Iryna Skosar

Siedmiu zabitych, trzydziestu rannych - to bilans rosyjskiego ataku, do którego doszło 29 grudnia w Dnieprze. Rosjanie uderzyli w centrum handlowe i szpital położniczy. Uszkodzonych zostało też 14 wieżowców, 7 domów prywatnych, 35 samochodów i 12 budynków administracyjnych. Więcej informacji na temat odbudowy miasta po ataku można znaleźć na stronie Sestry.  

Mojemiasto i moi ludzie przy dźwiękach eksplozji

Rano 29 grudnia Ukraińcy przeczytali alarmującą wiadomość na czatach: "Zarejestrowano start bombowców strategicznych 11 samolotów TU-95MS z Ołenki". Na kolejną wiadomość nie trzeba było długo czekać: "Pociski weszły w ukraińską przestrzeń powietrzną o 6:00".

Na zegarze jest 6:35. Dniepr. Eksplozje. Ciężkie, tępe uderzenia. Wydaje się, że rozlegają się wszędzie. Kanonada. 3-5-7. Nie da się policzyć. Jest przerażająco. Popadasz w odrętwienie, grudka strachu dławi cię gdzieś w okolicy przepony. To już wszystko czy będzie coś więcej? Zestrzelili samolot czy dopiero przyleciał? Co z rodziną? Pytania pulsują w mojej głowie.  

Na czatach pojawiają się pierwsze informacje:

- Na ulicy Titowa wyleciały okna.

Piszę do mojej rodziny, jest w pobliżu.

- U nas normalnie.

Dziś tyle wystarczy, by odetchnąć.

Jednak kilka sekund później jej przyjaciółka wysyła film i zdjęcie. Natalia znalazła się w samym środku eksplozji, biegła do pracy w aptece. Centrum handlowe już płonęło, kilka osób leżało na chodniku, krwawiąc, w aptece nie było szyb. Powiedziała, że siedziała na podłodze apteki, czekając na policję. Głos jej się trząsł, płakała. W słuchawce słyszę syreny karetek.

Około 7:35 stało się jasne, że główne uderzenie poszło na centrum handlowe, są zabici i ranni. Ale około 8:00 nowa informacja: uderzyli w szpital położniczy... I pierwsze ujęcia płonącego szpitala. Krew uderza mi do skroni. Moja wyobraźnia kreśli straszne obrazy...

Cały blok mieszkalny wygląda jak scenografia filmu wojennego, chociaż chrzęst szkła pod stopami przypomina, że to rzeczywistość. Budynki pozbawione okien. Ludzie jak mrówki usuwają góry śmieci i szkła. Okna zakryte płytami wiórowymi. Domy bez oczu.

W czepkach urodzeni

Pawło i Olja Szczur sprzątają swoje mieszkanie ze szkła i kurzu. Olja czyści miotłą ulubioną zabawkę swojego syna Makarczyka - klocki do sortowania. Ich mieszkanie znajduje się na czwartym piętrze budynku naprzeciwko szpitala położniczego.

- Poszłam do pracy wcześnie rano. Zostawiłam chłopców, żeby spali - mówi młoda matka.

Pawło i jego syn siedzieli na kanapie. Półtoraroczny Makar nie lubi spać w łóżeczku przy oknie. Zawyła syrena, Pawło przeglądał czaty:

- To był prawdopodobnie instynkt. Kilka sekund przed eksplozją chwyciłem syna i wybiegłem na korytarz.

Fala uderzeniowa wyważyła frontowe drzwi, poleciało szkło. Pawło osłonił syna własnym ciałem, coś uderzyło go w czoło. Przerażony Makarczyk płakał, głowa Pawło krwawiła. Torbą na zakupy starł krew z czoła.

W mieszkaniu unosił się kurz, wszystko było jak we mgle. Przybiegli sąsiedzi, pomogli im wyjść na zewnątrz. Wtedy Pawło zauważył, że Makarczyk też ma rozciętą głowę, więc z dzieckiem na rękach pognał do pobliskiego szpitala. Tam obu zabandażowali głowy. Chłopczyk nie odniósł poważnych obrażeń, ale rana wymagała założenia szwów.

- Moi chłopcy urodzili się w czepkach - mówi Olja.

Palenie naprawdę może zabić

Tak twierdzi teraz 25-letni Oleksandr Didenko. 29 grudnia szedł na poranną zmianę. Po drodze kupił chleb i chciał jeszcze skoczyć po papierosy. Matka przez telefon poprosiła go, by zadzwonił do niej, gdy dotrze do pracy, bo trwał alarm i zewsząd leciały pociski. Gdy się rozłączył, nad głową usłyszał gwizd, a potem huk. Raz, dwa, trzy... Gdy pocisk eksplodował, był w pobliżu oddziału położniczego:

- Poczułem ból w nodze, potem zacząłem się dusić. Zobaczyłem jakiegoś faceta, zacząłem czołgać się w jego kierunku. Krzyczałem: "Pomóż mi, bracie, chcę żyć!".

To był żołnierz. Miał cztery opaski uciskowe i założył je Saszy, by zatamować krwawienie. Potem przyjechała karetka. Już na noszach Sasza odebrał kolejny telefon od matki:

- Podjąłem tytaniczny wysiłek, by się opanować. Powiedziałem mamie, że nic mi nie jest, że jestem już w pracy. Kiedy nacisnąłem przycisk "rozłącz się", straciłem przytomność.

Obrażenie były poważne, Saszę operowały trzy zespoły lekarzy: neurochirurgów, chirurgów i traumatologów.  

- Rozbita głowa, krwiak czaszkowo-mózgowy, wyrwane części ciała, ogromny przedmiot w żołądku, który rozerwał jelita, złamana kość piszczelowa i wiele innych obrażeń - podsumowuje Ołeksandr Tołubajew, zastępca dyrektora ds. ratownictwa medycznego w regionalnym szpitalu im. Miecznikowa w Dnieprze.  

Saszę czeka jeszcze kilka operacji i rehabilitacja. Jego dziewczyna poznała już przypadkowego wybawcę - żołnierza Bohdana.

A Sasza zarzeka się, że rzuci palenie. Ten nawyk kosztował go już zbyt wiele.

Szczęśliwy dom: kiedy znów ktoś się tu urodzi?

Iryna Kulbacz, ordynatorka oddziału położniczego, spotyka się ze mną przed swym oddziałem. Jest bohaterką: uratowała 12 rodzących kobiet, 4 dzieci i cały personel.

- Mamy instrukcję: gdy tylko rozlegnie się ostrzeżenie o nalocie, wszyscy muszą udać się do schronu. Ale wiesz, jak reagowaliśmy na ostrzeżenia o nalotach w drugim roku wojny... Ja jednak czytałam czaty i rozumiałam, jaki jest poziom zagrożenia, więc z uporem maniaczki tłumaczyłam kobietom, że gdy jest alarm, muszą iść do schronu. Dzięki Bogu, na kilka minut przed pierwszym uderzeniem wszystkie nasze matki i dzieci były w schronie.

Iryna chce pokazać spalony budynek, ale dzwoni Katia Łysenko. Trzy dni przed atakiem rakietowym miała cesarskie cięcie.

- Jak twoje piersi, Katia? Jak szew?

Katia i Wiaczesław wysiadają z samochodu. Nie mogą zbadać dziecka na oddziale położniczym, szczepienia zostały wykonane w pobliskim szpitalu. Zatrzymali się w szpitalu, by jeszcze raz podziękować: za przyjęcie na świat ich syna Wiktora - i za uratowanie życia im wszystkim.

- Na początku naprawdę nie chcieliśmy iść do schronu. To był trzeci dzień po cesarskim cięciu, wciąż miałam trudności z chodzeniem. Ale personel medyczny nalegał. Gdy tylko zeszliśmy do schronu, nastąpiła pierwsza eksplozja - mówi Katia Łysenko.

To był poród rodzinny, przez trzy dni mąż był z Katią na oddziale. Do schronu poszli we trójkę: on, ona i dziecko.

- Zasłoniłem sobą żonę i syna. Druga i trzecia eksplozja były bardzo silne, słychać było pękające szkło, coś się rozbijało i spadało. Straciłem słuch w jednym uchu - wspomina Wiaczesław.

Po serii wybuchów w schronie wybuchła panika. Wtedy Iryna Kulbach wzięła sprawy w swoje ręce.

Oddział położniczy już płonął, więc zorganizowała ewakuację: personel zaczął wyprowadzać pacjentki ze schronu. Na jej polecenie lekarze, pielęgniarki i ratownicy wybiegli na drogę i zatrzymywali wszystkie przejeżdżające obok szpitala samochody. Przekonywali kierowców, by ewakuowali ciężarne i matki z nowo narodzonymi dziećmi spod ostrzału.

- Jestem bardzo wdzięczna tym ludziom za to, że choć byli zupełnie obcy, wywieźli nasze kobiety i dzieci z płonącego oddziału - mówi Iryna.

Wchodzimy do budynku położniczego. Okna bez szyb, szyby wind puste: kable pękły, kabiny spadły na dół. Podążamy za Iryną, oświetlając drogę telefonami, pod nogami mamy czarne śmieci i kawałki płytek, nad głowami zwisają nam zwęglone panele sufitu. Docieramy do sterty metalu: kawałki rakiety. Tu był oddział dziecięcy. Zniszczony inkubator. Uderzenie było tak silne, że zawaliła się podłoga - pod naszymi nogami zieje czeluść. Iryna zaprasza mnie do swojego gabinetu. Zręcznie balansuje przy drzwiach - bo w tej części budynku też nie ma podłogi.

Dalej są oddziały. Kiedyś były wygodne, z dużymi łóżkami, telewizorami i szwedzkimi ściankami. Teraz - wybite okna, popękane ściany, wszędzie popiół i kurz. W kącie stoi bukiet czerwonych róż - podziękowanie dla syna lub córki. Płatki kwiatów poczerniały.

- Ból, odczuwam wiele bólu, bo te okropności wydarzyły się w naszym szpitalu. Ale mam też nadzieję w sercu. Nasz zespół jest zjednoczony. Od kilku dni usuwamy gruzy. I każdy zadaje sobie pytanie: Kiedy tu będzie kolejny poród? Nasi żołnierze są teraz w okopach, potrzebują broni i dronów, ale wiem, że każdy z nich marzy o tym, by po zwycięstwie przyjść na taki oddział i urodzić syna lub córkę ze swoją ukochaną. Bo nie ma większego szczęścia. Dlatego proszę wszystkich o pomoc - rękami lub groszem - byśmy mogli ożywić nasz szpital - mówi Iryna Kulbacz.

Pod koniec "wycieczki" Iryna dzieli się ze mną sekretem. Podnosi sweter - na plecach ma duże, fioletowe siniaki.

- Nie wiem, kiedy i co mnie uderzyło. Kiedy biegłam, coś na mnie poleciało. Wtedy nie czułam bólu ani strachu, ale teraz bolą mnie całe plecy.

Chcę ją przytulić:

- Dziękuję za moją siostrzenicę. Moja siostra urodziła ją u was w 2021 roku - mówię. - Ma taki oryginalny tatuaż pod piersią: imię babci, która wychowywała ją samotnie.

- Aniczka?

- Tak, Ania!

Doktor Iryna przytula mnie. Boję się dotknąć jej zranionych pleców. Zastanawiam się, jak dobrze pamięta kobiety, które rodziły w jej szpitalu.  

W sali wypisów stoi choinka, niektóre bańki są nienaruszone. Matka Boska spogląda w dół z ikony...

‍

Ukraina powstrzymała zakrojoną na szeroką skalę rusyfikację pod przykrywką rządowego projektu ustawy o prawach mniejszości narodowych. 8 grudnia Rada Najwyższa przyjęła alternatywny dokument (nr 10288-1). "Za" głosowało 317 deputowanych.

Zwycięstwo językowe: za czym głosowali posłowie?

Poselski project ustawy rozszerza prawa mniejszości narodowych, ale nie dotyczy to języka rosyjskiego. Z tekstu ustawy przegłosowanej i podpisanej przez prezydenta usunięto główną "kość niezgody" — zapis o języku rosyjskim jako języku mniejszości narodowych w Ukrainie. Dlatego przyjęte innowacje dotyczące praw mniejszości narodowych w żaden sposób nie będą dotyczyły Rosjan — ani za rok, ani za pięć, ani po zakończeniu wojny. Ograniczenia pozostaną w mocy bezterminowo. Podkreślali to posłowie podczas uchwalania ustawy.

- Cieszę się, że po napięciu wokół pierwszej wersji projektu ustawy, które wywołało obawy przed rusyfikacją w Ukrainie wśród ukraińskojęzycznej społeczności, udało nam się wszystko przedyskutować i naprawić. Ostateczna wersja to projekt ustawy, który zwiększa prawa mniejszości narodowych i nie zawiera groźby ataku na język ukraiński. I cieszę się, że władze wysłuchały uwag zarówno moich kolegów parlamentarzystów, jak i przedstawicieli ruchu społecznego. Wspólnie z kolegami usunęliśmy z prawa wszystkie normy, które otwierały furtkę do rusyfikacji - powiedział Wołodymyr Wiatrowycz, jeden z 37 współautorów projektu ustawy.Posłowie różnych frakcji, zarówno prorządowych, jak i opozycyjnych, pracowali nad dokumentem po tym, jak rządowy projekt ustawy został złożony w parlamencie 24 listopada. W ciągu trzech spotkań grupa robocza szczegółowo sfinalizowała ustawę i stworzyła w rzeczywistości alternatywny dokument - mówi Wołodymyr Wiatrowycz.

- I nie jest to czyjaś chęć hajpowania, a raczej rozsądne komentarze, które nakreśliły realne zagrożenia.

Projekt ustawy nr 10288-1 znacznie rozszerza prawa mniejszości narodowych w Ukrainie, przede wszystkim w dziedzinie edukacji. Uczelnie prywatne będą mogły samodzielnie wybrać język wykładowy, który jest językiem urzędowym UE. Jednocześnie język państwowy będzie nauczany jako odrębny przedmiot. Ponadto, oprócz nauczania w języku państwowym, dopuszcza się nauczanie w języku mniejszości narodowych w odpowiednich klasach.

Ponadto, zgodnie z przyjętą ustawą, możliwe będzie rozpowszechnianie materiałów kampanii wyborczej w języku rdzennej ludności i mniejszości narodowych.

Wydawnictwa, które publikują książki w języku krymskotatarskim, a także w językach rdzennych i mniejszościowych oficjalnych języków UE, są zwolnione z obowiązkowego limitu publikacji w języku państwowym wynoszącego co najmniej 50%. Nadawcy telewizyjni nadający w językach mniejszości muszą produkować co najmniej 30% swoich treści w języku ukraińskim.

- Złotą zasadą naszej polityki wewnętrznej i zagranicznej powinno być odrzucenie wszelkich prób przeciwstawienia się ochronie praw mniejszości narodowych i ochronie języka ukraińskiego. Ponieważ język państwowy jest dla wszystkich obywateli Ukrainy, jego rozwój i ochrona nie są skierowane przeciwko mniejszościom narodowym. Podobnie ochrona mniejszości, zachowanie ich tożsamości i rozwój kultury nie są same w sobie skierowane przeciwko językowi ukraińskiemu. Nie są to rzeczy antagonistyczne, chyba że sztucznie się je takimi uczyni — mówi Taras Szamajda, ekspert ds. językowych i współkoordynator ruchu Przestrzeń Wolności.

- Alternatywny projekt ustawy z jednej strony został przyjęty zgodnie z zaleceniami Komisji Weneckiej, z drugiej strony i co bardzo ważne, chroni społeczeństwo przed potencjalnym spadkiem roli języka ukraińskiego w edukacji, mediach, wydawnictwach książkowych i usuwa zagrożenie rusyfikacji kraju, które wywołało poważne obawy — powiedziała Iryna Heraszczenko, jedna ze współautorek ustawy.

Na czym polega istota skandalu językowego i niebezpieczeństwa związane z poprzednią wersją projektu ustawy?

Ustawa o prawach mniejszości narodowych była jednym z siedmiu warunków Brukseli na drodze Ukrainy do integracji europejskiej. W grudniu ubiegłego roku parlamentarzyści zagłosowali za przyjęciem dokumentu. Jednak Komisja Wenecka skrytykowała go i odesłała do rewizji. We wrześniu parlamentarzyści zatwierdzili ustawę regulującą korzystanie z praw i wolności mniejszości. Jednak i tym razem Komisja Wenecka znalazła niedociągnięcia i opublikowała nowe wnioski dotyczące niewdrożenia przez Ukrainę wszystkich zaleceń. W listopadzie parlamentarzyści otrzymali od Gabinetu Ministrów nową wersję ustawy o mniejszościach narodowych (nr 10288), w której proponowano włączenie Rosjan.

Dokument wywołał falę nienawiści, a w społeczeństwie rozgorzała gorąca debata. Aktywiści językowi zainicjowali publiczną kampanię w mediach społecznościowych - #євроінтеграція_без_русифікації , eurointegracja bez rusyfikacji. Twierdzili, że był to przypadek masowej rusyfikacji, tylko odłożony na kilka lat. Co dokładnie by się stało, gdyby rządowy projekt ustawy został przyjęty?

➨ kanały telewizyjne i stacje radiowe nadają w języku ukraińskim tylko przez 30% czasu, a nie 80-90%;

➨ kanały telewizyjne i radiowe nadające w języku dowolnej mniejszości mogłyby od razu wypełnić 25% czasu antenowego w języku rosyjskim, a za kilka lat mogłyby działać legalnie kanały telewizyjne i stacje radiowe, których 70 procent czasu antenowego byłoby w języku rosyjskim, w tym ogólnokrajowych;

de facto wyeliminował wymóg publikowania co najmniej 50% tytułów książek w języku ukraińskim, ponieważ nie miałby on zastosowania do wydawania produktów w językach mniejszości. Księgarnie mogłyby również obejść wymóg posiadania 50% asortymentu w języku ukraińskim. Wystarczyłoby nazwać się specjalistyczną księgarnią zajmującą się realizacją praw mniejszości narodowych - i sprzedawać 100% swoich produktów w języku rosyjskim.➨wymóg publikowania co najmniej 50% tytułów książek w języku ukraińskim zostałby de facto wyeliminowany, ponieważ nie miałby zastosowania do wydawania produktów w językach mniejszości. Księgarnie mogłyby również obejść ten wymóg posiadania 50% publikacji ukraińskojęzycznych. Wystarczyłoby nazwać się księgarnią specjalistyczną, aby korzystać z praw mniejszości narodowych i sprzedawać co najmniej 100% produktów w języku rosyjskim.

Według rzecznika praw językowych Tarasa Kreminia, rządowy projekt ustawy zakwestionował funkcjonowanie języka ukraińskiego w niektórych sferach życia publicznego na terytorium Ukrainy:

- Zrównał on normy dotyczące obowiązkowego udziału książek w języku państwowym dla wydawców i dystrybutorów książek, znacznie ograniczył obecność języka państwowego w telewizji i radiu, rozszerzając preferencje na wszystkie bez wyjątku języki mniejszości narodowych. A proponowane odroczenie niektórych przepisów ustawy o języku rosyjskim o 5 lat po zniesieniu stanu wojennego nie jest wystarczającym zabezpieczeniem przed rusyfikacją.

Projekt ustawy powstawał za kulisami, jego "publiczna dyskusja" trwała zaledwie jeden dzień. W rzeczywistości proponowano nam znaczący powrót do polityki językowej z czasów Kiwałowa i Kolesniczenki. Którzy, nawiasem mówiąc, również uzasadniali ustawy rusyfikacyjne potrzebami integracji europejskiej". - Projekt ustawy zaproponowany przez rząd w rzeczywistości "zalegalizowałby" masową rusyfikację, a jedynie odroczył ją o kilka lat — powiedział Taras Szamajda.Lingwiści zaangażowani w promowanie i wspieranie języka ukraińskiego w przestrzeni publicznej podkreślili, że rządowy projekt ustawy sztucznie przeciwstawia ochronę praw mniejszości i ochronę języka państwowego.