Exclusive
20
min

„Gdy inni opuszczają ręce, my robimy swoje”. Made in Ukraine chce ubrać Zachód

Tetiana Wowk, współtwórczyni marki VOVK, o opowiada biznesie w czasie wojny i błędach, które popełniła na polskim rynku

Olga Gembik

Ukraińska marka VOVK podbija polski rynek

No items found.

Wesprzyj Sestry

Nawet mały wkład w prawdziwe dziennikarstwo pomaga demokracji przetrwać. Dołącz do nas i razem opowiemy światu inspirujące historie ludzi walczących o wolność!

Wpłać dotację

Ukraińska marka odzieży damskiej VOVK to odważny biznes. To między innymi za jej sprawą etykietka „Made in Ukraine” brzmi dziś prestiżowo. Mimo inwazji firma była w stanie wprowadzić markę na rynek międzynarodowy i uczynić ją rozpoznawalną w Polsce. Teraz chce mieć tutaj 100 sklepów odzieżowych.

Tetiana Wowk

Tetiana Wowk, współzałożycielka marki odzieży damskiej VOVK, ma zmysł do biznesu, a o handlu detalicznym w czasach wojny mogłaby napisać książkę. VOVK działa na ukraińskim rynku od 13 lat i ma wskaźnik rozpoznawalności sięgający 80%.

Ukraina: biznes w czasie wojny

– Dla naszej marki kluczowa jest produkcja własna – mówi Tetiana. – Pierwszą fabrykę otworzyliśmy w Kijowie 10 lat temu. To solidny fundament, który uniezależnia nas od wielu czynników i jest podstawą naszego sukcesu. Własna produkcja pozwala nam utrzymać jakość ubrań i produkować kolekcje na czas.

Kiedy zaczęła się inwazja, zdaliśmy sobie sprawę, że mając cztery fabryki w różnych lokalizacjach jesteśmy dobrze zabezpieczeni. Obecnie szyjemy ponad milion sztuk odzieży rocznie.

Zatrudniamy ponad 600 pracowników. Dziś trudno o szwaczki, ponieważ w Ukrainie produkuje się dużo odzieży wojskowej. W ubiegłym roku udało nam się zatrudnić 150. Teraz wiele osób się poddaje, niektórzy nie wierzą w przyszłość. A my robimy to, co do nas należy – rozwijamy się, zarabiamy i tworzymy miejsca pracy. Rozpoczęcie działalności jest dziś łatwiejsze niż przed 2022 rokiem. W przyszłości popyt na nieruchomości wzrośnie, wszystko stanie się droższe i będzie znacznie trudniej negocjować.

Zakłady VOVK zatrudniają ponad 600 pracowników

Nazywają nas „ukraińską Zarą”. Jeśli klient chce kupić klasyczne spodnie, odwiedzi zarówno Zarę, jak VOVK. Wiemy, jak to jest konkurować z Zarą, H&M i Reserved. Kiedy z początkiem inwazji zamknięto wszystkie sklepy tych marek w Ukrainie, około pięciu ukraińskich marek zaczęło rozwijać swoje sieci. Powrót dużych zagranicznych detalistów spowodował co prawda odpływ klientów od ukraińskich marek, ale na nas to nie wpłynęło – jesteśmy przyzwyczajeni do konkurencji. Co ciekawe, kiedy H&M wróciło do Ukrainy, zaczęliśmy rosnąć jeszcze bardziej.

Jesteśmy marką społeczną, dla której kwestie dotyczące Ukrainy i naszych ludzi są ważne. Za priorytet uznaliśmy mówienie o tych, którzy nas bronią. I o tym, że musimy zadbać o ich życie po wojnie

W zeszłym roku na własne ryzyko otworzyliśmy sklep w Sumach. Czekaliśmy na z pięć lat – działająca tam rosyjska sieć sklepów się zamknęła, a my otrzymaliśmy ofertę wejścia na jej miejsce. Czy mieliśmy wybór? Nie, bo taka okazja może się już nie powtórzyć. Oczywiście jest pewne ryzyko, ponieważ w sumskim centrum handlowym nie ma schronu, a miasto leży blisko granicy z Rosją.

Za miesiąc otworzymy nowy sklep w centrum handlowym w Kijowie. Chcemy mieć 20 nowych lokalizacji w Ukrainie i 100 w Polsce.

Polska: ścieżka błędów

Zwlekaliśmy z wejściem na polski rynek. Obserwowaliśmy, jak ukraińskie firmy otwierają się na nim i zamykają, graliśmy bezpiecznie.

W 2022 roku, kiedy znalazłam się w Warszawie z powodu wybuchu wojny, odwiedziłam wystawę detaliczną. Od rozpoczęcia pierwszych konsultacji do uruchomienia biznesu w Polsce minął ponad rok. A otwarcie sklepu zajęło kolejnych pięć miesięcy.

To było pięć miesięcy małego piekła. To, że twój biznes dobrze sobie radzi w Ukrainie, nie musi oznaczać, że poradzi sobie w Europie

Do naszych największych błędów na polskim rynku należała źle wybrana lokalizacja, skupienie się na ukraińskich klientach zamiast na polskich i otwarcie sklepu internetowego dopiero po roku od startu.

Na miejsce naszego pierwszego sklepu typu studio wybraliśmy centrum handlowo-rozrywkowe Blue City w Warszawie. Przychodziło tu wielu Ukraińców, lecz doświadczenie pokazało, że powinniśmy się skupić przede wszystkim na polskich klientach. W Warszawie przypomniałam sobie, jak to było z naszym pierwszym sklepem w Kijowie, 12 lat wcześniej: w pierwszym miesiącu przychód wyniósł zero.

W Polsce wyposażenie sklepu w sprzęt wentylacyjny i przeciwpożarowy jest bardzo drogie. Musisz zadbać o bezpieczeństwo przeciwpożarowe, zgodnie z lokalnymi przepisami. Od wielu lat zamawiamy do naszych sklepów tapety z niemieckiej fabryki RASCH, ale w Blue City musieliśmy mieć specjalne tapety ognioodporne.

Moim największym błędem było zatwierdzenie tej lokalizacji przez telefon. Powinnam była przyjechać do Warszawy i sama ocenić, czy to zadziała.

Ukrainka wyciąga zaskórniaki, Polka planuje

Jednym z naszych błędów było skupienie się na ukraińskim kliencie w Polsce. Ukrainki znają naszą markę, a Polki nie. Różnimy się mentalnie. Kiedy Ukrainka idzie przez centrum handlowe i widzi nowy sklep, wejdzie do niego z ciekawości –żeby dotknąć tkaniny, zobaczyć ceny. Polka tego nie zrobi, bo nie wie, kto jest producentem. Ale polscy konsumenci mają dobry system rekomendacji.

Polacy są zachwyceni, że mimo wojny w Ukrainie produkujemy wysokiej jakości i piękne ubrania. Ale wszystko muszą wypróbować sami

Ukraińska klientka, gdy ma coś na oku, wyciąga zaskórniaki. Tymczasem polska starannie planuje swoje wydatki, jak Niemka.

Tetiana Wowk: - Ukrainki znają naszą markę, a Polki nie

Oczywiście od razu zaczęliśmy rekrutować Ukrainki do sklepu w Warszawie. Zdaliśmy sobie jednak sprawę, że ważne jest, by polscy klienci słyszeli swój język bez akcentu. Kiedy słyszą akcent, zaczynają traktować cię inaczej. Uświadomienie sobie tego zajęło nam trochę czasu.

Kiedy zaczynaliśmy naszą działalność w Warszawie, 80% naszych klientek stanowiły Ukrainki, a 20% Polki. Teraz jest pół na pół

Sklep otworzyliśmy 9 marca 2023 roku, a sklep internetowy dopiero na początku sierpnia 2024 roku. Traciliśmy czas i pieniądze, gdy klienci prosili o link do naszej polskiej strony na Instagramie, której nie mieliśmy. Uświadomienie sobie tego też zajęło nam trochę czasu.

Ukraińska kobieta zobaczy zdjęcie produktu, znajdzie cenę i w razie potrzeby odwiedza stronę internetową. W Polsce trzeba było najpierw wystartować online, a dopiero potem przejść do realu.

Skąd wziął się ten Bangladesz

Otworzyliśmy sklep trzy tygodnie później, niż planowaliśmy, bo dostawa produktów opóźniła się na granicy. Sporo nas to kosztowało. W zeszłym roku zastanawialiśmy się, czy będziemy szyć w Ukrainie, czy może szukać produkcji w Polsce. Pojechaliśmy do Łodzi odwiedzić fabryki odzieży – jedną, drugą, trzecią. To były to raczej warsztaty zatrudniające po 15-20 pracowników, nie byli gotowi uszyć wszystkich próbek. Mówili: „Możemy zrobić to, ale nie to”. Tyle że my nie możemy mieć takiego podejścia, bo mamy kolekcję. No i koszty były nie z tego świata.

W największym zakładzie produkcyjnym w Łodzi, w którym jakość nam odpowiadała, skrojenie i uszycie podstawowej kurtki bez dodatkowych elementów kosztowało 80 zł, a bardziej skomplikowanej – 100-120 zł. A my musieliśmy je sprzedawać za 300 zł. Zrozumieliśmy, dlaczego ubrania dużych marek grupy modowej Inditex (Zara, Bershka, PULL&BEAR itp.) są szyte w Bangladeszu, Indiach i Pakistanie.

Poza tym Polacy lubią się nie spieszyć. Jeśli przyjdziesz na konsultację prawną w Ukrainie, otrzymasz ogromną ilość informacji w ciągu kilku godzin. Tutaj jest inaczej. Zapłaciliśmy prawnikom 300 euro za godzinę i otrzymaliśmy odpowiedzi na 7-8 pytań. A co pozostałymi 38 pytaniami?

– Nie mamy na nie odpowiedzi. Idźcie tam i tam – powiedzieli.

W Ukrainie jeśli szef działu prawnego czegoś nie wie, to się dowie. Tutaj to tak nie działa

Podobnie było z księgowymi, dopóki nie znaleźliśmy Ukraińców, którzy otworzyli własne licencjonowane biura w Polsce. To uprościło życie i natychmiast przyspieszyło działanie.

No i budowlańcy. Na początku współpracowaliśmy z polską firmą i byliśmy bardzo opóźnieni, jeśli chodzi o terminy, co oznaczało dla nas kary i dodatkowe koszty. Później znaleźliśmy na rynku ukraińską firmę, która zrobiła dla nas wszystko szybko.

Nie zmienię DNA marki

Otwieramy w sobotę, a strażak w czwartek o 16.30 mówi nam: „Wrócę w poniedziałek, bo zaraz kończy się mój dzień pracy”. W Ukrainie ludzie też potrafią się nie spieszyć, ale zawsze możesz się dogadać.

Polskiemu projektowi nie poświęciliśmy wystarczająco dużo czasu. Powinniśmy byli przenieść się do Polski na 4-6 miesięcy. Ludzie i zespół są bardzo zainspirowani faktem, że właściciel firmy jest zaangażowany w proces.

Jak pokazuje ukraińskie doświadczenie, działa to bardzo dobrze. Kiedy wyjechałam do Warszawy na początku inwazji na pełną skalę, czułam, że muszę wrócić dwa miesiące później. Ważne było, by pokazać, że jestem z ludźmi. Pracownicy naprawdę lubią, kiedy wszyscy się spotykamy i rozmawiamy. Mogę być i dobrym, i złym policjantem, ale ważne, że jestem tam dla nich.

Nie widzę potrzeby zmiany DNA marki dla Polski. Porównaliśmy się z polskimi markami i oszacowaliśmy nasz rynek na 100 lokalizacji. Naszą zasadą jest teraz to, że nowy kraj oznacza nowy sklep internetowy – dopiero potem jest czas na wszystko inne.

Uruchomiliśmy sklep internetowy i zatrudniliśmy specjalistów od promocji z doświadczeniem w Europie. Trzy miesiące po otwarciu zaczęliśmy tworzyć zespół marketingowy. Mamy w nim teraz czterech pracowników. Wszyscy to Ukraińcy, ale trzech bardzo dobrze mówi po polsku.

Gdy weszliśmy na rynek 13 lat temu, od razu pozycjonowaliśmy się jako ukraińska marka i producent. W tamtym czasie wszyscy bali się deklarować jako ukraiński biznes.

Kiedy mówiliśmy: „To ukraińska marka”, klienci zaczynali przyglądać się wszystkim szwom

Potem przyszła Rewolucja Godności i ludzie zaczęli aktywniej wspierać ukraińskich producentów. To wtedy zaczęliśmy się rozwijać. Teraz chcemy sprawić, by ludzie mówili o nas jak najwięcej. Zaczęliśmy więc angażować polskich blogerów, małe i duże lokalne firmy.

Chcemy otwierać się w całej Europie. Ale zaczynamy od Polski.

Wszystkie zdjęcia z mediów społecznościowych VOVK

No items found.

Redaktorka i dziennikarka. Ukończyła polonistykę na Wołyńskim Uniwersytecie Narodowym Lesia Ukrainka oraz Turkologię w Instytucie Yunusa Emre (Turcja). Była redaktorką i felietonistką „Gazety po ukraińsku” i magazynu „Kraina”, pracowała dla diaspory ukraińskiej w Radiu Olsztyn, publikowała w Forbes, Leadership Journey, Huxley, Landlord i innych. Absolwent Thomas PPA International Certified Course (Wielka Brytania) z doświadczeniem w zakresie zasobów ludzkich. Pierwsza książka „Kobiety niskiego” ukazała się w wydawnictwie „Nora-druk” w 2016 roku, druga została opracowana przy pomocy Instytutu Literatury w Krakowie już podczas inwazji na pełną skalę.

Wesprzyj Sestry

Nawet mały wkład w prawdziwe dziennikarstwo pomaga demokracji przetrwać. Dołącz do nas i razem opowiemy światu inspirujące historie ludzi walczących o wolność!

Wpłać dotację

Podczas otwarcia pierwszego butiku ANDRE TAN w Warszawie projektant zorganizował ekskluzywny pokaz nowej kolekcji Fenix, inspirowanej niezłomnością ukraińskich kobiet

Dla większości ukraińskich firm Polska jest pierwszą zagraniczną lokalizacją i początkiem drogi do Europy – ale w tym przypadku jest odwrotnie. Kolekcje Andre Tana znane są już w Nowym Jorku, Paryżu, Mediolanie, a także w tak egzotycznych miejscach jak Malediwy, Kuwejt czy Australia.

Projektant mody Andre Tan

Inwazja i milion euro długu

– Przed inwazją mieliśmy 53 sklepy, współpracowaliśmy z 30 znanymi osobami i produkowaliśmy linię pończoch, odzieży dziecięcej, obuwia, akcesoriów, a nawet sprzętu AGD pod marką ANDRE TAN – mówi Andre.

Kiedy zaczęła się inwazja, wiele naszych sklepów ucierpiało, bo działaliśmy w Charkowie, Chersoniu, Zaporożu, Dnieprze i w mniejszym stopniu także w zachodniej Ukrainie.

Niektóre sklepy zostały spalone, a te na terytoriach okupowanych okradziono. Straciliśmy też magazyn, w którym przechowywaliśmy tkaniny.

Musieliśmy całkowicie zmienić podejście do biznesu, zamknąć linie odzieżowe i zwolnić 30% pracowników. A potem przyjechała wcześniej zamówiona ciężarówka z 24 tonami tkanin o wartości miliona euro. Dwa lata spłacaliśmy ten dług.

Przetrwaliśmy, bo jestem dobrym menedżerem kryzysowym. Już dwa razy byłem bankrutem i powiedziałem sobie, że trzeciego już nie przeżyję.

Zamknąłem sklepy, które nie przynosiły zysków. Chociaż wcześniej wyremontowaliśmy cztery butiki w centrach handlowych, zdecydowaliśmy się nie otwierać ich ponownie. Promocja nowego sklepu trwa co najmniej 3-4 miesiące, a nie wiadomo, co będzie dalej.

W pierwszym tygodniu inwazji zaczęliśmy szyć ciepłe ubrania dla naszych żołnierzy. Za darmo. Cały kraj był jak wielka rodzina

Prosiłem o tkaniny naszych bogatych klientów we Włoszech, a oni dawali mi je za darmo. Pisałem też np. na Instagramie: „Kto może wysłać nam zamki błyskawiczne z Odessy do Winnicy?” A wtedy ktoś, kogo nie znałem, odpisywał: „Ja mogę”.

W 2022 roku wypuściliśmy małe kolekcje i nawet osiągnęliśmy zysk.

Teraz mamy w Ukrainie 20 sklepów, wkrótce otwieramy cztery kolejne. Mamy osiem międzynarodowych showroomów, m.in. w Mediolanie, Paryżu i Dusseldorfie. Współpracujemy na zasadzie B2B z hurtowniami, które kupują nasze towary i sprzedają je w sklepach multibrandowych. Butik w Warszawie działa na zasadzie franczyzy.

Nic jak wszyscy

Kiedy wszyscy zaczęli oferować haftowane koszule „takie jak wszyscy”, my uszyliśmy koszule z haftem pikselowym i zorganizowaliśmy współpracę z Jewhenem Kłopotenko. To człowiek, który lubi wkładać kurczaka do arbuza i twierdzić, że jest pyszny.

Wyszywanka z haftem pikselowym Andre Tana

Powiedziałem: „Nie chcę czegoś standardowego”. Bo dla mnie Ukraina jest bardzo smaczna, to fajny serwis, fajni ludzie. A co lubię? Zawsze barszcz. Dlatego na naszych wyszywankach umieściliśmy duże zdjęcie rentgenowskie barszczu, cebuli i wszystkich innych jego składników. To było bardzo fajne.

Wszystkie koszule sprzedały się w trzy dni. Otrzymaliśmy nawet nagrodę marketingową i pierwsze miejsce za niestandardową promocję kultury ukraińskiej.

W 2023 roku wszyscy byli już zmęczeni bluzami z kapturem i spodniami z rozciągniętymi kolanami. Chcieli piękna, to normalne. Nawet podczas II wojny światowej dziewczyny chciały malować usta czerwoną szminką, nosić szpilki i wyglądać kobieco. Zdaliśmy sobie sprawę, że znakiem rozpoznawczym ANDRE TAN jest sukienka – piękna i trochę elegancka. Możesz w niej iść do pracy, a potem wyjść na miasto. Więc kiedy wszyscy oferowali niższe ceny, zdaliśmy sobie sprawę, że musimy podnieść ceny i stworzyć ekskluzywne kolekcje.

Warszawa – mój Charków

Kiedy przyjechałem do Polski, zdałem sobie sprawę, że to mój dom. Architektura w Warszawie jest bardzo podobna do charkowskiej, szerokie aleje są mi znajome. Powiedziałem sobie: „Oto Charków, moje rodzinne miasto! Tu jest ulica Danilewskiego, a tu ulica Sumska”. Poczułem się, jak w domu.

Po drugie, mentalność Polaków jest trochę podobna do naszej. Myślę, że nawet języki są podobne

Byliśmy bardzo ostrożni w wyborze centrum handlowego. Chciało nas osiem, ale my chcieliśmy tylko Westfield Mokotów – tyle że ono nas nie chciało. Dopiero kiedy Polacy dowiedzieli się, że mamy pokazy w Paryżu, showroomy w Mediolanie, że byliśmy na wystawach mody w Ameryce, powiedzieli: „OK, jesteście tego warci”.

Dla Westfield Mokotów zmieniliśmy nawet format – stworzyliśmy wnętrze premium. Nasza strategia zakłada otwarcie dwóch kolejnych sklepów w Polsce: w Krakowie i Szczecinie. Następnym krokiem będą Niemcy.

Standardy, czyli koszula ekspedienta

W Ukrainie, jeśli podpiszesz umowę, twój sklep jest otwarty w ciągu miesiąca. W Polsce tak nie jest. Negocjacje z centrum handlowym trwały jakieś trzy do pięciu miesięcy. Umowa ma 150 stron, wszystko jest w niej wyszczególnione, nawet to, jak sprzedawca powinien mieć zapiętą koszulę. Uzgodniliśmy każdy szczegół: farbę, tapetę, zasłony, oświetlenie, sprzęt. Na przykład nie przeszedł nasz nowy komputer. Powiedzieliśmy: „Ale tu jest paragon, kupiliśmy go tutaj, w Polsce”. Nie: okazało się, że musi być specjalny hologram, który poświadcza, że to sprzęt przyjazny dla środowiska. Więc zmieniliśmy ten komputer.

Okazało się też, że Warszawa ma bardzo duży problem z firmami, które robią remonty w miejscach premium. A my mieliśmy bardzo skomplikowany projekt – chcieliśmy, żeby to był specjalny sklep.

W końcu, po zmianie ośmiu polskich firm remontowych, znaleźliśmy Ukraińców, którzy pracują tu od dawna. Podjęli się, bo byli szaleni, jak my, a na dodatek chcieli, by nasz butik był ich wizytówką.

Ze względu na polskich strażaków kilka razy przeprojektowywaliśmy projekt, przeszliśmy przez kilkanaście zatwierdzeń, trzy razy przemalowywaliśmy ściany. Oni nie spieszą się ze swoimi obowiązkami.

Polska: kupowanie z premedytacją

W Polsce mieszka wielu Ukraińców, ale jeśli otwierasz tu biznes i polegasz wyłącznie na ukraińskiej klienteli, popełniasz bardzo duży błąd. Teraz mamy podział 50-50, ale naszą strategią jest docieranie do 20% ukraińskich nabywców i 80% polskich.

Praca z polskimi klientami jest jednak trudniejsza. Polki, podobnie jak Francuzki i Włoszki, przychodzą, dotykają – i wychodzą. Za drugim razem przychodzą z przyjaciółmi i przymierzają ponownie. Dopiero za trzecim kupują.

Pomimo wojny kobieta chce być kobieca

Tylko w Ukrainie zdarza się, że kobieta idzie po bochenek chleba, a kupuje suknię wieczorową, zaciągnąwszy kredyt. W Europie nie ma „natychmiastowej inspiracji”, wszystkie zakupy są starannie planowane, z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem.

To jest marka, to rozumiem

Kiedy otwierasz sklep w Ukrainie, wszystko jest proste. Zapraszasz blogerów, osoby publiczne i robisz targetowanie. Tu mieliśmy nadzieję, że najsłynniejsi blogerzy przyjdą i wszystko łatwo pójdzie. Ale – nie.

W Polsce to tak nie działa. Do reklamowania sklepu wykorzystuje się radio, którego na Ukrainie chyba nikt już nie słucha. Są też billboardy, na które w u nas nikt nie zwraca uwagi.

Jednak tutaj dobrze działa poczta pantoflowa, informacje są przekazywane z ust do ust. Więc jeśli wchodzisz na polski rynek, musisz to wszystko zaakceptować.

Nawiasem mówiąc, jeśli chodzi o nasz sklep w Westfield Mokotów, ludzie wpisują w Google: „Kim jest Andre Tan?” – i widzą wiele publikacji, bo piszą o nas „Vogue Scandinavia”, „Vogue Italy”, koreańskie „Elle”. I wtedy ludzie mówią: OK, to jest marka, to rozumiem.

Bo możesz krzyczeć o sobie tyle, ile chcesz, ale jeśli nie ma cię w Internecie – to przykro mi bardzo.

W Polsce, czyli historia od nowa

Zawsze musisz znaleźć swoją niszę, robić jedną rzecz i doskonalić się w niej. Weszliśmy na polski rynek z kolekcjami kapsułowymi. Polscy projektanci pracują dla kobiet 30+, które potem wyglądają na 45+. ANDRE TAN sprawia, że w wieku 40 lat wyglądasz jak trzydziestka. To moje główne zadanie jako projektanta.

Wprowadziliśmy na polski rynek kolekcję gorsetów i sukienek z gorsetami. Na świecie to teraz bardzo modne, ale z jakiegoś powodu lokalni projektanci tego nie oferują. Na rynku nie ma gorsetów, więc konsumentki kupują je u nas.

Pomimo całego naszego doświadczenia, w Polsce zaczynamy nową historię, bo my tu jesteśmy start-upami, studentami. Tak, marka ANDRE TAN ma fajny background, ale wciąż zaczynamy tu od zera. Jak sprawdzimy się na rynku, tak będzie.

Zdjęcia: biuro prasowe Andre Tana

20
хв

Andre Tan: „Już dwa razy byłem bankrutem. Trzeciego nie przeżyję”

Olga Gembik

Ewakuacja, czyli gdzie oczy poniosą

Mąż Oksany Makarowej jest na wojnie od pierwszego dnia inwazji. Ona i syn zostali w Mariupolu. Ukrywali się w piwnicy, topili śnieg, bo nie było wody. Nie mieli kontaktu ze światem, więc nie wiedzieli, co się dzieje poza ich miastem. I czy Kijów prztrwał.

Mieszkali w pobliżu Teatru Dramatycznego. Zanim został zbombardowany przez Rosjan 16 marca 2022 r., Oksana wciąż miała nadzieję, że twierdza Mariupol się utrzyma. Aż nadszedł dzień, gdy na ulicach pojawiły się rosyjskie czołgi. Okna w ich domu zostały wybite, na dom sąsiadów spadła bomba. Musiała przenieść się z synem do znajomych, lecz i tam nie było bezpiecznie. Codziennie dowiadywali się o śmierci kogoś, kogo znali.

Kiedy usłyszała, że rosyjskie wojsko ma listy mieszkań, w których były rodziny ukraińskich żołnierzy, i zaczęło robić naloty, zrozumiała, że musi uciekać

W samochodzie było ledwie pół baku paliwa, a na rękach miała małego synka i psa. Na okupowanym terytorium przejechali przez 18 punktów kontrolnych, nie miała pojęcia, gdzie trafią. Na szczęście pewien mężczyzna z Wołynia odpowiedział na jej prośbę o pomoc w mediach społecznościowych i zaoferował bezpłatne zakwaterowanie w swoim domu, we wsi Miłusze niedaleko Łucka. Spędzili tam siedem miesięcy, potem przenieśli się do Łucka.

Zaczęło się od maszyny do szycia

Jeszcze przed inwazją Oksana szyła rzeczy dla męża, wytwarzała też różne rzeczy z żywic epoksydowych. A on w wolnym czasie szył portfele i teczki ze skóry.

– Opuściliśmy Mariupol, ale postanowiłam zostać w Ukrainie – mówi Oksana. – Ołeh jest na wojnie, a ja chcę być blisko niego. Jeśli zostanie ranny, muszę szybko do niego dotrzeć. W Łucku zaczęłam szukać dotacji, myślałam o otwarciu warsztatu, chciałam zająć się rękodziełem i coś sprzedawać. Ale mąż ciągle dzwonił i mówił, że potrzebuje wyposażenia.

W tamtym czasie zakup takich rzeczy był nierealny. Napisałam do kilku wolontariuszy, ale odpowiedzieli, że nic nie ma

Zgłosiła się do programu „Warto”, dla żon wojskowych i weteranów. Dzięki grantowi, który zdobyła, kupiła maszynę do szycia i zaczęła szyć rzeczy dla męża i jego towarzyszy broni. Od tej maszyny zaczęła się historia „Tetrapod”. Tetrapody to falochrony, które kiedyś chroniły linię brzegową Mariupola przed falami. Po 2014 roku były wykorzystywane do fortyfikowania punktów kontrolnych w Mariupolu.

Torby na drony firmy „Tetrapod”

– Na początku szyłam kamizelki kuloodporne. Mąż opuszczał Mariupol w zimowym umundurowaniu, więc gdy zrobiło się ciepło, potrzebował letniego. Uszyłam mundury dla niego i jego przyjaciół – wspomina Oksana. – Jesienią zaczęłam szyć płaszcze przeciwdeszczowe i zdałam sobie sprawę, że nie jestem już w stanie robić tego wszystkiego sama. 11 listopada 2022 r. zatrudniłam więc pierwszą szwaczkę. Teraz firma zatrudnia dziesięcioro pracowników, osiem to szwaczki.

Pierwszą partię materiału przysłała jej przyjaciółka z Polski. Później, gdy firma się rozrosła, trzeba było poszukać stałych dostawców tkanin, specjalnych nici i odpowiednio trwałych dodatków.

Sprzęt dla „Tetrapod” kupiła za pieniądze zarobione przez firmę – i z żołdu męża, bo dotacji z funduszy międzynarodowych na szycie rzeczy dla wojska niesposób było zdobyć.

– Inwestowaliśmy w firmę wszystko, co zarobiliśmy. Teraz planuję kupić maszynę, dzięki której będziemy haftować nasze logo; do tej pory robili to za nas nasi partnerzy. Tyle że wszystko jest coraz droższe: jedna naszywka kosztowała kiedyś 3 hrywny, a teraz kosztuje 11.

Nowe pomysły i rządowe zamówienia

Firma rozpoczęła działalność w 2022 roku od produkcji 10 elementów. Teraz to już ponad 50. Większość pomysłów pochodzi od Ołeha.

– Potrzeby na froncie szybko się zmieniają – wyjaśnia Oksana. – W pewnym momencie potrzebowaliśmy kamizelek kuloodpornych, potem nosideł dla dronów i osobnych toreb na piloty. Kiedy mąż przyjeżdża na urlop, pojawiają się nowe produkty. To jego projekt, ja tylko pełnię rolę menadżera.

Teraz szyją pasy szturmowe, futerały na broń, pokrowce na gogle FPV, drony i piloty. Były też zamówienia indywidualne.

– Wiele modeli opracowaliśmy na podstawie informacji zwrotnych od żołnierzy, którzy mówili nam, jakich funkcjonalności potrzebują, na przykład dodatkowych kieszeni lub miejsca na karabin. Bardzo odpowiedzialnie dobieramy też osprzęt, na przykład rzepy, by się nie zużywały z powodu intensywnego użytkowania. Karabińczyki mogą wytrzymać duży ciężar, nici są wzmocnione. Do przenoszenia amunicji mamy kilka rodzajów toreb.

Największe wzięcie mają torby na baterie do dronów. Zimą muszą utrzymywać ciepło, dlatego opracowaliśmy specjalne, z izolacją termiczną. Dostępne są mniejsze, na 10 baterii, i większe, na 20
Torby na baterie do dronów są bardzo poszukiwane przez wojsko

– Pamiętam, jak zaczęliśmy produkować torby na drony FPV. Chłopaki przynieśli nam te drony i powiedzieli: „Potrzebujemy dla nich toreb”, a my zaczęliśmy się zastanawiać, jak je uszyć, a potem – ulepszać. I tak jest przez cały czas: oni nam coś przynoszą, a my opracowujemy rozwiązanie, zanim ktokolwiek inny zrobi coś podobnego. Czasami proszą o etui na stacje ładujące albo specjalne pokrowce na anteny, bardzo wrażliwe i delikatne. Robimy, co się da.

W tym roku „Tetrapod” wygrał kilka przetargów rządowych.

– To dla nas nowy poziom, wielka odpowiedzialność – zaznacza Oksana. – Ale to jest też trudne, ponieważ w przypadku zamówień rządowych możesz otrzymać zapłatę pod koniec roku budżetowego. Inwestuję więc w surowce i pensje, a potem czekam, chociaż nie mam dużego kapitału obrotowego. Ostatnio mieliśmy szczęście. Jeszcze przed przetargiem zapytałam, jak długo będziemy czekać na pieniądze, bo od tego zależało, czy weźmiemy w nim udział. Wygraliśmy, ponieważ ustaliliśmy minimalną marżę: na przykład jeden z pasów taktycznych, który na rynku kosztuje co najmniej 3 900 hrywien, w „Tetrapod” sprzedajemy za 1 900 hrywien.

Mój mąż przez całe życie sam kupował sobie wyposażenie, więc wiem, jakie to drogie. Jeśli więc uda się nam zaoszczędzić jakieś pieniądze, żołnierzy będzie stać na więcej

Teraz firma przez połowę miesiąca szyje na zamówienia rządowe, a przez drugą połowę – na regularną sprzedaż. Dzięki temu opóźnienia w płatnościach można na bieżąco rekompensować.

Asortyment w sklepie „Tetrapod” w Łucku

Gdy nastanie pokój, Makarowowie planują przeformatować swój biznes – na przykład na produkcję wyposażenia turystycznego. Oksana mówi, że właśnie dlatego zaczęli szyć spodnie i ubaksy [koszulki taktyczne – aut.] – by w razie potrzeby szybko móc się przestawić:

– Marzę o tym, że pewnego dnia przestaniemy szyć rzeczy dla wojska, a zaczniemy dla turystów.

Miejsce na odpoczynek duszy

Drugą miłością Oksany jest jej pracownia „Oranż”. Tworzy w niej produkty z żywicy epoksydowej: stoły, obrazy i zegary na zamówienie. Tu atmosfera jest zupełnie inna, można poczuć ducha artystki. Jej wielkim marzeniem jest ożywienie biznesu, który prowadziła jeszcze przed inwazją. Jest zapotrzebowanie na jej prace i wiele osób chciałoby złożyć zamówienie, tyle że jej brakuje czasu. Mówi, że teraz nie pora, by zajmować się sztuką:

– Gdybym mogła poświęcić „Oranż” tyle czasu, ile bym chciała, odniosłabym taki sukces, jak „Tetrapod”. Stąd czerpię inspiracje, to tutaj trochę rozładowuję głowę. Co roku w moje urodziny wygrywam mały grant dla „Oranż”, bo wszyscy widzą w tym potencjał. Wszystko, co tu jest: krzesła, stół, sprzęt – jest za pieniądze z dotacji. Ale nie mogę być tu i tam.

Toczy się wojna, a ja muszę robić to, co niezbędne na pierwszej linii frontu. Dlatego mam bardzo mało czasu na kreatywność
Doniczki z żywicy epoksydowej powstałe w „Oranż”

Jej szczególną miłością są epoksydowe obrazy z motywami Morza Azowskiego, za którym bardzo tęskni. Wiele przekazała na aukcje charytatywne. W grudniu 2024 r. obraz wraz z epoksydowym modelem F-16 i ukraińską flagą, podpisaną przez wojskowych instruktorów lotnictwa, został sprzedany na aukcji za 15 000 dolarów. Pieniądze poszły na potrzeby wojska.

Oksana mówi, że aby biznes odniósł sukces, nie wystarczy mieć chęci czy pomysł. Trzeba zainwestować cały swój czas. Marzy o czasach, w których nie będzie żyła w ciągłym napięciu, martwiąc się o syna, męża, przyjaciół i kraj.

Wszystkie zdjęcia: archiwum autorki

20
хв

Mąż walczy, a żona szyje mundury

Julia Malejewa

Możesz być zainteresowany...

Ексклюзив
20
хв

Andre Tan: „Już dwa razy byłem bankrutem. Trzeciego nie przeżyję”

Ексклюзив
20
хв

Chiński syndrom, czyli po co Trumpowi Kanada, Grenlandia i Kanał Panamski

Ексклюзив
20
хв

Nie uspokajajcie zła

Skontaktuj się z redakcją

Jesteśmy tutaj, aby słuchać i współpracować z naszą społecznością. Napisz do nas jeśli masz jakieś pytania, sugestie lub ciekawe pomysły na artykuły.

Napisz do nas
Article in progress