Paweł Kowal: Ekshumacje to nie wielka polityka, ale kwestia godności

W minionym tygodniu Ukraińcy kpili z gróźb nuklearnych Kremla, doświadczając jednak zarazem rekordowych nalotów z użyciem szahidów i pocisków manewrujących.

Listopad był miesiącem obfitującym w precedensy. Po raz pierwszy Siły Zbrojne Ukrainy wystrzeliły zachodnią rakietę dalekiego zasięgu w głąb terytorium Rosji. W odpowiedzi Rosja po raz pierwszy użyła w Ukrainie rakiety balistycznej. Po raz pierwszy od dawna powróciły też dyskusje o broni jądrowej.

Na ile realistyczne są groźby Kremla dotyczące użycia tej broni? Jak, kiedy i na czyich warunkach zakończy się wojna? O odpowiedź na te i wiele innych pytań poprosiliśmy Philipa Ingrama, emerytowanego pułkownika brytyjskiego wywiadu wojskowego.

Długo oczekiwane pozwolenie

Maryna Stepanenko: Niedawno ataków Siły Zbrojne Ukrainy zaatakowały pociskami Storm Shadow/Scalp i ATACMS terytorium Federacji Rosyjskiej. Długo czekaliśmy na to pozwolenie. Jak ta broń wpłynie na kolejną fazę wojny, zwłaszcza na logistykę Rosjan i ich morale?

Philip Ingram: To ma duży wpływ nie tylko na morale rosyjskich żołnierzy, ale także na samego Władimira Putina. Z jego reakcji jasno wynika, że jest bardzo zaniepokojony użyciem tych pocisków. Same w sobie nie będą miały decydującego wpływu na przebieg wojny, ale dają Ukrainie dodatkowe możliwości, które powinna mieć już dawno temu.

Zachodnie rakiety dalekiego zasięgu zepchną Rosjan jeszcze bardziej do tyłu. Będą musieli bardziej uważać na to, gdzie przechowują amunicję, zakładają kwatery główne i koncentrują swoje wojska. W rezultacie dostarczanie posiłków na linię frontu zajmie im więcej czasu, a to daje ukraińskiej armii więcej możliwości szybkiego radzenia sobie z oddziałami wroga, gdy zbliżają się one do linii frontu.

Na sytuację taktyczną użycie tych pocisków będzie więc miało niewielki wpływ – mówimy raczej o wpływie na poziomie operacyjnym. Sam Putin jest zaniepokojony implikacjami strategicznymi, ponieważ rozumie, że Zachód będzie nadal wspierał Ukrainę i się nie wycofa.

Pociski Storm Shadow okazały się skuteczne w uderzaniu w strategicznie ważne rosyjskie cele, w tym centra dowodzenia i węzły logistyczne. Jak Rosja może dostosować swoje strategie obronne w obliczu takich ataków?

Rosja próbuje wymyślić, jak dostosować swoje strategie obronne. Nie sądzę jednak, by wiedziała, jak to zrobić. Spróbuje więc przenieść swoje kwatery główne tak daleko, jak to możliwe. Prawdopodobnie Rosjanie spróbują umieścić je w pobliżu infrastruktury cywilnej, choć jest to sprzeczne z konwencjami genewskimi. A jeśli dojdzie do jakiegokolwiek ukraińskiego ataku, będą twierdzić, że był to atak na infrastrukturę cywilną.

Uważam, że Rosja jest teraz w dość rozpaczliwej sytuacji, ponieważ broń dalekiego zasięgu staje się coraz bardziej dostępna dla Ukrainy. Chodzi nie tylko o Storm Shadow/Scalp-EG czy ATACMS, ale także o rozwój ukraińskich bezzałogowych statków powietrznych dalekiego zasięgu. To między innymi dlatego widzimy Władimira Putina krzyczącego o zdolnościach nuklearnych Rosji i używającego w odpowiedzi rakiet balistycznych średniego zasięgu.

Wszystko, co Putin próbuje zrobić, to grożenie Zachodowi. Nie sądzę, by naprawdę wiedział, co dalej począć

Dlaczego Stany Zjednoczone tak długo zwlekały z udzieleniem pozwolenia na używanie pocisków ATACMS na terytorium Rosji? Dlaczego stało się to dopiero teraz, pod koniec trzeciego roku wojny? A może to ostatni akord Bidena?

Zachód zbyt długo wstrzymywał zgodę na użycie przez Ukrainę broni dalekiego zasięgu. Myślę, że było to częściowo spowodowane polityką wewnętrzną w różnych krajach zachodnich. Rok 2024 był szczególnie trudnym rokiem pod względem politycznym na całym świecie, odbyło się ponad 60 wyborów na różnych szczeblach.

W Stanach Zjednoczonych spiker Izby Reprezentantów wstrzymał pakiet pomocy dla Ukrainy w wysokości 60 miliardów dolarów, ponieważ chciał powiązać go z kwestią zwalczania nielegalnej imigracji. To była wewnętrzna rozgrywka polityczna.

Myślę też, że Joe Biden nie chciał dać Ukrainie pozwolenia na użycie broni dalekiego zasięgu w kontekście kampanii prezydenckiej. Nie chciał robić niczego, co mogłoby przekonać krajowych wyborców do głosowania na Trumpa, a nie na Harris. Po wyborach Biden mógł już podjąć tę decyzję.

Nie wykluczam również, że zespół Trumpa spotkał się z Bidenem i poprosił go o podjęcie tej decyzji teraz, by Trump nie musiał tego robić zaraz po zaprzysiężeniu w styczniu

Trump nie chce być tym przywódcą, który podjął decyzję o zezwoleniu na użycie amerykańskiej broni dalekiego zasięgu na terytorium Rosji. Zamiast tego chce mieć większe pole manewru, jeśli chodzi o negocjacje, które, jak mówi, zamierza rozpocząć, gdy tylko zostanie prezydentem.

Byłem też rozczarowany podejściem Brytyjczyków i Francuzów do autoryzowania użycia pocisków Storm Shadow i Scalp-EG. To pociski angielsko-francuskie z pewnymi komponentami amerykańskimi, które mają specjalne licencje eksportowe. Dlatego USA zablokowały ich użycie. Jest to jednak kwestia polityczna, którą można dość łatwo rozwiązać.

Na ile prawdopodobne jest, że po inauguracji Trump cofnie te pozwolenia?

Nie sądzę, by je cofnął. Jeśli spojrzeć na to, jak Trump rozwiązuje problemy, zdamy sobie sprawę, że działa jak biznesmen, a nie dyplomata. Dlatego język, którego używa, jest podżegający, grożący.

Myślę, że już pogroził Putinowi. Podobno [po wyborach – red.] odbyła się rozmowa telefoniczna między Trumpem a prezydentem Rosji (Kreml zaprzeczył, by do niej doszło). Zespół Donalda Trumpa powiedział, że prezydent elekt poprosił Putina, by niczego nie eskalował. Tymczasem Rosja przeprowadziła jeden z największych ataków dronów w ostatnich latach na Kijów i inne regiony, a potem w rosyjskiej telewizji pokazano nagie zdjęcia Melanii Trump.

<span class="teaser"><img src="https://cdn.prod.website-files.com/64ae8bc0e4312cd55033950d/673653186b05ada596bed5bf_Tamar%20Jacoby.avif">Tamar Jacoby: To może być samotna bitwa o Ukrainę</span>

To skłania mnie do wniosku, że rozmowa telefoniczna między Trumpem a Putinem prawdopodobnie się odbyła, a Putinowi nie spodobały się groźby Trumpa. Rosyjski przywódca nie będzie negocjował, nie ugnie się.

Z drugiej strony mamy Wołodymyra Zełenskiego, który przedstawił Trumpowi i innym światowym przywódcom swój plan zakończenia wojny. Ukraiński prezydent publicznie oświadczył, że jest gotowy do negocjacji. To stawia Donalda Trumpa w bardzo trudnej sytuacji. Może powiedzieć Rosjanom, że jeśli będą współpracować, Ameryka wycofa wszystkie pozwolenia [na użycie amerykańskiej broni przez Ukrainę – red.]. Jeśli to nie zadziała, Trump będzie zmuszony udzielić Kijowowi dodatkowych zezwoleń, by mocno uderzyć we Władimira Putina. W tym celu wykorzysta ukraińskie wojsko.

Rosyjska „Wunderwaffe”

21 listopada Rosja po raz pierwszy przetestowała nowy typ pocisku balistycznego, uderzając w ukraińskie miasto Dniepr. Federacja Rosyjska ogłosiła, że był to jej najnowszy system „Oresznik”. Ukraiński wywiad wojskowy twierdzi natomiast, że był to prawdopodobnie pocisk z systemu rakietowego „Kedr”. Co jego wystrzelenie oznacza dla Ukrainy i świata?

Byliśmy świadkami pewnej eskalacji. Najpierw Amerykanie wydali zgodę na użycie ATACMS, czyli taktycznej rakiety balistycznej krótkiego zasięgu, a potem dowiedzieliśmy się o pozwoleniu na użycie Storm Shadow/Scalp-EG, który jest pociskiem manewrującym.

Między tymi pociskami jest różnica. Pocisk balistyczny wznosi się bardzo wysoko, a następnie opada po trajektorii balistycznej, lecąc z prędkością naddźwiękową. Pociski manewrujące, takie jak Scalp i Storm Shadow, lecą bardzo nisko, jak samolot.

Pociski balistyczne są klasyfikowane według ich zasięgu. Mamy pociski balistyczne krótkiego zasięgu, jak ATACMS, pociski balistyczne średniego zasięgu i międzykontynentalne pociski balistyczne. To, czym odpowiedziała Rosja, to rakieta balistyczna średniego zasięgu, która może przemieszczać się na odległość nie mniejszą niż 3000 i nie większą niż 5500 kilometrów.

Putin potrząsnął nuklearną szabelką, ponieważ takie rakiety mogą przenosić głowice nuklearne. W ten sposób grozi Europie, że może zaatakować każdą jej stolicę. Ale myślę, że była to również gra w stylu: „mój pocisk jest większy niż twój”

Putin jest rozdrażniony. Cierpi na syndrom małego człowieka, który chce udowodnić, że ma większą i potężniejszą broń. Powiedzenie, że to „nowa broń”, według mnie jest częścią tej jego groźnej retoryki.

W swoim arsenale Putin ma wiele pocisków balistycznych średniego zasięgu. Być może otrzymał też dodatkowe pociski od Korei Północnej lub Iranu. Korea Północna od dłuższego czasu rozwija pociski balistyczne średniego zasięgu, prawdopodobnie z pomocą Rosji. Nie zdziwiłbym się, gdyby Putin otrzymał kilka takich pocisków i po prostu je testował.

Eksperci wojskowi poinformowali, że do uderzenia w Dniepr Rosja mogła użyć międzykontynentalnej rakiety balistycznej RS-26 „Rubiż”. Wielu podkreślało, że był to test uderzenia nuklearnego. Jakie zagrożenie stanowi ta rakieta?

RS-26 (lub SS-31 w terminologii NATO) jest międzykontynentalnym pociskiem balistycznym. Ma większy zasięg niż pocisk balistyczny średniego zasięgu, więc może uderzyć nawet w terytorium USA. Powtórzę: Putin jest małym człowieczkiem krzyczącym: „Mój pocisk jest większy od twojego!”. Próbuje grozić.

Putin zawsze podkreśla, że Rosja jest potęgą nuklearną. Ale myślę, że w żadnym wypadku nie użyje broni jądrowej, nawet tej sklasyfikowanej jako taktyczna

Ta broń jest tak nazywana dlatego, że jest monitorowana zgodnie z międzynarodowymi zasadami kontroli zbrojeń. Takie rakiety mogą mieć taktyczny wpływ na pole bitwy, ale w rzeczywistości użycie jakiejkolwiek broni jądrowej będzie miało wpływ strategiczny.

Jeśli Putin zdecyduje się na atak nuklearny, straci milczące poparcie Chin i Indii. Rosja polega na Indiach w eksporcie dużej części swojej ropy naftowej, którą następnie rafinuje i sprzedaje na Zachód w postaci rafinowanej benzyny, oleju napędowego i innych produktów. Jeśli straci ten rynek, straci zdolność generowania kapitału potrzebnego do kontynuowania wojny.

Natomiast Chiny dają Putinowi dostęp do wielu technologii, w zamian za co Rosja tanio sprzedaje Chinom swoje zasoby naturalne. Xi Jinping będzie chciał chronić swoją inwestycję i wywierać presję na Putina, by ten nie użył broni nuklearnej, bo największy rynek Chin wciąż znajduje się na Zachodzie, podobnie zresztą jak największy rynek Indii.

Jeśli Pekin i New Delhi nie zerwałyby stosunków z Moskwą w przypadku przeprowadzenia przez nią ataku nuklearnego, zostałyby objęte tak surowymi sankcjami, że zniszczyłoby to ich gospodarki. A tego bardzo nie chcą.

Putin wie, że nie może kontynuować wojny bez wsparcia Chin, Indii i innych krajów, więc nie będzie ryzykował utraty tego wsparcia. Dlatego nie sądzę, by użył teraz broni nuklearnej.

Stany Zjednoczone zareagowały na atak na Dniepr w dość paniczny sposób, wydając oświadczenie o rozpoczęciu III wojny światowej. A jaka była reakcja w Wielkiej Brytanii? I jak zinterpretowałby Pan groźby Putina dotyczące kontynuowania testów „Oresznika”?

Panika, która powstała na Zachodzie, została wywołana głównie przez media. Ludzie mediów lubią wyolbrzymiać – im więcej „klików” otrzymują ich strony internetowe, tym większe są wpływy z reklam. Tak samo było w Wielkiej Brytanii, gdzie wiele mediów zrobiło z tego sensację.

Zajmowałem się bronią nuklearną w ramach moich studiów akademickich i pracowałem nad wieloma scenariuszami wojskowymi związanymi z jej użyciem lub ochroną przed opadem radioaktywnym. Taktyczna broń jądrowa, biorąc pod uwagę długość linii frontu w Ukrainie, miałaby pewien wpływ na sytuację na froncie. Ale jej użycie dotknęłoby w równym stopniu Rosjan, jak Ukraińców. Dlatego nie widzę w tym żadnej logiki wojskowej.

Droga do pokoju

Do inauguracji Donalda Trumpa pozostało kilka tygodni. Andrij Melnyk, ambasador Ukrainy w Brazylii, twierdzi, że kiedy Trump obejmie urząd, może zapaść decyzja o pokoju między Rosją a Ukrainą. Czy to możliwe? Na czyją korzyść działałby taki pokój?

Z międzynarodowego, geopolitycznego punktu widzenia najgorsza jest nieprzewidywalność Donalda Trumpa, która martwi wielu przywódców. Bo on mówi jedno, a robi coś zupełnie innego.

Trump przypadkiem wpada na jakiś pomysł i go promuje. Ta nieprzewidywalność sprawia, że bardzo trudno go zrozumieć. Myślę, że już negocjuje z obiema stronami

Trudno powiedzieć, jak bardzo Trump jest teraz lojalny wobec Rosji. Zełenski przyniósł mu spójny plan zakończenia wojny, więc inicjatywa jest teraz po stronie Ukrainy i nie zależy od tego, co dzieje się na froncie.

Bardzo niebezpieczne jest mierzenie sukcesu konfliktu tylko na podstawie tego, jak zmienia się linia frontu. W Wietnamie Amerykanie wygrali każdą bitwę, którą stoczyli, ale wojnę przegrali.

Dlatego myślę, że wojna w Ukrainie nie zakończy się za sprawą manewrów taktycznych. Co się konkretnie stanie? Nie wiem, ale nie sądzę, że będzie tak źle dla Ukrainy, jak sądzi wielu zachodnich komentatorów i wielu zwolenników Trumpa. Myślę, że to Putin będzie miał ciężko.

Republikański senator Lindsey Graham uważa, że USA powinny nadal wspierać Ukrainę ze względu na posiadane przez nią rzadkie minerały, które mają kluczowe znaczenie dla zaawansowanych technologii, w tym systemów obronnych. Czy powiązanie wsparcia wojskowego z dostępem do zasobów może stanowić precedens dla przyszłych konfliktów międzynarodowych? Jakie są potencjalne zagrożenia związane z takim transakcyjnym podejściem?

Podejście transakcyjne do konfliktów istnieje od wieków. Widzieliśmy to np. podczas II wojny światowej z Lend-Lease: spłata długu zajęła pożyczkobiorcom dziesięciolecia. Myślę, że nie ma znaczenia, czy pożyczki są spłacane pieniędzmi, dostępem do zasobów naturalnych czy czymś innym. Najważniejsze jest to, że kraj, któremu udzielono pomocy, powinien być w stanie spłacić swoje długi.

Kwestia wykorzystania zasobów naturalnych, zwłaszcza tych sklasyfikowanych jako metale ziem rzadkich, jest naprawdę bardzo interesująca, ponieważ wszystkie nasze urządzenia elektroniczne są od nich zależne. Na świecie istnieje bardzo niewiele ekonomicznie opłacalnych złóż, w których można je wydobywać. Zdecydowana większość tych złóż należy do Chin.

Pekin kontroluje również rynek metali ziem rzadkich. Propozycja amerykańskiego senatora jest więc związana z problemami samych Stanów Zjednoczonych. Są one tak bardzo zaniepokojone kontrolą Chin nad tym rynkiem, że Departament Obrony USA finansuje otwieranie nieopłacalnych ekonomicznie kopalń, by tylko uzyskać dostęp do minerałów potrzebnych amerykańskiej technologii obronnej. W przypadku konfliktu Waszyngton chce nadal produkować zaawansowane systemy uzbrojenia i nie być zależnym od nikogo.

Dlatego stanowisko Grahama mnie nie dziwi. To sposób na negocjacje.

Jak Pana zdaniem powinien wyglądać pokój sprawiedliwy dla Ukrainy?

Sprawiedliwy pokój dla Ukrainy powinien być sprawiedliwym pokojem dla całego świata. Precedens, w którym większy kraj – agresor może siłą przejąć terytorium innego kraju, podważa porządek świata, jaki znamy. Dlatego jedynym sprawiedliwym rozwiązaniem, które można znaleźć, jest przywrócenie uznanych na arenie międzynarodowej granic Ukrainy z gwarancjami bezpieczeństwa. Istnieje wiele rozwiązań, które można zaproponować, a które różne strony mogą uznać za akceptowalne.

Powrót Krymu do Ukrainy jest moim zdaniem obowiązkowy, to się musi stać. Mogłoby jednak dojść do porozumienia, zgodnie z którym Krym zostałby w pełni zdemilitaryzowany i potencjalnie objęty protektoratem ONZ

Istnieje wiele sposobów na przedstawienie Rosjanom kwestii zwrotu ukraińskiego terytorium w sposób. Myślę, że najważniejsze jest to, że Rosja musi wycofać się z uznawanych międzynarodowo terytoriów Ukrainy. To jedyna decyzja, którą moim zdaniem powinien podjąć świat.

<span class="teaser"><img src="https://cdn.prod.website-files.com/64ae8bc0e4312cd55033950d/673105acf1b9b5d4d7ed87f7_67310383908def1436b4086f_EN_01563015_2687.avif">Kolejki górskie: czego można się spodziewać po zwycięstwie Trumpa</span>

Polski minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski mówi, że pokój nadejdzie nie wtedy, gdy Ukraina przestanie walczyć, ale gdy zrobi to Rosja. Mówi, że Putin musi dojść do wniosku, że wojna była błędem i nie można jej wygrać za akceptowalną cenę. Kto lub co może sprawić, że rosyjski prezydent zda sobie z tego sprawę?

Myślę, że to jest pytanie za sześć bilionów dolarów. Putin żyje w bańce i myśli, że wszystko idzie dobrze – prawie jak Adolf Hitler w swoim bunkrze w Berlinie pod koniec II wojny światowej.

Hitler nie sądził, że Niemcy przegrają, dopóki nie zdał sobie sprawy, że przegrały – i wtedy popełnił samobójstwo. Myślę, że to samo czeka Putina. Nigdy nie przyzna, że Rosja przegrywa, więc robi wszystko, co w jego mocy, by przeciągnąć wojnę tak długo, jak to możliwe, i spowodować jak największe straty. Ma nadzieję, że Zachód zmęczy się Ukrainą.

Musimy zdać sobie sprawę z tego, czym jest wojna. To dyplomacja przy użyciu innych środków. A jedynym możliwym zakończeniem wojny jest zakończenie dyplomatyczne, kiedy obie strony siadają do stołu negocjacyjnego i uzgadniają ostateczne rozwiązanie

II wojna światowa zakończyła się bezwarunkową kapitulacją Niemiec. Nie zobaczymy całkowitej kapitulacji Rosji wobec Zachodu, ale będą negocjacje. Władimir Putin lub ktokolwiek, kto go zastąpi, będzie musiał przyznać, że to, co wydarzyło się w Ukrainie, było złe – i wycofać rosyjskie wojska, a następnie podpisać dodatkowe gwarancje bezpieczeństwa.

Wszystko, co dzieje się teraz na linii frontu, stwarza warunki do negocjacji w sprawie dyplomatycznego rozwiązania. Żadna ze stron nie jest na tyle zadowolona ze swoich osiągnięć, by usiąść teraz do stołu. W tym kontekście bardzo interesujące będzie obserwowanie nacisków Donalda Trumpa. Nie zdziwiłbym się, gdyby zniósł jeszcze więcej ograniczeń w korzystaniu z zachodniej broni przez Ukraińców, zapewnił Kijowowi jeszcze większe pakiety uzbrojenia lub podjął jakąś zasadniczo nową decyzję.

Inną motywacją Trumpa jest to, że na świecie istnieją trzy konflikty na różnych etapach rozwoju. Mamy Europę z Rosją i Ukrainą, mamy Bliski Wschód z Izraelem i Iranem – i mamy sytuację w Azji Południowo-Wschodniej, wokół Tajwanu. Ameryka chce, by Europa przejęła jeden z tych konfliktów i poświęciła mu więcej uwagi. Nie oznacza to, że Waszyngton zaprzestanie jej wspierania. Chce tylko, by kraje europejskie skupiły się na wspieraniu Ukrainy, podczas gdy Ameryka skupi się na Bliskim Wschodzie i Azji Południowo-Wschodniej. Myślę, że kiedy Donald Trump wróci do Białego Domu, powie, że to niesprawiedliwe, by świat oczekiwał, że USA będą odpowiedzialne za trzy konflikty jednocześnie. Dlatego w styczniu zobaczymy prawdziwą presję.

Co na tym tle oznaczają ostatnie apele wysokich rangą zachodnich polityków do Putina? Wspomniał już Pan o rozmowie Trumpa z rosyjskim prezydentem, ale co z rozmowami telefonicznymi kanclerza Scholza?

Te rozmowy mają wpływ i są ważne z różnych perspektyw. Widzieliśmy już, jak prezydent Francji Emmanuel Macron od czasu do czasu kontaktował się z Putinem, lecz nic to nie dało. Pozwoliło natomiast Putinowi myśleć, że wciąż jest globalnym graczem. I myślę, że właśnie to poczuł, gdy ostatnio zadzwonił do niego kanclerz Niemiec. Scholz próbował wpłynąć na Putina. Interesujące jest to, jak stara się on zrównoważyć swoje wsparcie dla Ukrainy z relacjami z Rosją, które odziedziczył po Angeli Merkel. Poprzednia kanclerz Niemiec miała znacznie bliższe relacje z Rosją i Putinem, niż ktokolwiek na Zachodzie był gotów przyznać.

Scholz i jego rząd koalicyjny są w bardzo trudnej sytuacji. Wydaje się być bardzo proukraiński, bo Niemcy mocno wspierają Kijów. Berlin jest jednym z największych dawców pomocy wojskowej, gospodarczej i humanitarnej. Jednocześnie Scholz nie pozwala na podejmowanie kluczowych decyzji na korzyść Ukrainy, szczególnie w kwestii dostarczenia Ukrainie rakiet TAURUS. Oczywiście mogą istnieć ku temu konkretne powody, które nie zostały jeszcze upublicznione.

Ale takie międzynarodowe apele tylko zachęcają Putina, który może podwoić swoje wysiłki w Ukrainie, myśląc, że ma rację. Na tym polega niebezpieczeństwo tych wszystkich telefonów od przywódców zachodnich krajów

Projekt jest współfinansowany przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności w ramach programu „Wspieraj Ukrainę”, realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji

‍

‍

‍

W nocy 17 listopada, po kilkumiesięcznej przerwie, Rosjanie przeprowadzili atak na obiekty energetyczne z użyciem 210 rakiet i dronów. Siły Zbrojbne Ukrainy zestrzeliły 144 wrogie cele, ale uszkodzone zostały trzy z pięciu działających elektrowni cieplnych kompanii energetycznej DTEK [największy prywatny inwestor w ukraińskiej branży energetycznej – red.].

Czy Ukraińcy mogą przetrwać tę zimę bez światła i ciepła? Jak chronić infrastrukturę przed rosyjskimi atakami? I co możesz zrobić w swoim domu, by zabezpieczyć się przed długimi przerwami w dostawie prądu. Rozmawiamy prof. Ołeksandrem Sawczenko, ukraińskim ekonomistą.

Kateryna Tryfonenko: Po ostatnim rosyjskim ostrzale Ukraińcy znów żyją w napięciu. Jak sytuacja może się rozwinąć w najbliższej przyszłości?

Ołeksandr Sawczenko: Analizowałem wypowiedzi ekspertów, ministra od energetyki i premiera dotyczące przygotowania systemu do zimy. Przed ostatnimi wydarzeniami przeważała wśród nich opinia, że jeśli nie będzie nowych ataków, nowych szkód, Ukraina może dość łatwo przetrwać tę zimę. Jedynie w przypadku bardzo trudnych warunków pogodowych miało dochodzić do przerw w dostawach prądu w niektórych regionach, ale na 2–3 godziny. Po ostatnich atakach pojawiły się nieco inne stwierdzenia: że poradzimy sobie i naprawimy szkody w ciągu około 2–3 tygodni. W tym okresie pojawią się przerwy w dostawie prądu, gdy uszkodzone urządzenia będą naprawiane lub gdy będą uruchamiane nowe. W tej chwili przerwy w dostawach prądu są we wszystkich regionach, ale prace naprawcze przebiegają zgodnie z harmonogramem. Średnio to 4–8-godzinne przerwy we wszystkich regionach Ukrainy.

Myślę, że potrwa to jeszcze tydzień lub dwa, o ile oczywiście nie dojdzie do nowego ostrzału i nowych zniszczeń

Które miasta Pana zdaniem są najbardziej zagrożone i będą miały największe niedobory energii?

Jak dotąd miasta, w które Kreml uderza najmocniej, to Dniepr, Charków, Odessa i Sumy. Sytuacja w Kijowie jest dość trudna. W tych dużych miastach jest najwięcej problemów, ale jutro wszystko może się zmienić, bo Rosjanie mogą zniszczyć stacje również w innych regionach. Dlatego bardzo ważne jest, aby kontynuować decentralizację dostaw energii, decentralizację sieci i jej dublowanie, co w zasadzie już się dzieje. Według urzędników niektóre stacje mają już możliwości tworzenia kopii zapasowych w celu szybkiego przywrócenia sprawności, istnieje sprzęt zapasowy. Jeśli główny sprzęt przestanie działać, zostanie on wymieniony, co zajmie około 2-3 tygodni.

W czerwcu, po masowym ostrzale obiektów energetycznych, prezydent Wołodymyr Zełenski powiedział, że do końca roku Ukraina zamierza zbudować rozproszony system produkcji energii o mocy 1 gigawata. Czy to możliwe w tak krótkim czasie?

Według oficjalnych danych od początku wojny Ukraina straciła 9 gigawatów mocy – połowę tego, co miała przed wojną. Oczywiście podjęto pewne wysiłki w celu zwiększenia produkcji, ale nadal mam wątpliwości, czy możliwe jest zbudowanie lub przywrócenie 1 gigawata w tak krótkim czasie. Myślę, że ta moc będzie mniejsza, choć mamy też w kraju mniej ludzi. Nadal obserwujemy negatywną dynamikę, jeśli chodzi o populację, a w konsekwencji – o biznes. Ludzie wyjeżdżają, wróg przejmuje terytoria. Dlatego nie odważyłbym się przewidywać, ile mocy będziemy mieli.

Poza tym od dawna mówię, że rodziny powinny same instalować sobie generatory spalinowe, a rząd tak powinien gospodarować wszystkimi swoimi zasobami, by mieć także generatory gazu

Te drugie generatory są dość wydajne i ekonomiczne w porównaniu z generatorami benzynowymi lub diesla. Latem wiele osób zaczęło instalować więcej paneli słonecznych, które już teraz wnoszą znaczący wkład w bilans energetyczny i samowystarczalność. Te procesy są w toku, ale są kosztowne. Rząd powiedział, że zmniejszamy biurokrację, ale w praktyce jest to nadal bardzo trudne. Na przykład jeśli budynek mieszkalny lub centrum biznesowe chce zainstalować generator gazu, musi uzyskać wiele pozwoleń, a przygotowanie projektów zabiera dużo czasu. Teoretycznie rząd powinien się tym wszystkim zająć na zasadzie, że firma kupuje generator i płaci najniższą możliwą cenę za podłączenie tych dodatkowych mocy do sieci. Na razie za wszystko trzeba płacić. Może trochę mniej niż kiedyś, ale nadal mamy przerost biurokracji.

Co można zrobić, by zminimalizować wpływ ostrzału wroga na infrastrukturę energetyczną?

Kontynuować instalowanie rezerwowych mocy i budować nowe, energooszczędne obiekty. Wszystko to można robić już teraz, nawet mimo ostrzału. Musimy więcej inwestować, pomagać firmom i ludziom, wprowadzać energię słoneczną i gazową oraz dążyć do decentralizacji systemu.

Bo dotychczas dominował scentralizowany system. Nie był zły, ale był bardzo podatny na różne ryzyka

Wpadłem na ciekawy pomysł: niektóre kraje mogłyby obejmować patronat nad poszczególnymi regionami Ukrainy, by zwiększyć ich możliwości energetyczne. Obejmowałoby to wytwarzanie, dystrybucję i dostarczanie sprzętu zapasowego, a być może także nowego sprzętu. Musimy sprawiedliwie redystrybuować energię elektryczną i współpracować z naszymi partnerami, którzy nam pomagają. Na przykład Polska pomaga w eksporcie energii elektrycznej do Ukrainy i w dostarczaniu sprzętu.

Nie ma uniwersalnej recepty. Musimy zrobić wszystko, co w naszej mocy. Ale najważniejsze jest, aby być uczciwym wobec biznesu i ludzi.

Na ile prawdopodobne jest, że Rosjanie zaatakują elektrownie jądrowe?

Nie sądzę, że uderzą w same elektrownie jądrowe, ale uderzą w sieci dystrybucyjne i energetyczne. Robią to już w Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej, gdzie doszło do kolejnej sytuacji awaryjnej: dwie linie energetyczne zostały zniszczone. I to jest ekstremalna sytuacja: zajęli elektrownię jak terroryści, a my z Ukrainy dostarczamy tam energię elektryczną, by utrzymać ją we względnie bezpiecznym stanie.

Konieczne jest – i prawdopodobnie zostało to już zrobione – aby wszystkie nasze elektrownie jądrowe były chronione przez bardzo potężne systemy obrony powietrznej średniego zasięgu. Musimy trzymać wroga, jego rakiety i szahidy z dala, by nie niszczył infrastruktury elektrowni jądrowych

Musimy również ponownie poprosić Stany Zjednoczone o doposażenie posiadanych przez nas F-16. To najskuteczniejszy środek niszczenia m.in. szahidów. Te samoloty powinny zostać w pełni włączone do naszego systemu obronnego, tymczasem zostały przekazane Ukrainie „wykastrowane”, w zasadzie bez uzbrojenia. Dlatego konieczne jest natychmiastowe dostarczenie do nich odpowiedniego uzbrojenia.

O jakim rodzaju broni mówimy?

W kontekście pozwolenia na uderzanie na terytorium Rosji musimy mieć kilka tysięcy dodatkowych pocisków rakietowych i bomb kierowanych. Te pociski nie są bardzo drogie. ATACMS kosztuje 3 miliony dolarów, a te pociski mniej niż milion. I jest ich całkiem sporo nie tylko w USA, ale także w innych krajach. Dwa czy trzy tysiące pocisków do F-16 mogłoby rozwiązać problem ochrony naszej energetyki jądrowej. Musimy odważniej podejmować takie kroki. Mamy jeszcze dwa miesiące. 20 stycznia pojawi się nowa rzeczywistość, ale do tego dnia możemy zniszczyć jeszcze dużo sprzętu wroga, zarówno samolotów, jak rakiet.

Coś już się zaczęło dziać, ale by wszystkie te działania miały wpływ, na przykład na ochronę naszego sektora energetycznego, musimy niszczyć nie jedną bazę czy jedną kwaterę główną dziennie, ale co najmniej pięć lub sześć.

Dlatego ATACMS-ów powinno być 500, a nie 50-60, a innych rakiet 2 lub 3 tysiące. Te rakiety mogłyby rozwiązać problem ochrony naszych obiektów energetycznych w 99 procentach

W Ukrainie rozpoczął się sezon grzewczy. Czy nasza infrastruktura ciepłownicza jest gotowa na zimę?

Ogólnie rzecz biorąc, jest dość dobrze przygotowana, choć może nie w 100 procentach. Problem jest inny. System, który mamy w większości naszych domów, jest włączony, ale nie reaguje dobrze na zmiany temperatury. Wiele domów jest podłączonych jako całość, co oznacza, że nie można regulować ciepła wewnątrz poszczególnych mieszkań, nie ma liczników. System nie reaguje elastycznie na zmiany temperatury, dlatego nasze rachunki za ogrzewanie są takie jak w Paryżu czy Londynie.

Jednak system jest dobrze przygotowany do dostarczania ciepła. Musimy tylko pójść dalej i nie zapominać, że żyjemy w gospodarce rynkowej, a konsumenci mają prawo ograniczać swoje zużycie ciepła. Myślę, że już samo wprowadzenie umożliwiających to technologii nawet do starych bloków czy biur mogłoby przynieść co najmniej 30-procentowe oszczędności.

Co by Pan poradził ludziom, by przetrwali zimę w świetle i cieple?

Powinni kupić inwertery i akumulatory. Jeśli mieszkasz na wsi, możesz zainstalować sobie panele słoneczne, inwertery i akumulatory też, bo pozwoli ci to funkcjonować przez około 5 godzin bez prądu. Generatory zużywają dużo benzyny, ale są bardziej niezawodne. Powinien je mieć każdy, kto może. Dziś w Kijowie prawie każda kawiarnia i sklep mają generator. Choć trzeba przyznać, że wpływają one negatywnie na środowisko, hałasują i są dość drogie.

Dużym firmom i centrom biznesowym polecam instalację generatorów gazowych. Energia z nich jest około trzy razy tańsza niż energia z benzyny, lecz ta technologia wymaga początkowo większych inwestycji

Wszystko sprowadza się do pieniędzy. Państwo mogłoby nam pomóc, ostatniej zimy otrzymaliśmy sprzęt energetyczny o wartości około miliarda dolarów. Gdybym był w rządzie, rozdałbym takie urządzenia za darmo, a potem pobierał opłaty na takim samym poziomie jak obecnie. Nie wszystkie urządzenia, które mamy, są zintegrowane z systemem energetycznym. Nasi zachodni partnerzy, dostarczając nam potężne generatory, mogliby postawić warunek, że zostaną one przekazane na poziom lokalny za darmo, a my stworzymy pewnego rodzaju moc rezerwową.