Kino życia zwycięża śmierć

Larysa Kuczerenko pochodzi z Mariupola. Z niewoli została zwolniona dwa lata temu. Dziś mieszka z matką, względnie bezpieczna. Jednak za każdym razem gdy dochodzi do wymiany więźniów, z nadzieją przegląda listy nazwisk. W końcu dwie najbliższe jej osoby, syn i mąż, wciąż są w niewoli.

Godło, flaga i kalina

– Niewola bardzo mnie zmieniła – mówi Larysa. – Wyszłam z niej zupełnie inna, lecz nie oglądam się za siebie. Ktoś mi się skarży, a ja nie potrafię mu powiedzieć, że mnie to nie obchodzi. Wcześniej powiedziałabym: „Wszystko będzie dobrze, uspokój się, pozwól sobie pomóc!”. Teraz chyba stwardniałam.

Była jedną z kobiet, które zostały schwytane przez tak zwaną DRL [Doniecką Republikę Ludową, samozwańczy twór donieckich separatystów pod kuratelą Rosji – red.] i odsiedziała ponad sześć miesięcy tylko dlatego, że jest Ukrainką i żołnierką jednostki wojskowej numer 3057. Jej syn służył jako kierowca transportera opancerzonego w 12. Brygadzie Gwardii Narodowej Ukrainy. Mąż był ślusarzem.

– Kiedyś trudno mi było o tym mówić, lecz teraz już mogę – mówi była więźniarka.

Wspomina, że ona i jej mąż zostali zatrzymani przez uzbrojonych bandytów z DRL pod pozorem obowiązkowej przymusowej ewakuacji. Dzień wcześniej sąsiedzi pytali ją, czy się nie boi – ona, wojskowa, której syn służył i był w tym czasie w Azowstali [kombinat metalurgiczny w Mariupolu, w 2022 r. broniony przez siły ukraińskie jako fort – red.]. Teraz podejrzewa, że mieli coś wspólnego z jej aresztowaniem.

W zajętym przez Rosjan Mariupolu zatrzymanie Larysy Kuczerenko było kwestią czasu

Jej niewola rozpoczęła się 2 kwietnia 2022 roku. Wraz z mężem zostali przewiezieni do Starobieszewa. I tutaj powiedziano im, że są aresztowani: ona jako służąca w armii, on za przynależność do pułku „Azow”. Bezpośrednim owodem były jego tatuaże: godło Ukrainy, flaga i kalina.

– Trafiłam do celi z innymi dziewczynami, również żołnierkami. Pierwszym uczuciem było otępienie. Pytały mnie, czy wszystko w porządku, czy mnie pobili, a ja siedziałam, wpatrując się w jeden punkt przez cały wieczór, i nie mogłam zrozumieć, co się ze mną dzieje.

Organizacja terrorystyczna 3057

Bardzo szybko więźniowie zdali sobie sprawę, że nie potrzeba bicia, by zniszczyć ich moralnie:

– Kiedy zaczęły się przesłuchania, zdałam sobie sprawę, że jestem więźniarką i tylko Bóg jeden wie, co się ze mną stanie. Nie bili mnie, ale grozili, poniżali i głodzili

5 kwietnia 2022 r. Larysa i inne więźniarki zostały przewiezione do Ołeniwki. W dwuosobowej celi było dziesięć kobiet, z „Azowa” i innych brygad. Później przeniesiono je do innej celi, przeznaczonej dla ośmiu osób. Upchnięto ich tam dwadzieścia:

– Najgorsze jest to, że trafiasz do miejsca, w którym jesteś maltretowana. Byliśmy w Ołeniwce przez miesiąc, tam prawie nie było wody. Przynosili nam tylko wodę do picia i trochę do mycia. Współwięźniowie przynosili wodę przemysłową, ale to nie wystarczało. A toaleta była w celi. Inni więźniowie mieli lepsze warunki.

Larysa miała podpisać zeznanie o swoim udziale w „organizacji terrorystycznej o nazwie jednostka wojskowa 3057” i popełnieniu aktu terrorystycznego przeciwko Mariupolowi i jego mieszkańcom:

– Zapytałam, co to za bzdury. Urodziłam się w Mariupolu, całe życie mieszkałam w tym mieście. Moi rodzice i syn urodzili się tutaj, więc jak mogłabym popełnić przestępstwo?

Nie podpiszę tego, bo to nieprawda. A facet, który przyniósł mi te papiery, powiedział: „Jeśli nie chcesz, to nie musisz, oni w ogóle nie potrzebują twojego podpisu”.

Odtąd warunki, w których przetrzymywano kobiety, stały się nie do zniesienia: obelgi stały się jeszcze częstsze, ukraińskie żołnierki nazywano „faszystkami”. Spały na materacach na brudnej podłodze. W maju zostały zabrane do donieckiego aresztu śledczego (SIZO). Larysa spędziła tam ponad sześć miesięcy, aż do uwolnienia.

15 godzin na stojąco

W SIZO rosyjscy złoczyńcy i ich wspólnicy urządzili prawdziwe piekło. Larysa i inne kobiety były tu przetrzymywane w suterenie z pleśnią na ścianach, bez spacerów i bez światła. Pod sufitem żarzyła się słaba żarówka:

– Wszystko było brudne, spałyśmy na samych materacach, bez pościeli: powiedzieli, że nie wolno nam jej mieć. Szczoteczkę do zębów dostałam tuż przed wymianą. Niczego nie wolno nam było mieć.

W celi nie było też wolno siedzieć, więźniarki musiały stać od 6 rano do 9 wieczorem.

Dziś Larysa jest inwalidką wojenną. Ma problemy z nogami, kolanami i stopami. W niewoli schudła 40 kilogramów i cierpi na wiele chorób. Cierpiała też na świerzb

– Były drwiny i znęcanie się. Kiedy zabierali nas na przesłuchania, celowo nas popychając. Do dziś mam bliznę na nodze. Kiedy mnie wlekli, uderzyłam nią w taczkę, którą dowożono jedzenie. Ta rana nie goiła się przez półtora miesiąca.

Mówienie po ukraińsku było surowo zabronione. Każdego ranka wszyscy więźniowie byli zmuszani do śpiewania rosyjskiego hymnu i skandowania haseł sławiących Federację Rosyjską.

Najgorsze były strażniczki. Groziły rozstrzelaniem za każdy „błąd”. W donieckim SIZO obok celi dla kobiet znajdowała się cela dla mężczyzn – krzyczeli z bólu i umierali z powodu tortur. Więźniarki poważnie traktowały wszystkie groźby:

– Mówili: „Jeśli my was nie zastrzelimy, to zrobią to wasi, gdy wysiądziecie z autobusu”. Wymyślali też różne głupie przyśpiewki z przekleństwami.

Czekając na męża, czekając na syna

Larysa ma się za kogo modlić. Jej syn i mąż nadal są w niewoli. Syn prawdopodobnie przebywa w kolonii w Torezie, w obwodzie donieckim, a mąż w Kirowsku, niedaleko Jenakijewe.

Jeszcze będąc w niewoli wykorzystywała każdą okazję, by czegokolwiek dowiedzieć się o ich losie:

– Było kilka osób z neutralnym nastawieniem do nas. Zapytałam jednego z nich o mojego męża. Powiedział: „Przykro mi, nie mogę się niczego o nim dowiedzieć. Nie wolno nam w ogóle z tobą rozmawiać”.

Larysa do dziś nie ma kontaktu z mężem ani synem. O ich losie dowiaduje się czasem czegoś z rozmów z chłopakami, którzy zostali już wymienieni i wrócili z niewoli.

Wie, że syn został dwukrotnie ranny i częściowo stracił słuch, a mężowi w niewoli wybili zęby

Obaj bardzo schudli, ale podobno starają się zachować pozytywne nastawienie, a nawet wspierać innych.

Uwolnienie Larysy było niespodziewane. Pewnego dnia ona i współwięźniarki zostały wyprowadzone z celi, podpisały papiery – i je wywieziono. Kiedy okazało się, trafiły do aresztu w Doniecku, w którym siedziały wcześniej, były przerażone:

– Wszystkie dokumenty zostały podpisane: zgodnie z nimi nie byłyśmy już w areszcie i mogli nam zrobić, co chcieli. Nie spałyśmy całą noc.

Następnego ranka procedura była taka sama: straszyli, że zostaną wywiezione do kolonii w Kursku lub Woroneżu i tam będą bite.

– Następnego zabrali nas do Taganrogu. Siedziałyśmy w samochodzie do siódmej rano, a potem zaczęli pakować nas pojedynczo do samolotu. W Ukrainie przywitali nas żołnierze z naszej jednostki – wspomina Larysa.

To już nie jest mój Mariupol

Larysa Kucherenko czeka na każdą kolejną wymianę więźniów. Mocno podupadła na zdrowiu, więc nie może brać udziału w wiecach, których uczestnicy upominają się o schwytanych żołnierzy Azowa i innych uwięzionych ukraińskich żołnierzy.

– Kiedyś byłam pełna energii, teraz odczuwam wiele bólu i ze wszystkim mam problemy. Ale zdaję sobie sprawę, że muszę walczyć o swój naród – mówi.

Kiedy wróciła z niewoli, jej matka została wywieziona z Mariupola. Pierwszą rzeczą, jaką zrobiła po powrocie, było podarcie dokumentów filtracyjnych matki, by nawet nie pomyślała o powrocie do rodzinnego miasta:

– To już nie jest mój Mariupol. Straciłam tam wielu przyjaciół. Mój wojskowy „ojciec chrzestny” został zabity w Azowstali przez bomby, jego ciało wciąż nie zostało odnalezione. Młodszy brat mojego męża też został tam zabity, podobnie jak wiele dziewczyn, które znałam.

Z krewnymi, którzy pozostali w Mariupolu, Larysa nie utrzymuje kontaktu

Tysiące cywilnych i wojskowych Ukraińców wciąż znajduje się w rosyjskiej niewoli. Na początku roku było ich ponad 8000. Dzięki wymianie 3767 zostało uwolnionych.

Zdjęcia z archiwum bohaterki

Dwaj dokumentaliści, francusko-algierski reporter wojenny Mani Yacir Benchela i włosko-australijski fotograf Patrick Tombola, przez 55 dni filmowali w Charkowie początek inwazji Rosji na Ukrainę. Pracując pod ostrzałem ryzykowali życiem, ale jako dziennikarze już od 25 lat działający w strefach wojen – w tym w Syrii, Dżakarcie, Egipcie, Gazie, Ameryce Łacińskiej – wiedzieli, w co się pakują. Dobrze rozumieli cel swojego zadania i wybraną koncepcję: pokazać ogromne miasto i jego mieszkańców, głównie rosyjskojęzycznych ludzi mających krewnych w Rosji – w ogniu. Taka koncepcja była uzasadniona i trafna, ponieważ obalała bezczelny i fałszywy mit stworzony przez najeźdźców – że ratują język rosyjski i rosyjskojęzycznych obywateli Ukrainy. Bo w rzeczywistości Rosjanie ich zabijali – w przenośni i dosłownie. Celem filmu było przekazanie tego faktu amerykańskiej i globalnej społeczności.

W tym sensie warto zauważyć, że film, opisywany przez wiele światowych mediów i dostępny na największym na świecie serwerze filmowym IMDB, z jakiegoś powodu otrzymał zmodyfikowany tytuł, z którego usunięto słowo „Rosja”, przez co napastnik w Ukrainie staje się bezimienny: „Ukraine: Life Under Attack”. W ten sposób ujawnił się wciąż istniejący strach przed cywilizacją rosyjskich barbarzyńców z pałką nuklearną

Bez wyrażania swojego stanowiska, bez deklaratywności i manipulacji, zgodnie ze standardami dziennikarstwa, Benchela i Tombola pokazali ludzi atakowanych przez tych barbarzyńców, przechodząc od bohatera do bohatera, przez płomienie zniszczenia i śmierci na ulicach i w domach. Na początku dziennikarze spotykają Romana, strażaka, który mieszka z rodziną w remizie. Między akcjami w kolejnych płonących budynkach jest on w stanie wyjaśnić w prostych słowach, że „Putin to fakt”, „życie jest życiem” i że pochował już 40 swoich kolegów strażaków.

Następnie kamera przenosi się do zniszczonych wieżowców w słynnej dzielnicy Sałtiwka w Charkowie, których wypalone dziury w budynkach po trafieniach pocisków, niczym czarne oczy zmarłych, powinny pozostać w pamięci wszystkich widzów. Pod ścianami tych betonowych portretów śmierci kryje się kolejny odnaleziony przez filmowców bohater, bezzębny Serhij. Stracił rękę (a może i zęby), gdy pocisk uderzył w jego dom. Spod gruzów wyciągnęli go strażacy (a może sanitariusze) i teraz mieszka w schronisku z dziesiątkami innych takich jak on przymusowych bezdomnych. Czasami przychodzi do szkieletu swojego domu. Wspina się wtedy po tym, co zostało z podłogi, z otwartymi ustami zagląda do mieszkania przez puste otwory okien, w stosie pokruszonych cegieł znajduje kubek i wspomina, jak pił z niego herbatę.

Być może i jego uratowała sanitariuszka Tetiana, ku której teraz zwraca się kamera. Być może, bo w chaosie codziennego ostrzału i masowego zapominania nie da się już tego ustalić. Tetiana idzie tam, gdzie jej każą, i ratuje tych, których może. Czasami ranni, których udaje się jej ustabilizować w karetce, w szpitalu oddają swoje dusze Bogu. Bo nie wszystkie prośby, takie jak córki rannego mężczyzny: „ratujcie ojca!” – udaje się spełnić. Rosyjskojęzycznych mieszkańców Charkowa Rosjanie zabijają tak samo bezwzględnie, jak mordują wszystkich innych.

Ulice Charkowa, niegdyś tętniącego życiem 1,5-milionowego miasto, zamarły i opustoszały. Tysiące ludzi, decydując się na pozostanie tutaj, przeniosły się pod ziemię, do stacji metra, które wyglądają jak jakiś piekielny panoptikon

Na torach zatrzymany pociąg z otwartymi drzwiami; na peronie setki łóżek, koców i materacy; wszędzie termosy i słoiki z wodą; namioty, klatki z papugami, wiadra, psy, a nawet pralki, których nie dosięgły jeszcze ręce rosyjskich szabrowników.

86-letni Witalij zabawia ludzi grą na gitarze i rosyjskojęzycznymi piosenkami o Cyganach, podczas gdy 10-letnia dziewczynka, Wika, mówi o strachu, dodając, że wie, że wokół jest wojna, ale nie rozumie dlaczego. W dziewiątym roku wojny nie wie, dlaczego jest wojna. Nikt jej nic nie powiedział. Może jej rodzice też nie wiedzą? W pewnym sensie twórcy filmu potwierdzają to przypuszczenie materiałem z innego miejsca – ze schronu, w którym ludzie oglądają radzieckie filmy o II wojnie światowej. Jakby nic się nie stało, jakby byli zaskoczeni obecną wojną rozpętaną przez Rosjan i tłumaczyli to swoje zaskoczenie stwierdzeniem: „nasi dziadkowie razem walczyli, beznadzieja”.

Czy ludzie zrozumieją, co się stało, dlaczego wybuchła wojna i co należy zmienić w przyszłości, aby to się nie powtórzyło? Twórcy filmu nie odpowiadają na to pytanie. Bo odpowiadanie na pytania nie jest ich zadaniem

Rejestrują rzeczywistość tylko po to, by widz mógł się nad nią zastanowić. O ile jest do tego zdolny. Film „Ukraine: Life Under Russia's Attack” to po prostu obraz Charkowa z wiosny 2022 r., dokument o Ukraińcach w momencie ich życiowej katastrofy, horroru i bólu.

Osiem miesięcy później filmowcy powrócili do swoich bohaterów i nakręcili swego rodzaju epilog – kiedy Rosjanie zostali już wyparci spod Kijowa, a ze zdobycia Charkowa nic nie wyszło. Ludzie odważyli się opuścić metro i wyjść na świat. Bezręki Serhij wciąż odwiedza ruiny swojego domu. Strażak Roman przeprowadził się z rodziną do Niemiec. A muzyk Witalij zamienił gitarę na akordeon i nadal gra rosyjskojęzyczne piosenki w metrze, w którym nie ma już łóżek i ludzi. Jego marzeniem jest zapomnieć o pierwszych miesiącach wojny. Teraz chce żyć z nowymi myślami.

Wtedy, na początku 2023 roku, bohaterowie filmu nie mogli wiedzieć, że Charków będzie ostrzeliwany jeszcze straszniej, rakietami, bombami i z dział.

P.S. Film powstał w latach 2022-23 na zlecenie brytyjskiego kanału Channel 4 Television i amerykańskiego nadawcy publicznego Frontline PBS – tego samego, który wyprodukował oscarowego „20 dni w Mariupolu” Mścisława Czernowa i Jewhena Małoletki.

W Mławie schroniła się już na początku inwazji, wraz z matką i dziećmi. Dziś pracuje nad dokumentem „Głos mamy”, opowiadającym o niezwykłej przyjaźni między polskimi i ukraińskimi matkami w obliczu wojny i kryzysów psychologicznych w ich rodzinach.

Oto opowieść Ganny Yarovenko.

Budzisz się w Kijowie, zasypiasz w Warszawie

Wojnę na pełną skalę poznałam w Kijowie. Nie przygotowywaliśmy żadnych plecaków ewakuacyjnych, tylko dokumenty. O 5 rano obudziły mnie wyjące alarmy samochodów. Moje okna wychodziły na Batyjewą Górę, krakało mnóstwo wron, jak w jakimś średniowieczu. Kiedy włączyłam telewizor, wszystko stało się jasne: Putin ogłaszał rozpoczęcie tak zwanej operacji specjalnej. Potem zadzwonił mój ojciec chrzestny i powiedział mi o pocisku, który spadł w pobliżu jego domu. Zabrałam dzieci, matkę, dokumenty i pojechaliśmy do wioski niedaleko Irpienia, do mojego ojca.

W latach 90., kiedy robiłam program o wojnie w Bośni i Hercegowinie, zapamiętałam pewną rzecz: kiedy zaczynają się walki, musisz jechać na wieś. Bo tam szanse na przeżycie są większe

Tam jest drewno na opał, woda w studni, warzywa w ogródku. Tyle że jeśli masz dzieci, jesteś trupem, bo spowolnią cię we wszystkim. Ledwie przyjechaliśmy, usłyszeliśmy toczącą się bitwę w Hostomlu, niedaleko nas. Nad naszym domem latały myśliwce.

Zrozumiałam, że nie możemy tam zostać. Tej nocy spaliśmy w ubraniach, lecz ja nie potrafiłam zasnąć; od wybuchu wielkiej wojny nie spałam przez trzy dni. O pierwszej w nocy usłyszałam potężną eksplozję. „Wstawajcie! Mamy 10 minut, żeby się przygotować! Wyjeżdżamy!” – wrzasnęłam. Na drodze w kierunku Kijowa, wzdłuż autostrady warszawskiej, stały długie kolumny czołgów. Na początku myślałam, że to nasze, ale to były czołgi wroga. Później dowiedziałam się, że o 6 rano w Buczy strzelali do cywilnych samochodów. Te trzy godziny, które upłynęły od tamtej chwili, uratowały nam życie. Matka poszła ze mną, ale ojciec został. Rano został schwytany.

Po prostu los

Na granicy ukraińsko-polskiej staliśmy przez 25 godzin. Przypomniałam sobie dziennikarkę, która kiedyś, podczas pokazu mojego filmu „Wolni ludzie” na Festiwalu Jagiellońskim w Lublinie, przeprowadzała ze mną wywiad. Napisałam do niej: „Marianno, bardzo mi przykro, ale w tej chwili stoję na granicy z mamą i dwójką dzieci. Co mi radzisz?”. Za pośrednictwem mediów społecznościowych Marianna niemal natychmiast znalazła polską rodzinę, która zgodziła się nas przyjąć.

Adaptacja w obcym kraju nie była łatwa. Po pierwsze – nic nie wiesz. Czujesz się, jakbyś została wrzucona do wody jak kociak. Od razu schodzisz do poziomu pięcioletniego dziecka

Jednak największym zaskoczeniem była dla mnie polska rodzina, do której trafiliśmy – Kaja i Janusz Prusinowscy. Kiedy oprowadzali nas po swoim domu, zobaczyłam na ścianie płytę zatytułowaną „Serce”. To była ta, którą przywiozłam ze Lwowa w 2015 r. Słuchaliśmy jej z moim byłym mężem dosłownie na okrągło – a tu pięć lat później spotykam autora tych piosenek. Całe życie zajmuję się etnografią, robię filmy o muzykach etnicznych, a teraz, w takich okolicznościach, trafiam do rodziny najsłynniejszych muzyków etnicznych w Polsce.

Polacy mają bardzo piękne słowo „los”. Jego odpowiednikiem jest nasza „dola” – coś, co jest nieuniknione. I właśnie taki „los” się nam przytrafił. Już następnego dnia po przyjeździe poszliśmy z Kają do miejscowej szkoły. Orest miał wtedy 13 lat, a Malwa 5. Syn został od razu przyjęty do siódmej klasy, córka do przedszkola.

Mieszkaliśmy w domu Prusinowskich przez trzy miesiące. I to właśnie tam narodził się pomysł nakręcenia kolejnego filmu dokumentalnego. Tym razem to miał być film autobiograficzny. Do realizacji tego pomysłu popchnęła mnie moja siostra Larysa. Pomogła też z finansami.

„Głos mamy”

Ten film jest historią o życiu z polską rodziną, opowiedzianą w moim imieniu. Traktuje o sile kobiet i wzajemnym wsparciu. O tym, jak moja córka tęskni za ojcem, a syn musi dorosnąć. W filmie splata się kilka wątków. Jest o kobiecej sile, o relacji między ojcem i córką, o wzajemnym smutku i niemożności spotkania. Są też sceny z moimi rodzicami. Mam sporo materiału, który na razie trafił do kosza; z nakręconych scen można by zrobić 4-odcinkowy serial. Każda mówi coś do widza.

Najbardziej filozoficzny jest moment, gdy wczesnym rankiem siedzimy z Kają nad jeziorem. Po operacji gardła mój głos stał się szorstki, jakbym przez całe życie paliła. Chciałam porozmawiać o tym moim głosie nad jeziorem. Czy jest jakiś sposób, by go ożywić? Kaja dała mi radę, ćwiczyła ze mną głos, śpiewałyśmy. To był dziwny stan. Trawnik, jezioro skąpane w słońcu, a my trzymamy się za ręce i śpiewamy piosenkę o słońcu. Nikt tego nie reżyserował. Wtedy Kaja zagwizdała i powiedziała: „Słyszysz, jak żaby kumkają?”.

„Tak. Wszystkie żywe istoty mają swój własny głos, ale ja czuję się na wpół żywa” - odpowiedziałam. To właśnie od tej sceny wzięłam tytuł filmu „Głos mamy”.

Ciekawa jest też scena ze szmacianą lalką. Uczyłam Kaję, jak ją zrobić.

W trakcie rozmawiałyśmy o życiu, dzieciach, o tym, kto jak wyszedł za mąż, a potem stopniowo przeszłyśmy do wojny i Putina. Powiedziałam: „Zróbmy szmacianą lalkę Putina, porozmawiamy o tym i spalimy ją”

To był rodzaj protestu. Kazałam lalce zabrać ze sobą Putina. To wszystko było spontaniczne. Nie konsultowałam się z żadnymi czarownicami czy wróżbitami. Wszystko było impulsem, ale od serca. A potem chyba najtrudniejsze było oglądanie siebie na ekranie. To czysto psychologiczny moment, bo nie widzisz siebie obiektywnie, zauważasz tylko wszystkie swoje wady. Musiałam z tym walczyć. Wiesz, dwa razy miałam raka. Przedtem byłam zupełnie inną kobietą. Choroba znacznie pogorszyła mój stan fizyczny

Ogólnie rzecz biorąc, koncepcja filmu polegała na okazaniu wdzięczności Polsce za przyjęcie mojej rodziny i czterech milionów innych osób jak braci i sióstr.

Ten film nie jest o tym, jacy jesteśmy biedni i nieszczęśliwi. Opowiada o kobiecej przyjaźni i podstawowych ludzkich wartościach. Zdjęcia rozpoczęły się 22 kwietnia 2022 roku, a zakończyliśmy je 2 stycznia 2024 roku, kiedy w Kijowie został zbombardowany dom stojący obok naszego. W naszym mieszkaniu fala uderzeniowa rozwaliła wszystkie okna i drzwi. Nie wiem, co wydarzy się jutro, dlatego kończę film właśnie tą sceną – i tym, że wojna trwa.

Chwile, które się nie powtórzą

Jednak żyję nie tylko kinem. Obecnie w Mławie, gdzie nadal mieszkamy, dzięki Fundacji Świętego Mikołaja urządziliśmy salę, w której pracujemy z ukraińskimi dziećmi. Niestety wiele z nich jest jeszcze rosyjskojęzycznych i to na moich zajęciach słyszą ukraiński. Dzielą się też swoimi problemami. Zorganizowałam między innymi sekcję historyczną; od czasu do czasu robię wycieczki do muzeów, by dzieci mogły poznać historię kraju. Odkryciem było dla mnie to, że nie wiedziały, czym była Rzeczpospolita Obojga Narodów, zwłaszcza te ze starszej grupy. Według jednej z ich wersji to był rodzaj kiełbasy, według innej – nazwa leku.

Do tego dochodzą zajęcia z robótek ręcznych: rzeźbimy, rysujemy, szyjemy. Teraz w pokoju jest nas trzy: ja, Ukrainka, która uczy angielskiego, i psycholożka. Ta ostatnia pomaga dzieciom po ósmej klasie zdawać testy i decydować o swym przyszłym zawodzie.

Oczywiście chcemy wrócić do Ukrainy, ale dopiero po zakończeniu wojny

Poza wszystkim innym, mam problemy zdrowotne; będę uzależniona od leków do końca życia. Obawiam się, że w Ukrainie potrzebne mi lekarstwa mogą nie być dostępne. Jestem pod obserwacją w warszawskim szpitalu onkologicznym, od czasu do czasu przechodzę badania. Przez pierwsze pół roku w Polsce nie było we mnie żadnych emocji. Nie mogłam ani płakać, ani się śmiać. Byłam jak Jack Sparrow, moja ulubiona postać. Nie wiem, dlaczego, ale czasami czuję się jak on. W końcu zawsze znajdował wyjście z każdej trudnej sytuacji.

Czasami zastanawiam się, jak będzie wyglądać powojenna Ukraina. Chcę, żeby Rosja się rozpadła. Chcę, żeby Ukraina stała się członkiem NATO i Unii Europejskiej. I żeby wszyscy przestali kłamać. Nie wiem, na ile to realne. Jestem bardzo zła, że ta wojna i Rosjanie odebrali mi możliwość kontaktowania się z ojcem, a moim dzieciom – z dziadkiem. To są chwile, które już nigdy się nie powtórzą. Jestem zła, że okna mojego mieszkania są niszczone, miasta i wioski są niszczone, a ludzie umierają. To przerażające, w jakim świecie żyją nasze dzieci.

Mój dziadek, który przeżył obóz koncentracyjny, zawsze uczył mnie, że w życiu najcenniejsza jest wolność. Marzę i wierzę, że naród ukraiński będzie ją miał już zawsze.