Pięć ważnych zmian w ustawie o pomocy Ukraińcom w Polsce

Kolejna taka śmierć w Nowym Targu

14 sierpnia 25-letnia Ukrainka w ciąży została przyjęta do szpitala w Nowym Targu. Podczas badania lekarze stwierdzili obumarcie płodu. Kobieta przeszła operację, dziecko urodziło się martwe. O sprawie poinformowali dziennikarze „Tygodnika Podhalańskiego”.

Później kobieta została przewieziona na oddział intensywnej terapii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie w bardzo ciężkim stanie. Tam zmarła – dziennikarze sugerują, że prawdopodobnie na sepsę. Lekarze, powołując się na tajemnicę lekarską i ustawę o prawach pacjenta, nie skomentowali sprawy.

To nie pierwszy zgon na oddziale okołoporodowym tego szpitala.

W maju ubiegłego roku na oddziale ginekologicznym nowotarskiego szpitala zmarła 33-letnia Dorota, która była w 5. miesiącu

Mimo zagrożenia jej życia, lekarze nie usunęli ciąży. Zapewniali rodzinę, że wszystko jest w porządku. Gdy Dorocie odeszły wody, zalecili jedynie leżenie w łóżku. Na aborcję zdecydowali się dopiero wtedy, gdy jej stan się pogorszył – ale było już za późno. Kobieta zmarła w wyniku wstrząsu septycznego. Prawnik rodziny zmarłej zauważył, że lekarze dopuścili się „rażących zaniedbań” zarówno w procesie leczenia, jak w przekazywaniu informacji o stanie zdrowia kobiety. Po tym tragicznym zdarzeniu w wielu polskich miastach odbyły się protesty w ramach Ogólnopolskiego Strajku Kobiet.

W oświadczeniu organizatorów protestów czytamy: „Dorota z Nowego Targu zmarła, ponieważ polska ustawa antyaborcyjna zabija i zamienia lekarzy w politycznych sługusów, a nie ekspertów od opieki zdrowotnej. Zmarła, bo lekarze nie wypełniają swoich obowiązków”.

Problem w chorym prawie

Polskie prawo aborcyjne jest jednym z najsurowszych w Europie. W 1993 roku przyjęto tak zwany „kompromis aborcyjny”. Zgodnie z nim aborcja była możliwa w trzech przypadkach: zagrożenia życia lub zdrowia matki, ciąży będącej wynikiem gwałtu oraz nieuleczalnej choroby lub nieodwracalnej wady płodu. W 2016 r. sejmowa większość w pierwszym czytaniu przyjęła projekt ustawy całkowicie zakazującej aborcji. Przewidziano odpowiedzialność karną zarówno dla kobiet, które chciałyby dokonać aborcji, jak dla lekarzy, którzy wykonywaliby takie zabiegi. W tym czasie kobiety wzięły udział w jednym z największych protestów w Polsce, który stał się znany na całym świecie jako Czarny Poniedziałek. Skandaliczny projekt ustawy został wycofany.

Jednak w 2020 r. Trybunał Konstytucyjny zakazał aborcji w przypadku wad rozwojowych płodu, a rok później decyzja ta weszła w życie. Obecnie w Polsce aborcja jest możliwa tylko w przypadku gwałtu, kazirodztwa lub zagrożenia życia bądź zdrowia matki. W pierwszym przypadku wiek płodu nie ma znaczenia, natomiast w drugim aborcja jest możliwa do 12. tygodnia ciąży.

Złagodzenie przepisów aborcyjnych było jednym z haseł partii Donalda Tuska przed wyborami parlamentarnymi w 2023 roku

Na początku 2024 r. premier oświadczył, że rząd jest gotowy złagodzić ograniczenia w dostępie do antykoncepcji awaryjnej i złagodzić przepisy antyaborcyjne.

Problem jednak pozostał. Sejm, reprezentowany przez marszałka Szymona Hołownię, blokował prace nad projektami ustaw liberalizujących przepisy aborcyjne. Pod koniec sierpnia 2024 r. premier Tusk przyznał, że w parlamencie nie ma wystarczającej liczby głosów, by złagodzić zakaz aborcji. Zadeklarował jednak, że rząd pracuje nad wprowadzeniem nowych procedur dla szpitali i prokuratorów, mających złagodzić niektóre z ograniczeń.

– Mogę tylko obiecać, że w ramach obowiązującego prawa zrobimy wszystko, aby kobiety cierpiały mniej, by aborcja była tak bezpieczna i dostępna, jak to tylko możliwe, gdy kobieta jest zmuszona do podjęcia takiej decyzji – stwierdził. – Chcemy zapewnić, że ludzie, którzy pomagają kobietom, nie będą prześladowani.

Minister zdrowia Izabela Leszczyna dodała, że do przeprowadzenia aborcji powinno wystarczyć jedno zaświadczenie lekarskie potwierdzające, że zdrowie kobiety jest zagrożone. I że może to być na przykład zaświadczenie od psychiatry.

Jednak nawet jeśli nowa ustawa aborcyjna zostanie uchwalona, musi ją podpisać prezydent Andrzej Duda. I tu pojawia się problem, bo Duda wielokrotnie deklarował, że jest przeciwny aborcji. – Dla mnie aborcja to zabijanie ludzi  – powiedział przy jednej z okazji.

Wkrótce nowe protesty

Wiadomość o śmierci Ukrainki podczas porodu w Nowym Targu oburzyła Martę Lempart, aktywistkę i liderkę ruchu Strajk Kobiet. Ma ona wiele pytań do lekarzy, którzy nie zdołali uratować kobiety:

– To ten sam szpital, w którym w zeszłym roku zmarła ciężarna Polka Dorota, a w tym roku rodząca kobieta z Ukrainy. Nie znam całej sytuacji, ale nadal obwiniam lekarzy. Mam pytanie: co zrobili źle, że doszło do sepsy? Nie znam odpowiedzi, ale nie wierzę już w ani jedno ich słowo. Powinni byli zrobić wszystko, by zapobiec śmierci tej kobiety. Znam podejście lekarzy opiekujących się kobietami w ciąży w Polsce i wiem, ile czasu poświęcają na szukanie winnego nagłych sytuacji, które czasem się zdarzają.

Żaden z nich nie chce być osobą decyzyjną, a czas w takich sytuacjach jest na wagę złota

Według Lempart to, że lekarz waha się z podjęciem decyzji, bo boi się odpowiedzialności, to kłamstwo. Bo niektórzy lekarze po prostu gardzą kobietami:

– Znamy dziesiątki przypadków, w których lekarze odmawiali wykonania aborcji nawet w sytuacjach dozwolonych przez prawo – mówi Lempart. – Swoją decyzję tłumaczyli strachem przed odpowiedzialnością karną. Nie pamiętam jednak ani jednego przypadku w ciągu ponad 30 lat obowiązywania zakazu aborcji w Polsce, kiedy lekarze zostali ukarani lub postawieni przed sądem za wykonanie legalnej aborcji.

Rekomendacje dla szpitali, ogłoszone niedawno przez Ministerstwo Zdrowia, Lempart nazywa bezsensownymi. Jej zdaniem nie są zgodne z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia:

– Chciałybyśmy, aby ministra zdrowia wysłuchała specjalistów od aborcji i opinii kobiet w ciąży w tej delikatnej kwestii – i to natychmiast! Co więcej, legalizacja aborcji jest zaleceniem komitetu ONZ, który wyraźnie wzywa Polskę do jej zalegalizowania i bezzwłocznego wprowadzenia moratorium na karanie w przypadku aborcji. Rząd musi zmienić prawo.

Dekryminalizacja aborcji powinna być ich sztandarowym projektem. Donald Tusk nie dopilnował, by jego partnerzy koalicyjni zagłosowali we właściwy sposób. Dlatego odpowiedzialność spoczywa na polskim rządzie

Ze względu na trudną sytuację z dostępem do antykoncepcji awaryjnej i zakaz aborcji, Polki są zmuszone szukać innych sposobów na przerwanie ciąży – szczególnie w krajach, w których jest to dozwolone. Pomagają im w tym największe kobiece organizacje non-profit: Aborcja Bez Granic i Aborcyjny Dream Team.

– Według samej tylko organizacji Aborcja Bez Granic mamy około 50 000 aborcji rocznie. To jedna trzecia całkowitego zapotrzebowania. Kobiety powinny mieć prawo do przerwania ciąży, kiedy tylko tego potrzebują. Żaden lekarz nie powinien im tego zabraniać – tym bardziej w przypadkach, gdy ich życie jest zagrożone. Osoby, które pomagają w przeprowadzaniu takich operacji, także powinny być chronione przez prawo.

Każda kobieta, która potrzebuje tego rodzaju pomocy, może skontaktować się z Aborcją Bez Granic pod numerem telefonu: 22 29 22 597. Lempart twierdzi, że to trzeci najpopularniejszy numer w Polsce, po policji i straży pożarnej. Jednocześnie zapowiada nową falę protestów w Polsce:

Już przygotowujemy się do protestów i akcji społecznych w obronie praw kobiet. Nie spoczniemy, dopóki nie będzie tak, jak być powinno

Tylko kobieta decyduje

„Martynka” to feministyczna organizacja, która od początku wojny rosyjsko-ukraińskiej wspiera i chroni ukraińskie uchodźczynie w Polsce. Jej założycielka Nastia Podorożna mieszka w Polsce od 10 lat. Mówi, że poza Watykanem niewiele jest krajów w Europie, które mają tak surowe ograniczenia prawne dotyczące aborcji i dostępu do antykoncepcji awaryjnej, jak Polska:

– Pigułki do antykoncepcji awaryjnej są skuteczne tylko do piątego dnia po stosunku bez zabezpieczenia. Jednak i na nie polscy ginekolodzy nie zawsze wypisują recepty. Niestety, wielu polskich lekarzy ma kompleks Boga. Wiem, że zabrzmi to ostro, ale w mojej pracy zdarzył się przypadek, że młoda 18-letnia dziewczyna, która została zgwałcona, poszła na policję. Policjanci zabrali ją do ginekologa, a ten odmówił wypisania recepty na antykoncepcję awaryjną.

Powiedział po prostu: „Taka jest wola Boża” – i że dziewczyna jest za młoda, by brać takie tabletki

Wielu polskich lekarzy boi się przeprowadzać nawet te aborcje, które są dozwolone przez prawo. Nastia podkreśla, że jednym z powodów jest strach przed odpowiedzialnością. Przywołuje przypadek, który przydarzył się ginekolożce ze Szczecina. Lekarka ta znana jest z tego, że nie boi się wykonywać legalnych aborcji, uznając, że nie robi niczego nielegalnego.

– Jednak w ubiegłym roku do jej gabinetu przyszło Centralne Biuro Antykorupcyjne. Podczas przeszukania zarekwirowano jej telefon, komputer i całą dokumentację pacjentek. W ten sposób wywierano na nią presję. Przy okazji policja uzyskała dostęp do bardzo intymnych zdjęć jej pacjentów – mówi Nastia.

Jak podkreśla Ukrainka, kobiety, które szukają pomocy u „Martynki”, nie chcą usuwać ciąży dla wygody – zdarzają się przecież na przykład przypadki gwałtów wojennych. Zmuszanie kobiety do donoszenia takiej ciąży Nastia nazywa torturą:

– Ofiary gwałtów przychodziły do nas po pomoc. Przede wszystkim zapewniliśmy im pomoc psychologiczną. To temat tabu. Kobiety rzadko kiedy przyznają się, że zaszły w ciążę w wyniku gwałtu dokonanego przez wroga. Ale nawet gdyby chciały pozbyć się płodu, lekarze nie pomogliby im tutaj, w Polsce, gdzie otrzymały tymczasowe schronienie.

Bo nie ma przeciwwskazań do przerwania ciąży, a sam gwałt nie został udowodniony. Moim zdaniem to jest rażące naruszenie praw kobiet

Nawet kobiety będące w upragnionej ciąży boją się rodzić w Polsce, bo nie ufają lekarzom:

– Lekarze czasami lekceważą bezpieczeństwo swoich pacjentek. Znam historię kobiety, która zaszła w upragnioną ciążę, ale badanie wykazało nieprawidłowości w rozwoju płodu. Istniało duże prawdopodobieństwo, że dziecko umrze po urodzeniu. Niestety w Polsce to nie jest powód do przerwania ciąży. Pomogliśmy tej kobiecie. Znaleźliśmy organizację, która zorganizowała dla niej aborcję w Holandii.

Chcę, by ukraińskie kobiety – niezależnie od tego, czy są w upragnionej, czy niechcianej ciąży – wiedziały, że mamy siebie nawzajem

Każda kobieta, która potrzebuje pomocy, może zwrócić się do „Martynki”. Kobietom, które chcą zostać matkami, organizacja pomoże znaleźć postępowego lekarza. A tym, które zaszły w niechcianą ciążę, doradzi, jak ją legalnie i bezpiecznie usunąć.

Ze względu na problemy mieszkaniowe i obciążenie systemu ubezpieczeń społecznych w 2024 r. norweski rząd wprowadził szereg zmian mających ograniczyć napływ ukraińskich uchodźców. Jedną z nich jest całkowity zakaz podróżowania z Norwegii do Ukrainy. Sestry zapytały ukraińskie uchodźczynie o warunki życia w jednym z najbogatszych i najdroższych krajów w Europie.

Nie wybierzesz mieszkania – ani nawet miasta

Kateryna Czyżyk z Kijowa przyjechała do Norwegii ze swoim trzyletnim synem w marcu 2022 roku. Mieszka w Porsgrunn, mieście położonym o dwie godziny jazdy z Oslo na południe.

– Przyjazd do Norwegii w roli uchodźcy to rodzaj loterii. Nikt nie wie, co go czeka – mówi Kateryna. – Teraz wszyscy nowo przybyli Ukraińcy przechodzą przez Rode, obóz dla uchodźców (flyktninger r?de), a którym w wielkiej hali są porozstawiane namioty z piętrowymi łóżkami. Ludzie zwykle spędzają tam do dziesięciu dni, dopóki nie zostaną zarejestrowani i przesiedleni.

Ale ja i mój syn nie pojechaliśmy do Rode: w momencie naszego przyjazdu w Norwegii istniało kilka innych miejsc rejestracji Ukraińców. Zostaliśmy zarejestrowani na lotnisku, po czym wysłano nas do mutaku, czyli hostelu – to był typowy akademik ze wspólną toaletą i kuchnią na piętrze. Przez pierwszych kilka dni mieszkaliśmy w pokoju dla dziesięciu osób, potem przeniesiono nas do osobnego pokoju, ponieważ byłam z dzieckiem.

W mutaku kJaką pomoc otrzymują Ukraińcy w Norwegii? Czy łatwo jest znaleźć, mieszkanie, pracę i posłać dzieci armiono nas trzy razy dziennie, jedzenie było bardzo dobre, z mięsem i rybami. Słyszałam, że w Rode było trudniej – zbyt pikantne potrawy.

Nawiasem mówiąc, pierwsi ukraińscy uchodźcy byli zszokowani, gdy po przyjeździe zostali rozebrani, otrzymali te same ubrania, a wszystkie ich rzeczy zostały zabrane do kontroli. Takie zasady stosowano tu wobec wszystkich nowo przybyłych uchodźców. Teraz wobec Ukraińców już się ich nie stosuje.

Z naszego pobytu w mutaku zapamiętałam przede wszystkim epidemię rotawirusa; niemal wszyscy się zarazili. Wspólna toaleta na korytarzu była prawdziwym wyzwaniem.

Większość ludzi przebywa w mutakach przez około dwa miesiące, ale mój syn i ja byliśmy tam przez siedem.

Tutaj uchodźcy nie szukają mieszkań na własną rękę. Zajmuje się tym państwo

Rodziny z dziećmi często dostają mieszkanie. Jeśli jesteś sama, może to być pokój w dużym mieszkaniu dzielonym przez kilku uchodźców. To stałe lokum, które się wynajmuje. Uchodźcy nie mogą wybrać sobie miasta lub gminy, w których chcieliby żyć – zostaną osiedleni tam, gdzie akurat jest miejsce.

Mój syn i ja dostaliśmy mieszkanie w suterenie prywatnego domu. Było to miejsce oddzielone od sąsiadów, z całkiem przyzwoitymi warunkami. W mieszkaniu znajdowały się nawet meble, co w Norwegii jest rzadkością, bo większość przydzielanych uchodźcom lokali jest pusta.

Szkoła niuansów życia

Kiedy się osiedlasz, miejscowa gmina daje ci 2-3 tysiące koron (200-300 dolarów) na urządzenie się i zakup artykułów pierwszej potrzeby.

W mutaku dostawaliśmy 550 koron (około 55 dolarów) co dwa tygodnie. W Norwegii te pieniądze wystarczyłyby na co najwyżej jedne zakupy, ale ponieważ byliśmy karmieni, dawaliśmy sobie radę.

Przeprowadzając się z hostelu do osobnego mieszkania tracisz to wsparcie. Bezrobotny może natomiast ubiegać się o pomoc społeczną w wysokości 6500 koron (650 dolarów) na osobę dorosłą miesięcznie (na dziecko jest mniej). Osobno możesz ubiegać się o wsparcie ze specjalnego programu pomocy w opłaceniu czynszu: twój dochód zostanie obliczony i otrzymasz kwotę potrzebną na opłacenie mieszkania.

Po przesiedleniu do stałego miejsca zamieszkania Ukraińcy mają dwie opcje: szukać pracy lub zapisać się do specjalnego programu integracyjnego (większość uchodźców wybiera to drugie).

– Szkoła integracyjna uczy zarówno języka norweskiego, jak niuansów życia w Norwegii – wyjaśnia Kateryna. ?

Osoby uczęszczające do szkoły integracyjnej otrzymują stypendium w wysokości 17 000 koron (1700 dolarów) miesięcznie

Świadczenia socjalne są wtedy anulowane. W przypadku tych, którzy poszli do szkoły w 2022 roku, kurs trwał rok. Dla nowo przybyłych będzie on krótszy – od trzech do sześciu miesięcy, w zależności od decyzji gminy.

Jeśli nie znajdziesz pracy w trakcie nauki, po ukończeniu szkoły możesz ponownie ubiegać się o świadczenia socjalne. Zakłada się jednak, że po szkole integracyjnej osoba powinna znaleźć pracę lub przynajmniej staż. Istotą stażu jest to, że przez pewien czas pracujesz za darmo (ale zachowujesz świadczenia socjalne), zdobywasz doświadczenie, a pracodawca ma darmowego pracownika.

Manicure w Norwegii? Lepiej zapomnij

Przeciętna pensja według norweskich standardów to 3-4 tysiące dolarów miesięcznie. Za takie pieniądze można żyć w Norwegii na przyzwoitym poziomie, ale tylko wtedy, gdy pracują oboje partnerzy (małżonkowie). Nie ma tu zwyczaju, że mąż pracuje, a żona zostaje w domu.

W Ukrainie byłam manikiurzystką i w Norwegii udało mi się znaleźć praktykę w tej branży. Zaczęłam pracować jeszcze przed szkołą integracyjną, kiedy mieszkałam w mutaku. Po mieście rozeszły się wieści, że robię paznokcie dziewczynom, więc skontaktowała się ze mną Norweżka, która miała salon kosmetyczny i szukała ukraińskiej manikiurzystki (już wcześniej zatrudniała Ukrainkę i klientki były zadowolone).

Pracując dla niej na pół etatu, zarabiałam około 5000 koron (500 dolarów) miesięcznie, co w Norwegii jest niewielką kwotą. Warunki pracy były niekorzystne: płacono mi nie za klientów, ale za przepracowane godziny. Im więcej pracowałam, tym mniej dostawałam.

Kiedy więc właścicielka salonu zaproponowała mi pracę na pełen etat, pomyślałam, że moja pensja nie wystarczy nawet na opłacenie czynszu – i odeszłam. Po szkole integracyjnej znalazłam staż w innym salonie, z lepszymi warunkami. Zaliczyłam go i teraz czekam na podpisanie kontraktu.

Wśród klientek Kateryny Ukrainek jest niewiele:

– Większości naszych dziewczyn nie stać na manicure w norweskich salonach. W moim pierwszym salonie lakier szelakowy kosztował 800 koron (80 dolarów), a przedłużanie paznokci – od 1200 koron (120 dolarów). Dlatego klientkami salonów kosmetycznych są głównie Norweżki.

Nie mówię dobrze po norwesku, lecz moja praca nie wymaga biegłego posługiwania się tym językiem. W większości dziedzin znajomość norweskiego jest jednak konieczna – i to jest główna przeszkoda, z którą borykają się Ukraińcy szukający pracy.

Tutaj wszyscy rozumieją angielski, ale bez znajomości norweskiego nie dostaniesz pracy nawet w supermarkecie

Nawet branża sprzątająca w Norwegii nie jest zbyt dostępna: by dostać pracę w dobrej firmie sprzątającej, musisz mieć specjalne kwalifikacje. Kurs dający takie kwalifikacje kosztuje około 30 000 koron (3000 dolarów). Bez kwalifikacji możesz dostać pracę jedynie jako pokojówka w hotelu za minimalne wynagrodzenie.

Wielu Ukraińców znalazło pracę w usługach kurierskich. Wśród obcokrajowców panuje natomiast przekonanie, że w Norwegii możesz zarobić fortunę w fabrykach ryb, gdzie nie trzeba znać norweskiego.

Fabryki ryb rzeczywiście dobrze płacą, od 4 do 5000 dolarów miesięcznie, ale dla Ukraińca dostanie w nich pracy jest niemal niemożliwe. Bo wszystkie miejsca już dawno przejęli miejscowi

Ceny w Norwegii są wysokie. Wynajęcie małego dwupokojowego mieszkania kosztuje mnie 1100 dolarów miesięcznie (w Oslo cena jednopokojowego mieszkania zaczyna się od 1500 dolarów). Zakup podstawowych artykułów spożywczych na trzy dni to wydatek co najmniej 100 dolarów. Kilogram mrożonego fileta z kurczaka kosztuje 30 dolarów, dlatego wiele osób (w tym ja) jeździ po mięso do sąsiedniej Szwecji, gdzie zapłacisz za to 14 dolarów.  Korzystam z transportu publicznego, który również nie jest tutaj tani (podróż autobusem do innego miasta będzie kosztuje ok. 80 dolarów).

Osobliwości życia na farmie

Inna ukraińska uchodźczyni wewnętrzna, Ołena Tretiak z Charkowa, musiała kupić samochód, by móc się przemieszczać po Norwegii. Wraz z córką w wieku szkolnym i matką została osiedlona w jednej z miejscowości w okręgu Innlandet, 500 kilometrów od Oslo.

– Nasze okolice to obszar rolniczy, najbliższe miasto jest oddalone o około 190 kilometrów – mówi Ołena. – Możesz kupić używany samochód za tysiąc dolarów; samochody są tutaj przystępne cenowo (nie dotyczy to jednak kosztów ubezpieczenia i utrzymania).

Mieszkamy na farmie położonej sześć kilometrów od najbliższej wioski. Ale nawet na takim odludziu na pewno znajdzie się przedszkole, a często nawet szkoła podstawowa. Co więcej, mój przykład pokazał, że możliwe jest znalezienie na takim odludziu pracy biurowej offline. Bo tutaj życie nie koncentruje się wyłącznie w dużych miastach.

W Ukrainie Ołena pracowała w branży IT. W Norwegii początkowo chodziła do szkoły integracyjnej i w ciągu roku udało jej się nauczyć norweskiego od podstaw do poziomu B1:

– Ten język jest dość trudny, ale miałam dobrego nauczyciela. Po szkole miałam szczęście znaleźć staż w mojej dziedzinie w lokalnym oddziale agencji rządowej. Z powodu języka na początku było tak trudno, że nawet płakałam z rozpaczy. Wydawało mi się, że nic nie rozumiem.

W sumie miałam staż przez ok. siedem miesięcy (w rzeczywistości były to dwa staże w ramach różnych programów, ale pracowałam dla tej samej organizacji). Potem udało mi się znaleźć pracę na własną rękę. Koledzy z pierwszej pracy pomogli mi napisać CV. Do tego czasu udało mi się zdać egzamin językowy, potwierdzić mój ukraiński dyplom IT (nie było trudno, bo studiowałam w Ukrainie systemem bolońskim) i ukończyć zaawansowany kurs na lokalnym uniwersytecie naukowo-technicznym.

Nie otrzymałam żadnych odpowiedzi z dużych miast, natomiast udało mi się znaleźć pracę w charakterze administratorki systemu w firmie działającej w naszej gminie. Bariera językowa nadal sprawia mi trudności, ale lubię tę pracę i rzetelnie uczę się norweskiego.

Przedszkolaki jedzą kanapki i śnieg

– Moja córka norweskiego nauczyła się bardzo szybko, ponieważ w jej przedszkolu nie było innych Ukraińców. Do szkoły przeszła więc niemal bez trudności.

Nawiasem mówiąc, niektóre rzeczy w norweskich szkołach i przedszkolach są dla nas szokujące. Kiedyś w przedszkolu widziałam dzieci na dworze (było tylko 7 stopni) i ich nauczycielki w gumowych kombinezonach, które oblewały się nawzajem wodą.

Tutaj dzieci mogą leżeć w błocie, jeść śnieg, pić z kałuży (sama widziałam!) – i nikt nie powie im złego słowa

Może się wydawać, że w szkole dzieci tylko się bawią i w ogóle się nie uczą – ale tak nie jest. Spędzają dużo czasu na świeżym powietrzu (piątek to ich dzień na wędrówki po górach, bez względu na pogodę). W pierwszej klasie córka bez mojej pomocy nauczyła się czytać, pisać, liczyć do stu i poznać wiele angielskich słów.

Nie mogę natomiast powiedzieć, że podoba mi się tutejszy system żywienia – w przedszkolach i szkołach dzieci dostają same kanapki. Zresztą dorośli też na okrągło jedzą kanapki. W Norwegii kanapka jest najpopularniejszym daniem (szczególnie z rybą). Innym narodowym daniem jest pinnekj?tt - solone i suszone żeberka jagnięce na brzozowych patykach, które jada się w Boże Narodzenie – tak jak owsiankę ryżową z kremem maślanym.

Wszyscy żyją, więc dlaczego się nie śmiać?

Norwegowie kochają jeść, ale jeszcze bardziej kochają się ruszać. Jazda na rowerze i piesze wędrówki są tutaj bardzo popularne. Piękno wokół (w Norwegii chyba nie ma brzydkich miejsc) jest inspirujące, choć warunki pogodowe nie zawsze pozwalają się nim cieszyć.

Tam, gdzie mieszkamy, zeszłej zimy było minus 40 stopni (mówią, że może być nawet minus 50). Przy takich temperaturach oddychanie jest fizycznie bolesne. Natomiast lata tutaj są chłodne: średnia temperatura wynosi około 13 stopni Celsjusza. Ostatnio było 20 stopni. Dla miejscowych to już upał.

Według Ołeny powszechne przekonanie, że Norwegowie są jednym z najszczęśliwszych narodów na świecie, nie jest dalekie od prawdy:

– Cały czas się uśmiechają. Nie denerwują się drobiazgami, nie pozwalają, by problemy psuły im nastrój. Pewnego razu mężczyzna zjeżdżał na rowerze z góry, upadł i połamał nogi. Siedział potem we krwi i błocie, wciąż się uśmiechając. Widziałam też, jak w piwnicy pękła stara rura, a Norweg w śnieżnobiałej koszuli został spryskany czarną cieczą od stóp do głów. Stał tam cały mokry – i oczywiście się śmiał. Wszyscy żyją, nic strasznego się nie stało, więc dlaczego się nie śmiać? Chodzi o to, by nie denerwować się sytuacjami, których nie możesz zmienić.

To chyba jedyne podejście, które może uratować twoje nerwy, gdy na przykład zetkniesz się z lokalną medycyną. Od miesięcy bezskutecznie próbuję znaleźć rozwiązanie problemu medycznego. Kiedy powiedziałam lekarzowi, że biorę lek, który w ogóle mi nie pomaga, poradził, żebym brała go więcej. Umówiłam się na wizytę u lekarza specjalisty, ale jego gabinet jest oddalony od miejsca, w którym mieszkam, o 200 kilometrów.

Kiedy moja mama zwichnęła palec, na pogotowiu powiedziano jej, że „samo się zrośnie”, chociaż palec był wyraźnie skrzywiony

Na szczęście nasz przyjaciel założył na ten palec bandaż – w szpitalu nawet tego nie zrobili. Mimo to ludzie tutaj dożywają 80-90 lat i dłużej.

Pacjent płaci za usługi medyczne do 3000 koron rocznie (300 dolarów). Wszystko powyżej tej kwoty jest opłacane przez państwo.

Zakazana Ukraina

Norweskie realia szokują Ukraińców, dlatego wielu z nich wraca do domu. Niektórzy nie mogą nauczyć się języka, inni nie mogą zaakceptować lokalnego stylu życia. Zakaz podróżowania do Ukrainy również skłonił część z nich do opuszczenia Norwegii. Teraz jeśli Ukrainiec objęty tymczasową ochroną pojedzie do Ukrainy choćby na jeden dzień, zostanie pozbawiony wsparcia socjalnego, a być może nawet statusu, który pozwala mu pozostać w Norwegii.

Norwegia stała się pierwszym krajem Europy, który zakazał Ukraińcom posiadającym status ochrony czasowej podróżowania do Ukrainy

Wprowadzono również inne ograniczenia w celu zmniejszenia napływu uchodźców. Na przykład norweski rząd przestał pokrywać koszty importu zwierząt domowych przez uchodźców, a usługi dentystyczne nie są już bezpłatne dla uchodźców w wieku od 19 do 24 lat. Rząd ogłosił również zamiar wysłania wszystkich zdolnych do pracy uchodźców do pracy – Ukraińcy powinni pracować co najmniej 15 godzin tygodniowo. Od czerwca 2024 r. w Norwegii pracowało tylko 11 000 Ukraińców.

W swoim artykule dla LSE EUROPP Aadne Osland, profesor w Norweskim Instytucie Studiów Miejskich i Regionalnych na Uniwersytecie Stołecznym w Oslo, zauważa, że głównymi przeszkodami w integracji Ukraińców w Norwegii są bariera językowa, trudności w potwierdzeniu ich kwalifikacji oraz niepewność co do tego, jak długo pozostaną w Norwegii i czy będą mogli pozostać w kraju po wygaśnięciu tymczasowej ochrony.

‍Zdjęcia z prywatnego archiwum bohaterek‍

Ukrainka z Doniecka, Polka z Wrocławia, magister prawa publicznego i stosunków międzynarodowych. Szefowa agencji marketingowej halobrands.pl. Ma bogate doświadczenie pracy w trzecim sektorze, projektach międzynarodowych i biznesie. Od 2002 roku pracowała dla ONZ w Kijowie i misji EUBAM w Odesie. W 2022 roku założyła projekt „Ukrainka w Polsce”, który przekształcił się w fundację. Głównym celem organizacji jest integracja ukraińskich kobiet z polskim społeczeństwem, ich rozwój osobisty i zawodowy, a także zaangażowanie przez edukację Ukrainek w polskie środowisko zawodowe i biznesowe, w tym rynek pracy. Julia Boguslavska, kobieta sukcesu, która uwierzyła w siostrzeństwo, opowiada nam o tym, jak z zagubionej uchodźczyni w Polsce stała się wspierającą rodaczki kobietą sukcesu.

Droga do samej siebie

Życie w Polsce nigdy nie było moim marzeniem. Wtedy, pod koniec 2013 roku, wydawało mi się, że to najbardziej dyskusyjna z naszych przeprowadzek. A było ich wiele: Kijów, Ryga, Rostów, Ałuszta, Odessa...

Postrzegałam tę przeprowadzkę za rodziną, za mężem – jako coś tymczasowego. Bardzo bałam się luk w moim rozwoju zawodowym. Tym razem zdecydowałam, że nie mogę dłużej traktować siebie tak niestabilnie. Gdziekolwiek los mnie rzuci, moje wewnętrzne wsparcie jest bardzo cenne.

Postanowiłam więc zrobić wszystko, by Polska nie postrzegała mnie jako obcokrajowca

W Ukrainie miałam duże możliwości zawodowe, pracowałam w ONZ. To była ostatnia praca, która łączyła mnie z międzynarodową organizacją. Jednak moja wiara we własne kompetencje i wykształcenie zniknęła, gdy przeprowadziłam się do Polski, ponieważ lokalne realia nie były z nimi kompatybilne. W dodatku nie mówiłam po polsku na takim poziomie, by czuć się profesjonalistką. To było wyzwanie.

To był początek mojej drogi do samej siebie: do Ukrainki w Polsce.

Bliskie stało się wrogie

W 2014 roku mój rodzinny Donieck znalazł się pod okupacją. To wtedy zrozumiałam, jak ważna była dla mnie walka o siebie, o moją „ukraińskość”. W momencie gdy moi rodzice wsiedli do ostatniego samolotu z Donbasu i wylądowali we Wrocławiu, zdałam sobie sprawę, że mój dom jest teraz w Polsce. Musiałam zintegrować się tak szybko, jak to możliwe, i stworzyć bazę, by życie moich rodziców było bezpieczne.

Ale oni absolutnie nie chcieli zostać w obcym kraju. Nie chcieli, bym ich wspierała. Zdecydowali się wrócić do Doniecka. Mimo wszystko.

Później był Iłowajśk, prawdziwe piekło. Bardzo się martwiłam, jak sobie radzą, czy nauczyli się żyć w tej wojnie. Nie mogłam tak po prostu wrócić do domu, żeby ich przytulić, jak kiedyś, choć często latałam do Ukrainy. Szczególnie do Kijowa, gdzie urodziły się obie moje córki.

Miałam wrażenie, że wojnę przeżywają tylko mieszkańcy Donbasu. Ludzie – nie tylko za granicą, ale i w samej Ukrainie – szybko stracili zainteresowanie sytuacją. Nawet ci żyjący w regionach położonych blisko Doniecka nie chcieli rozmawiać o wojnie.

Nie było nikogo, z kim moglibyśmy podzielić się smutkiem, który pojawił się w naszym życiu

Chcąc zagłuszyć swój stan psychiczny związany z wydarzeniami, rodzicami, zmianami – zanurzyłam się w pracy. Wiedziałam na pewno, że nie chcę być kojarzona z Rosjanami tylko dlatego, że pochodzę z rosyjskojęzycznego regionu. Moi rodzice też nie chcą być kojarzeni z Rosją. To, co kiedyś było bliskie, stało się wrogie.

Pojawiła się we mnie pilna potrzeba, by realizować się jako część ukraińskiej społeczności w Polsce. Korzystałam więc z każdej okazji, by wszędzie wyrażać siebie jako Ukrainkę.

Najważniejsza rozmowa

Mimo prawie 10 lata doświadczeń w międzynarodowych projektach i organizacjach, we Wrocławiu nie mogłam znaleźć dla siebie odpowiedniej niszy. Zaczęłam więc szukać pracy w biznesie. Złożyłam CV do firmy, która potrzebowała osoby ze znajomością rosyjskiego i ukraińskiego do działu szkoleń sprzedażowych w centrali. Przyjęli mnie, lecz na zupełnie inne stanowisko.

Zostałam zaproszona na rozmowę kwalifikacyjną, tyle że nie z działem HR, a osobiście z prezeską firmy. Pamiętam, jak zobaczyłam ją po raz pierwszy: piękną, pewną siebie kobietę sukcesu. Byłam w połowie trzydziestki, ona była kilka lat młodsza. „Na bank nie dam rady” – pomyślałam. Skąd mogłam wtedy wiedzieć, że kiedyś będę jej wdzięczna do końca życia? Bo Katarzyna Trawińska we mnie uwierzyła.

Rozmowa była szczera. O sytuacji osobistej, o tym, co mnie boli: jak ważna jest stabilizacja ekonomiczna, rozwój osobisty i zawodowy. Nie chciała słyszeć o mojej „tymczasowości” w Polsce. Za to ja w ciągu pół godziny przekonałam ją, że muszę dołączyć do polskiej społeczności biznesowej.

Uwierzyła, wysłuchała mnie. Nie tylko z powodu kobiecej solidarności – dostrzegła we mnie potencjał zawodowy równy jej potencjałowi. Zachowała się jak siostra

Na początku umówiłyśmy się tylko na okres próbny, i to pod dwoma warunkami: musiałam poprawić swój polski i nauczyć się wszystkiego o produktach firmy. Z pakowania paczek w magazynie trafiłam więc na oficjalne spotkania, na których zapadały ważne decyzje.

Miesiąc później zostałam szefową działu. Zrozumiałam, że będąc Ukrainką w Polsce – w zasadzie mogę wszystko.

Po latach Katarzyna otworzyła własną firmę, stała się celebrytką i napisała książkę. Ja natomiast wykorzystałam swój potencjał we własnym biznesie i stworzyłam fundację „Ukrainka w Polsce”. Spotkałyśmy się kiedyś na kawie. „Wiesz, Katia – powiedziałam – gdybyś we mnie wtedy nie uwierzyła, sama bym w siebie nie uwierzyła. I nie byłabym w stanie pomóc innym ukraińskim kobietom uwierzyć we własne możliwości w Polsce”.

To bardzo ważne doświadczenie, które dziś przekazuję tutaj innym Ukrainkom: tak, możesz nie znać jeszcze wystarczająco dobrze języka, by odpowiednio wyrazić siebie na pierwszej rozmowie kwalifikacyjnej. Ale to, co potrafisz, wystarczy, by pracodawca poczuł twój potencjał i charyzmę. Wystarczy, by dał ci szansę.

Przepraszam, jeśli nie rozumiem

Zespół nie zaakceptował mnie od razu; zawsze jest rywalizacja między kobietami – tym bardziej że jestem Ukrainką. Koleżanki Polki nie zawsze zgadzały się z moimi decyzjami, często śmiały się z mojej polszczyzny. Czasami używałam angielskiego, choć, mimo błędów, konsekwentnie starałam się mówić i pisać po polsku. By udowodnić, że jestem częścią tej społeczności.

Któregoś dnia wpadłam na sposób: przeprosiłam z góry, że mogę czegoś nie wiedzieć lub nie rozumieć. (Robię to nawet teraz, na ważnych spotkaniach, po dziesięciu latach mieszkania tutaj i biegle posługując się polskim. To od razu buduje mosty). Od tamtej pory otworzyli przede mną drzwi i zaczęli szanować mnie jako liderkę. Więc teraz powtarzam: Polacy zawsze będą po twojej stronie, ale nie bój się przejąć inicjatywy.

Nie zauważyłam nawet, jak szybko rozwinęłam się w tej firmie, w kobiecym zespole.

Uwierzyłam, że mogę założyć własną firmę. We własnym kraju nigdy bym się na to nie odważyła

Chociaż okoliczności zmusiły mnie do odejścia z tamtej pracy, to właśnie w niej zyskałam to, co najważniejsze: wiarę w swoje możliwości. I wiarę w kobiety, które teraz nazywam moimi siostrami.

Siostry na zawsze

Hanna i ja dołączyłyśmy do firmy mniej więcej w tym samym czasie. Tyle że ja zostałam we Wrocławiu i zarządzałam działem operacyjnym obsługującym zagranicznych partnerów, a ona jako menedżerka operacyjna wyjechała do Indonezji. Jest niezwykle utalentowana, dużo słyszałam o jej osiągnięciach. A ona słyszała o mnie za każdym razem, gdy wracała do Polski. Pewnego dnia wpadłyśmy na siebie na spotkaniu firmowym – i od razu zostałyśmy przyjaciółkami.

Z Kają pracowałyśmy razem w centrali; ona w dziale marketingu. Nasza przyjaźń rozkwitała przy kawie i serdecznych rozmowach, zwłaszcza gdy miałyśmy problemy w pracy.

Któregoś dnia zapytałam ją: „Co chcesz robić?”. „Myślę, że powinniśmy zacząć coś własnego” – odpowiedziała

Tak narodził się nasz pierwszy wspólny projekt: ceramiczne deski do krojenia BVSK, które zdobyły nagrodę MUST HAVE 2017 na Łódź Design Festival. (Deski te są nadal dostępne – na zamówienie.)

Dziś we trójkę – Hanna, Kaja i ja – prowadzimy agencję marketingowo-brandingową Halobrands.pl; zrealizowałyśmy już dziesiątki wspólnych projektów. Czuję, jakbyśmy były razem całe życie.

<add-big-frame> Kaja Dutka, przyjaciółka Julii:

– Obok Julii nie sposób było przejść obojętnie. Ma energię, która przyciąga ludzi i rozładowuje ciężką atmosferę. Jednocześnie jest bardzo wymagająca. Choć jest imigrantką, zawsze wyjątkowo dobrze orientowała się w polskim środowisku i łatwo nawiązywała kontakty. Teraz wiem, że ta umiejętność wynika z jej wrodzonej ciekawości i miłości do ludzi. To rzadkość. Kiedy się poznałyśmy, nie mówiła płynnie po polsku, ale wykorzystywała każdą okazję do nauki języka. Czasami tworzyła własne zabawne polskie słowa, które później stały się częścią codziennego słownictwa firmy. Od razu się zaprzyjaźniłyśmy, mimo że byłyśmy zupełnie inne. Julia inspirowała mnie i motywowała, widziała we mnie rzeczy, których w sobie nie dostrzegałam. Pojawił się pomysł stworzenia czegoś własnego. To była najlepsza decyzja w moim życiu. Julia w ten sam sposób pracuje z beneficjentkami swojej fundacji: wierzy w potencjał każdej dziewczyny, każdą motywuje do działania, rozwoju i pójścia naprzód.<add-big-frame>

Jesteśmy zupełnie inne: Hanna jest bardzo analityczna, Kaja kreatywna, a ja skupiam się na rozwoju biznesu. Bardzo wyraźnie podzieliłyśmy kompetencje i nauczyłyśmy się nie wchodzić sobie w drogę.

Nie mam dziś bliższych przyjaciółek niż te dwie Polki. Lubię używać terminologii wojskowej: nie boję się iść z nimi do okopów, nie żałuję, gdy dzielę się z nimi ostatnią łyżką owsianki. Gdybym w krytycznej sytuacji miała oddać za nie życie, zrobiłbym to.

Były różne rzeczy. Hanna na przykład pożyczyła mi sporą sumę pieniędzy na zakup mieszkania dla rodziców. Kaja często jeździła ze mną do Ukrainy i pomagała mi przewozić meble podczas remontu. I nawet konflikty, które miałyśmy, pokazały, jak blisko jesteśmy. Bo nic nie wpłynie na nasz stosunek do siebie jako sióstr.

<border> Hanna Trębicka, przyjaciółka Julii:

Przez lata mieszkałam i pracowałam za granicą: w Szkocji, Holandii, Belgii, Austrii, Chinach, Indonezji i Tajlandii. Julia była pierwszą Ukrainką, którą poznałam. I nigdy nie myślałam o niej przez pryzmat jej narodowości; to nie miało żadnego znaczenia. Mam przyjaciół, z którymi jestem od dzieciństwa, ale Julia jest częścią mojego najbliższego kręgu. Ludzie, którzy mają szczęście zaliczać się do grona jej przyjaciół, mogą absolutnie na nią liczyć. Poruszy niebo i ziemię, gdy potrzebujesz pomocy, bardzo troszczy się o innych. Po prostu wiem, że jestem dla niej ważną osobą. I wiem, jak bardzo jest oddana innym. Kobieca przyjaźń istnieje, wiem o tym.<border>

Formuła wsparcia

Dziesięć lat temu w Polsce bardzo brakowało mi wzajemnego wsparcia kobiet. Brakowało mi społeczności, w której można by się spotykać, dzielić doświadczeniami zawodowymi i osobistymi, nawiązywać współpracę. I brakowało mi samorealizacji jako Ukrainka. Być może był to kompleks związany z Donbasem; nigdy nie wypłakałam swojego żalu.

Dziś sama stworzyłam taką społeczność, zakątek mojej Ukrainy: „Ukrainkę w Polsce”. Miejsce, w którym Ukrainki przy wsparciu Polek i Polaków odkrywają dla siebie nowe możliwości. Pomagają kobietom zaakceptować każdą zmianę w życiu, nawet w chwilach rozpaczy. Na tym opiera się formuła wsparcia – od psychologii i motywacji po wysokiej jakości edukację biznesową.

Początkowo miał to być klub biznesowy dla ukraińskich kobiet w Polsce. Ale kiedy z dnia na dzień wybuchła wojna na pełną skalę, zdecydowałam, że „Ukrainka w Polsce” będzie fundacją. Wspierały mnie moje siostry: Hania zajęła się copywritingiem, a Kaja stworzyła stronę internetową. Pierwszymi, którzy w marcu 2022 roku uwierzyli w ten projekt i dodali nam skrzydeł, była Fundacja Ukraina i jej prezes Artem Zozulia. Jestem pewna, że Artem jest bardzo dumny ze swojej decyzji.

Otrzymałyśmy też grant siostrzeństwa „Cześć Dziewczyny!” od Kulczyk Foundation

Inne siostry – z Soroptimist International Pierwszy Klub we Wrocławiu – nadal udzielają wsparcia finansowego i sponsorują spotkania psychologiczne dla nastolatek i kobiet.

Moja „Ukrainka” jest obecnie niezależną organizacją, której zaufały setki osób i dziesiątki darczyńców. Społeczność fundacji liczy ponad 6500 osób i stale rośnie. Obecnie rozszerzamy naszą działalność na Warszawę. Głównym programem fundacji jest „Ukrainka 360”.

Wszyscy tam są tacy szaleni?

W ramach programu „Ukrainka 360” prowadzimy m.in. kurs zdrowego feminizmu. Z powodu wojny zostałyśmy bez męskiego wsparcia, a cała nasza walka o prawa kobiet kończy się na tym, że kobiety po prostu idą na front. Te, które nie poszły, jak ja w 2014 roku, musiały stoczyć wojnę wewnątrz siebie. Dziś jestem przekonana, że minął czas migracji do Polski wyłącznie zarobkowej. Teraz jest czas migracji wysoko wykwalifikowanych kobiet. Dowód? Od 2022 roku Ukraińcy zarejestrowali w Polsce prawie 60 000 firm. 80% z nich prowadzą kobiety.

Hanna i Kaja organizują i prowadzą kursy biznesowe dla Ukrainek. Hania nawet przez chwilę przeciw temu protestowała, bo nie była pewna swoich umiejętności.

Powiedziałam jej: „Musisz je uczyć. One są mną, a nikt nie zna mnie lepiej niż ty”

Czasami dziewczyny żartują: „Patrzymy na ciebie od wielu lat i zastanawiamy się, czy wszyscy tam, w Ukrainie, są tacy szaleni – czy tylko ty”.

„Ukrainka w Polsce” jest w gruncie rzeczy oparta na mojej osobistej historii rozwoju jako migrantki, przedsiębiorczyni, kobiety, przyjaciółki, matki i Ukrainki z Donbasu. To przykład na to, że Ukrainka może zrobić niemal wszystko – o ile nie wszystko. To jest praca mojego życia, a czasami całe moje życie. Ale to także projekt tworzony codziennie przez Polki i Ukrainki. Ja je tylko łączę.

Zdjęcia z prywatnego archiwum