessy, mieliśmy tam ładną ślubną sesję zdjęciową, a potem wróciliśmy do Pierwomajska i się pobraliśmy. Jedynymi gośćmi byli rodzice mojego narzeczonego, mój brat i mama. Taty nie było, bo też broni Ukrainy.

Historia Iryny i Daniły ilustruje słabość starego systemu – konieczność wypuszczania żołnierzy na ślubne przepustki często dezorganizowała pracę ich dowódców na froncie. Władze uznały więc, że aplikacja Diia powinna umożliwiać żołnierzom zawieranie małżeństw zdalnie, za pośrednictwem internetowej transmisji wideo.

Przytuliłam ją, żeby nie płakała

Wszystko, co trzeba w takim przypadku zrobić, to wysłać wniosek za pośrednictwem aplikacji Diia, poprosić partnera/partnerkę o zgodę i wybrać datę ceremonii, która odbędzie się online. Urzędnik stanu cywilnego poświadcza zgodę, a nowożeńcy podpisują akt małżeństwa za pomocą podpisu elektronicznego.

Jak informuje Waleria Kołomiec, wiceministerka sprawiedliwości Ukrainy ds. integracji europejskiej, w ciągu pierwszych trzech miesięcy od uruchomienia usługi zdalne śluby zawarło prawie 1500 par. Wśród nich było dwoje ludzi z Kałusza, miasta w obwodzie iwanofrankiwskim.

– Delikatnie ją przytuliłam, żeby nie płakała – mówi nam pracowniczka urzędu stanu cywilnego w Kałuszu.

– Ta młoda i piękna kobieta trzymała w ręku telefon i nie mogła oderwać wzroku od ekranu. A jej ukochany, silny mężczyzna w wojskowym mundurze, mówił, że ją kocha i nigdy by nie pomyślał, że poślubi ją przez telefon

Jak się pobrać przez telefon

Cały proces zawierania małżeństwa – od złożenia wniosku do ceremonii ślubnej – odbywa się online. Partner lub partnerka otrzymuje powiadomienie (oświadczyny), na które musi odpowiedzieć w ciągu 14 dni. Funkcja ta jest dostępna dla każdego pełnoletniego obywatela i obywatelki Ukrainy pod warunkiem, że:

* posiada zweryfikowany numer podatkowy,

* używa swojego dowodu osobistego lub paszportu w Diia,

* nie jest w innym związku małżeńskim (lub ma wpis o rozwodzie w urzędzie stanu cywilnego).

Możliwość ta nie dotyczy jednak par, w których choćby jedna osoba jest obywatelem nie tylko Ukrainy, ale także innego kraju.

Rozwód za oświadczyny

W pierwszych dniach działania nowej funkcji użytkownicy postanowili przetestować aplikację – i znaleźli wiele błędów technicznych. Na przykład niektóre pary, które były już małżeństwem, mogły ponownie wysyłać sobie nawzajem propozycje zawarcia związku. Zdarzyło się też, że jeden z użytkowników wysłał kilkanaście oświadczyn do różnych kobiet i otrzymał kilka pozytywnych odpowiedzi.

Natalia Sawinowa, doktorka prawa, podzieliła się z nami ciekawą historią. Otóż jej klientka zobaczyła w telefonie męża oświadczyny, które wysłał do innej kobiety za pośrednictwem aplikacji Diia. Zrobiła więc zrzut ekranu i złożyła pozew rozwodowy. Ma nadzieję, że dzięki temu dowodowi sąd pozwoli jej rozwieść się szybko, bez ustanawiania okresu umożliwiającego ewentualne pojednanie.

W pierwszych dniach działania aplikacji Ukraińcy wystosowali w sieci aż 416 000 oświadczyn. Liczba pozytywnych odpowiedzi wyniosła 49 282.

Po pierwszych 24 godzinach dostępności aplikacji Ukraińcy musieli rezerwować daty ślubu już z dwumiesięcznym wyprzedzeniem. Przeciążona aplikacja zawieszała się, nie przyjmowała podpisów cyfrowych i nie przesyłała dokumentów

Od Instagrama do ślubnego kobierca

Ołena i Jurij z Kijowa chcieli wziąć ślub na wiosnę, ale on nie mógł dostać przepustki. Oświadczył się więc podczas rozmowy wideo, zamówił pierścionek i wysłał go kurierem. Ślub wzięli za pośrednictwem Diia.

– Forma, w której się pobraliśmy, jest logiczną kontynuacją tego, jak zawarliśmy ze sobą znajomość – mówi Ołena. – Zaczęło się od tego, że Jurij zasubskrybował mój blog kulinarny na Instagramie i polubił wszystkie moje przepisy. A później zdecydował się zaprosić mnie na randkę.

Pomimo problemów technicznych, nieufności niektórych ludzi wobec innowacji cyfrowych i obaw o bezpieczeństwo danych, nowa usługa to dowód, że nawet w najtrudniejszych warunkach Ukraińcy znajdą sposób, by być razem, zakładać rodziny i je chronić

<frame>W pierwszym roku inwazji w Ukrainie nastąpił gwałtowny wzrost liczby małżeństw – o 4% w porównaniu z ostatnimi latami przedwojennymi. Jednak w 2023 r. ten trend gwałtownie osłabł: nowych małżeństw było już 16% mniej. Ich lwia część jest zawierana w regionach, które toczą się działania wojenne, w szczególności w obwodzie charkowskim.

W zachodniej Ukrainie nowych małżeństw jest o 20% mniej. <frame>